• صفحه اصلی
  • طراحی مدل مدیریت ریسک کیفیت در زنجیره تامین صنعت خودرو با رویکرد آمیخته

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : BMJ-2305-2128 (R2) بازدید : 296 صفحه: 93 - 113

نوع مقاله: پژوهشی

طراحی مدل مدیریت ریسک کیفیت در زنجیره تامین صنعت خودرو با رویکرد آمیخته

محورهای موضوعی : مدیریت

علی سوری 1 , علی اصغر عیوضی حشمت 2 , رسول ثانوی فرد 3

1 - گروه مدیریت بازرگانی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران
2 - گروه مدیریت، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران
3 - گروه برنامه ریزی علوم اداری و مدیریت، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران

تاریخ دریافت : 1402/02/19 تاریخ پذیرش : 1402/06/30 تاریخ انتشار : 1403/05/25

کلید واژه: صنعت خودرو, زنجیره تامین, مدیریت ریسک کیفیت,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر،طراحی مدل مدیریت ریسک کیفیت در زنجیره تامین صنعت خودرو است که با رویکرد آمیخته انجام شده است.در بخش کیفی، به منظور شناسایی عوامل موثر و استخراج مدل مفهومی از روش دلفی استفاده شد.در بخش کمی نیز به منظور اولویت‌بندی شاخص‌ها از تحلیل سلسله‌مراتبی داده‌ها بهره گرفته‌شد.نمونه آماری شامل 16 نفر از خبرگان دانشگاهی و صنعت خودروسازی بودند که به صورت قضاوتی و گلوله‌برفی انتخاب گردیدند.گردآوری داده‌ها از طریق پرسشنامه صورت پذیرفت.طبق نتایج بخش دلفی، 70 شاخص فرعی نهایی شده در تحقیق، در 14 سرشاخه و 3 زمینه اصلی شامل ریسک کیفیت بر اساس:قابلیت‌های زنجیره تامین،بخش‌های مختلف زنجیره تامین و مراحل کار تقسیم‌بندی می‌شوند.بعد از انجام فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی داده‌ها در سه سطح، 14 شاخص اول پژوهش که بیشترین اوزان را به دست آوردندبه عنوان بااهمیت‌ترین شاخص‌ها شناسایی شدند.بدین ترتیب،بهره‌مندی از دانش لازم برای توسعه بیشتر شایستگی‌های تکنولوژیکی بر اساس نیازهای متغیر،عدم بروزرسانی فرآیندهای کاری و توسعه قابلیت‌های منابع انسانی و نیروی کار بی‌تجربه و آموزش‌ندیده مهمترین شاخص‌های ریسک کیفی زنجیره تامین خودرو به حساب می‌‌آیند.این تحقیق با شناسایی انواع ریسک های کیفیت درطول فرآیند و زنجیره تامین در صنعت خودرو به متولیان صنعت خودرو درتدوین استراتژی های صحیح مدیریت ریسک ومدیریت کیفیت زنجیره تامین یاری می رساند.

چکیده انگلیسی:

The purpose of this study is to design a quality risk management model in the supply chain of the automotive industry. This research was conducted with a mixed approach. In the qualitative part, Delphi method was used to identify effective factors and derive a conceptual model. In the quantitative part, hierarchical data analysis was used to prioritize the indicators. The statistical sample includes 16 academic and automotive industry experts who were selected by judgmental sampling and snowball sampling. The data collection tool includes a questionnaire According to the results of the Delphi, the 70 sub-indices finalized in the research are divided into 14 main branches and 3 main fields including quality risk based on: supply chain capabilities, different parts of the supply chain and work stages. After performing the process of hierarchical analysis of data at three levels, the first 14 indicators of the research, which obtained the most weights, were identified as the most important indicators.By identifying the types of quality risks during the process and supply chain in the automotive industry, this research helps the managers of the automotive industry in developing the correct strategies for risk management and quality management of the supply chain.

منابع و مأخذ:

_|1) حاجی کریمی، آرش و شکیبی، حسین؛ (1399)، نقش سازوکارهای کنترل داخلی و مدیریت ریسک کیفیت زنجیره تامین در بهبود عملکرد مالی، نشریه علمی پژوهش های راهبردی بودجه و مالی، 1(3)، 151-179
2) حسین زاده، مصطفی و قیدر خلجانی، جعفر (1392). مروری بر روش های شناسایی ریسک های طراحی محصول. فصلنامه ی علمی ترویجی مدیریت استاندارد و کیفیت، 25-18.
3) رحمانی، عبداله؛ وزیری نژاد، رضا؛ احمدی نیا، حسن؛ رضاییان، محسن، (1399)، مبانی روش شناختی و کاربردهای روش دلفی: یک مرور روایی، مرور روایی، 19، 538-515
4) صادقی مقدم، محمدرضا، کریمی، تورج و بندسی، سحر. (1397). ارزیابی ریسک های زنجیره تامین خدمات با رویکرد تئوری مجموعه های راف (مورد مطالعه: شرکت های ارایه دهنده خدمات پرداخت به بانک ها). پژوهش های مدیریت در ایران، 22 (1)، 69-94.
5) Azizsafaei, M., Sarwar, D., Fassam, L., Khandan, R., Hosseinian-Far, A. (2021). A Critical Overview of Food Supply Chain Risk Management. In: Jahankhani, H., Jamal, A., Lawson, S. (eds) Cybersecurity, Privacy and Freedom Protection in the Connected World. Advanced Sciences and Technologies for Security Applications. Springer, Cham. https://doi. org/10. 1007/978-3-030-68534-8_26
6) Bai, Libiao., Shi, Chunming., Guo, Yuntao., Du, Qiang., Huang, Youdan., (2018), Quality Risk Evaluation of the Food Supply Chain Using a Fuzzy Comprehensive Evaluation Model and Failure Mode, Effects, and Criticality Analysis, Journal of Food Quality , (1):1-19, DOI: 10. 1155/2018/2637075
7) Bortey, L., Edwards, D. J., Roberts, C., Rillie, I., (2022), A Review of Safety Risk Theories and Models and the Development of a Digital Highway Construction Safety Risk Model. Digital, 2, 206–223. https://doi. org/10. 3390/ digital2020013
8) Dias, G. C., Hernandez, C. T., & Oliveira, U. R. (2020). Supply chain risk management and risk ranking in the automotive industry. Gestão & Produção, 27 (1), e3800. https://doi. org/10. 1590/0104-530X3800-20
9) Ghadge, A., Dani, S. and Kalawsky, R. (2012), "Supply chain risk management: present and future scope", The International Journal of Logistics Management, 23 (3), 313-339. https://doi. org/10. 1108/09574091211289200
10) Gray, John V., Roth, Aleda V., Leiblein, Michael J., (2011), Quality risk in offshore manufacturing: Evidence from the pharmaceutical industry, Journal of Operations Management, 29 (7–8), 737-752, https://doi.org/10.1016/j.jom.2011.06.004.
11) Guba, E. G., and Y. S. Lincoln (1982). “Epistemological and Methodological Bases of Naturalistic Inquiry, Educational Communication and Technology Journal, 30 (4), 233-252.
12) Gurtu, Amulya,. Johny. Jestin., ( 2021). Supply Chain Risk Management: Literature Review. Risks 9: 16. https://doi. org/10. 3390/ risks9010016
13) Huang K, Wang J, Zhang J., (2023), Automotive Supply Chain Disruption Risk Management: A Visualization Analysis Based on Bibliometric. Processes. 11 (3):710. https://doi. org/10. 3390/pr11030710
14) Humphrey-Murto, S., deWit, M. (2019). The Delphi method—more research please. Journal of clinical epidemiology, 106, 136-139.
15) Monroe, R. W., Teets, J. M.., Richard Martin, P., ( 2014). "Supply chain risk management: an analysis of sources of risk and mitigation strategies," International Journal of Applied Management Science, Inderscience Enterprises Ltd, 6 (1), 4-21.
16) Prashar, A. and Aggarwal, S. (2020), "Modeling enablers of supply chain quality risk management: a grey-DEMATEL approach", The TQM Journal, 32 (5), 1059-1076. https://doi. org/10. 1108/TQM-05-2019-0132
17) Skulmoski, G. J., Hartman, F. T., Krahn, J. (2007). The Delphi method for graduate research. Journal of Information Technology Education: Research, 6 (1), 1-21. ‏
18) Song, Yaping., Wei, Zhanguo., (2022), Quality Risk Management Algorithm for Cold Storage Construction Based on Bayesian Networks, Hindawi, Computational Intelligence and Neuroscience, https://doi. org/10. 1155/2022/6830090
19) Tse, Y. K. (2012), Supply Chain Quality Risk Management: An Empirical Study of its Dimensions and Impact on Firm Performance, Ph. D. thesis, University of Nottingham, Nottingham, UK.
20) Tse, Y. K. and Zhang, M. and Tan, K. H. and Pawar, K. and Fernandes, K. (2018), Managing quality risk in supply chain to drive firm's performance: the roles of control mechanisms. ', Journal of business research. 97. 291-303. https://doi. org/10. 1016/j. jbusres. 2018. 01. 029
21) Tse, Ying Kei and Tan, Kim Hua., (2012), Managing product quality risk and visibility in multi-layer supply chain. International Journal of Production Economics 139 (1) , 49-57. http://dx. doi. org/10. 1016/j. ijpe. 2011. 10. 031
22) Tse., Ying Kei., Zhang, Minhao., Zeng, Wenjuan., Ma, Jie., (2021), Perception of supply chain quality risk: Understanding the moderation role of supply market thinness, Journal of Business Research, 122, 822-834,https://doi. org/10. 1016/j. jbusres. 2020. 07. 003.
23) Wiedenmann, M. and Größler, A. (2021), "Supply risk identification in manufacturing supply networks", The International Journal of Logistics Management, 32 (2), 650-672. https://doi. org/10. 1108/IJLM-02-2020-0081
24) Yan, B., Chen, Z. and Kang, H. (2017), "Coordination model of quality risk control of the aquatic supply chain based on principal-agent theory", Supply Chain Management, 22 (5), 393-410. https://doi. org/10. 1108/SCM-10-2016-0375
25) Zhang, S., Ye, K., Wang, M. (2021). A simple consistent Bayes factor for testing the Kendall rank correlation coefficient. arXiv preprint arXiv:2105. 00364.
26) Zhu, Shiping, " Supply Chain Risk Management in Automotive Industry " (2018). Electronic Theses and Dissertations. 7611. https://scholar. uwindsor. ca/etd/7611
|_
متن کامل:


فصلنامه مدیریت کسب و کار، شماره ، 1402 C:\Users\m.garshasebi\Desktop\na4op386c24iqhmqvom.jpg

طراحی مدل مدیریت ریسک کیفیت در زنجیره تامین صنعت خودرو با رویکرد آمیخته

 

چکیده 

هدف پژوهش حاضر،طراحی مدل مدیریت ریسک کیفیت در زنجیره تامین صنعت خودرو است که با رویکرد آمیخته انجام شده است.در بخش کیفی، به منظور شناسایی عوامل موثر و استخراج مدل مفهومی از روش دلفی استفاده شد.در بخش کمی نیز به منظور اولویت‌بندی شاخص‌ها از تحلیل سلسله‌مراتبی داده‌ها بهره گرفته‌شد.نمونه آماری شامل 16 نفر از خبرگان دانشگاهی و صنعت خودروسازی بودند که به صورت قضاوتی و گلوله‌برفی انتخاب گردیدند.گردآوری داده‌ها از طریق پرسشنامه صورت پذیرفت.طبق نتایج بخش دلفی، 70 شاخص فرعی نهایی شده در تحقیق، در 14 سرشاخه و 3 زمینه اصلی شامل ریسک کیفیت بر اساس:قابلیت‌های زنجیره تامین،بخش‌های مختلف زنجیره تامین و مراحل کار تقسیم‌بندی می‌شوند.بعد از انجام فرآیند تحلیل سلسله‌مراتبی داده‌ها در سه سطح، 14 شاخص اول پژوهش که بیشترین اوزان را به دست آوردندبه عنوان بااهمیت‌ترین شاخص‌ها شناسایی شدند.بدین ترتیب،بهره‌مندی از دانش لازم برای توسعه بیشتر شایستگی‌های تکنولوژیکی بر اساس نیازهای متغیر،عدم بروزرسانی فرآیندهای کاری و توسعه قابلیت‌های منابع انسانی و نیروی کار بی‌تجربه و آموزش‌ندیده مهمترین شاخص‌های ریسک کیفی زنجیره تامین خودرو به حساب می‌‌آیند.این تحقیق با شناسایی انواع ریسک های کیفیت درطول فرآیند و زنجیره تامین در صنعت خودرو به متولیان صنعت خودرو درتدوین استراتژی های صحیح مدیریت ریسک ومدیریت کیفیت زنجیره تامین یاری می رساند.

واژگان کلیدي: مدیریت ریسک کیفیت، زنجیره تامین، صنعت خودرو

 

 مقدمه

یکی از مسایل بسیار مهمی که در دهه­های اخیر به عنوان عامل توسعه مطرح بوده­است، برخورداری از نظام توانمند تامین، تولید و توزیع است که در قالب زنجیره تامین مفهوم پیدا می­کند(حاجی­کریمی و شکیبی،1399). به دلیل اهمیت این مساله و با توجه به افزایش روزافزون رخدادهای مخرب ناشی از بلایای انسانی و همچنین بلایای طبیعی، مدیریت ریسک زنجیره تامین در سال­های اخیر به یک زمینه تحقیقاتی نوظهور تبدیل شده است که هدف آن حفاظت از زنجیره تامین در برابر اختلالات مختلف و ارایه منافع پایدار و بلندمدت به ذینفعان در سراسر جهان است. طراحی بهینه زنجیره ارزش جهت پیاده‌سازی مدیریت ریسک زنجیره تامین، می‌تواند موقعیت ممتازی را برای کسب‌وکارهای مختلف در راستای گسترش دامنه جهانی خود فراهم کند. علاوه بر این، با استفاده از یک سیستم مدیریت ریسک زنجیره تامین فعال، شرکت­ها می­توانند عوامل ریسک بالقوه را در زنجیره تامین خود پیش­بینی کنند و به بهترین زمان هشدار اولیه دست یابند که منجر به عملکرد بالاتر شرکت­ها می­شود. مدیریت ریسک زنجیره تامین شامل استراتژی­های گسترده­ای برای رسیدگی، شناسایی، ارزیابی، نظارت و کنترل ریسک­ها یا رویدادهای غیرقابل پیش­بینی با تاثیر مستقیم و غیرمستقیم، عمدتا منفی، بر فرآیندهای زنجیره تامین محصولات است(عزیزصفایی و همکاران،2021). با وجود این فرآیند پیچیده، یکی از رخدادهای پر تکرار سال­های اخیر، افزایش تعداد فراخوان­های محصول است که نشان از نقص در کیفیت و ایمنی محصول دارد و این مساله شرکت­ها را آسیب پذیر می سازد. همین امر باعث شده­است که تاثیر ریسک کیفیت در صنایع مختلف احساس شود. با این حال، تمام فراخوان­های محصول از پروسه تولید ضعیف حاصل نمی­شود؛ بلکه آن­ها با خرید غیرمسئولانه از سوی شرکت­های زنجیره تامین مرتبط هستند. به عبارت دیگر، ریسک کیفیت در شبکه تامین ذاتی است(تسه و ژانگ،2017). هیلسون(2014) از منظر کلی، ریسک را به عنوان رویداد یا شرایط غیرقطعی تعریف می­کند که در صورت رخداد دارای تاثیرات مثبت یا منفی بر اهداف پروژه یا طرح خواهد بود. به عنوان مثال، ریسک ایمنی به شرایطی اطلاق می­شود که در آن اشخاص در صورت مواجهه با آن، آسیب دیدگی یا تاثیرات مخرب جسمی را تجربه کنند(بورتی و همکاران،2022). پروژه­های طراحی و تولید محصول مقداری از عدم­اطمینان و ریسک را شامل می­شوند که می­تواند منجر به بروز شکست و عدم موفقیت پروژه شود. هرگز نمی­توان ریسک را حذف نمود، اما می­توان آن را با شناسایی و بررسی انواع ریسک­ها، مدیریت و حل نمود(حسین زاده و قیدر خلجانی،1392). مدیریت ریسک اشاره به استراتژی­ها، روش­ها، و ابزار حمایتی و پشتیبان برای تشخیص و کنترل ریسک تا سطح قابل­پذیرش دارد. مدیریت ریسک همچنین به عنوان مجموعه هم­زمانی از اقدامات و رویکردها برای هدایت سازمان جهت حداقل­سازی ریسک و تحقق اهداف سازمانی شناخته می­شود و این امکان را به تصمیم­گیرندگان می­دهد تا درک و ارزیابی صحیحی از تاثیر ریسک در شبکه زنجیره تامین به­دست آورند(گورتو و جانی،2021). بر طبق نظر قادجه و همکاران(2012) منابع ریسک بسیار متنوع هستند و ممکن است از درون خود شرکت یا از محیط اطراف آن نشات گرفته باشند، از این رو مدیریت ریسک به بخش جدایی­ناپذیر پروژه­های مدیریت زنجیره تامین تبدیل­شده و نام مدیریت ریسک زنجیره تامین بر آن نهاده شده است(دیاس و همکاران،2020). از طرف دیگر، محیط ناپایدار کسب­و­کار نیز منجر به ایجاد ریسک­های زنجیره تامین می­گردد. این ناپایداری خود ناشی از رفتارهای چرخه­ای کسب و کار، نوسانات تقاضا، یا وقوع سوانح می­باشد. از این رو عدم­اطمینان و ناپایداری را می­توان به عنوان ریسکی در نظر گرفت که اخلال در عملکرد زنجیره تامین را در پی خواهد داشت. برخی محققین، ریسک­های زنجیره تامین را تحت عنوان ریسک­های عملیاتی، شبکه­ای، و ریسک­های خارجی طبقه­بندی نموده­اند. ریسک­های عملیاتی ناشی از شکست مهندسی مجدد استراتژیک در درون سیستم هستند. ریسک­های شبکه­ای ناشی از لایه­های شبکه تامین بر مبنای عنوان، استراتژی­های فروشنده و توافقات بین فروشندگان شبکه تامین می­باشند. ریسک­های خارجی از محیط خارج از سازمان نشات می­گیرند که تهدیدات جدی را در محیط کسب­و­کار به­وجود می­آورند(گورتو و جانی،2021). لذا، مدیریت ریسک به یک ابزار ضروری در پرداختن به مسایل ریسک در مدیریت زنجیره تامین تبدیل شده است(ژو،2018). علاوه بر این، در محیط پویای فعلی، مسایل کیفی ناشی از معایب تولید به نگرانی اصلی شبکه های پیچیده زنجیره تامین مبدل شده­اند. مشتریان اینک در زمان انتخاب محصول، بیش از قیمت به کیفیت اهمیت می­دهند. بخشی از ریسک های زنجیره تامین که نقش حیاتی داشته و در کل زنجیره تامین نمود دارد، ریسک کیفیت یا همان ریسک کیفی است. ریسک کیفیت یعنی کالای تحویلی با استانداردهای کیفی مشخص شده شرکت مرکزی مطابقت نداشته باشد(ویدنمن و گروبلر،2021). ریسک کیفی یا ریسک کیفیت محصول به عنوان امکان شکست تامین­کننده در برآورده­نمودن مشخصات کیفی تولید (محصول) نیز تعریف شده است(پراشار و آگاروال،2020). قادجه و همکاران، ریسک کیفیت را در دسته ریسک­های سازمانی طبقه­بندی می­کنند و بیان می­کنند ریسک‌های سازمانی معمولا شامل ریسک موجودی، ریسک فرآیند/عملیاتی، ریسک کیفیت و ریسک مدیریت است. ایشان بیان می­دارند: ریسک کیفیت ممکن است ناشی از مشکلات در کارخانه یا به دلیل شکست تامین کننده باشد. محققان فعالیت برون­سپاری را مسئول ریسک کیفیت محصول می­دانند، اما این ممکن است با ریسک شبکه ارتباط نزدیک­تری داشته باشد تا ریسک سازمانی. در همین راستا، تسه و تان(2012) رابطه بین کیفیت و ریسک زنجیره تامین را بررسی کردند. ایشان تعریف ریسک کیفیت محصول را «مشکلات کیفی ذاتی در هر عضو زنجیره تامین که ممکن است یک اثر آبشاری از طریق شبکه تامین چند لایه ایجاد کند»، می دانند. آن­ها پیشنهاد می­کنند که دید بهتر در سراسر زنجیره تامین چند لایه برای به حداقل­رساندن ریسک کیفیت در هر مرحله زنجیره تامین مورد نیاز است(مونرو و همکاران،2014). از طرف­دیگر، ریسک کیفی زنجیره تامین را می­توان نوعی بحران برای محصول دانست که شهرت مثبت شرکت را تهدید نموده و کاهش قابل توجه درآمد و سهم بازار را در پی­دارد، منجر به فراخوان­های پرهزینه محصول می­شود و ارزش ویژه برند را تخریب می­نماید(تسه و همکاران،2021). بنابراین، تاثیر ریسک کیفی در صنایع مختلف به خوبی مشهود می­باشد. البته همه فراخوان­های محصول صرفا مربوط به فرایندهای تولید ضعیف نبوده بلکه با خریدهای غیرمسئولانه شرکت­ها نیز ارتباط داشته­اند. به بیان دیگر، ریسک کیفی جزء جدایی­ناپذیر شبکه تامین به شمار می­رود. تشخیص نحوه حل و فصل ریسک­های کیفی از طریق اقدامات مناسب مدیریت ریسک برای شرکت­هایی حیاتی است که خواهان ادامه بقا و حفظ رقابت در بازار هستند و به­ویژه می­خواهند از رسیدن محصولات معیوب یا ناایمن به دست مشتریان اجتناب کنند. دانستن نحوه برخورد با ریسک­های کیفیت از طریق شیوه­های مناسب مدیریت ریسک برای بنگاه­ها در صورت زنده ماندن و رقابت در بازار و به ویژه برای جلوگیری از رسیدن محصولات ناقص یا ناایمن به مشتری بسیار مهم است(تسه و همکاران،2019). از طرف دیگر، صنعت خودرو، صنعت پایه­ای است که ستون اقتصاد ملی است. عملکرد خوب زنجیره تامین خودرو منجر به توسعه اقتصاد پایدار و اقتصاد اجتماعی می­شود. این صنعت، یک صنعت پیشرو استراتژیک با زنجیره صنعتی طولانی است. ارزیابی قدرت نرم­افزاری و سخت­افزاری یک کشور به واسطه صنعت خودرو آسان می­گردد. از منظر اقتصادی، مدیریت ریسک زنجیره تامین خودرو می­تواند به نفع همه شرکت­کنندگان زنجیره تامین باشد. زنجیره تامین شرکت­های خودروسازی شامل پیوندهای تولیدی مانند تامین مواد اولیه، ساخت قطعات، تولید خودرو و مونتاژ است و به طور مشترک وظایف مختلفی را در کل چرخه عمر محصولات خودرویی مانند تهیه، تولید، فروش و خدمات تکمیل می­کند. با افزایش پیچیدگی پیوندهای فنی و تولیدی زنجیره کالای خودرو، منطقی است که زنجیره تامین خودرو باید انعطاف­پذیری بیشتری داشته باشد(هوانگ و همکاران،2023). ولیکن به دلیل تعداد زیاد قطعات در یک خودرو و لایه­های متعدد تامین­کنندگان برای تامین آن قطعات و هماهنگی مواد، اطلاعات و جریان­های مالی در سراسر زنجیره تامین این صنعت پیچیده است. بنابراین، مدیریت ریسک زنجیره تامین در یک محیط پیچیده همیشه یک چالش برای صنعت خودرو است. متأسفانه، کارهای تحقیقاتی و نشریات به همان سرعتی که صنعت خودرو نیاز دارد، به تحقیقات در زمینه مدیریت ریسک زنجیره تامین ادامه نداده است. تعداد محدودی از مقالات تحقیقاتی منتشر شده وجود دارد که مستقیما به مدیریت ریسک زنجیره تامین خودرو می­پردازد(ژو،2018). این در حالی است که، تحقیقات مختلفی در حوزه مدیریت ریسک کیفیت زنجیره تامین در صنایع مختلف، چه به صورت کمی و چه به صورت کیفی، در داخل و خارج از کشور انجام شده است. در حوزه صنعت خودرو نیز بررسی صورت­گرفته نشان می­دهد كه بیشتر مدل‌ها و شاخص­های اشاره شده در ادبیات به بررسی ریسک زنجیره تامین خودرو به صورت کلی پرداخته­اند و در این تحقیقات، ریسک کیفیت یا به عنوان یک متغیر خرد شناسایی شده است یا محدود به ریسک کیفیت مواد اولیه می­باشد. تحقیقات اندکی نیز به صورت خاص و مشخص بحث مدیریت ریسک کیفی زنجیره تامین خودرو را مورد بررسی قرار داده­اند که این تحقیقات نیز مشخصا به ارایه مدل کیفی یا تعیین شاخص­های موثر بر مدیریت ریسک کیفی نپرداخته­اند و صرفا ریسک کیفی را از دیدگاه فراخوان محصولات و توسعه تامین­کننده، عوامل توانمندساز مدیریت ریسک کیفیت زنجیره تامین و راهکارهای کاهش ریسک کیفی مورد بررسی قرار داده­اند. این در حالی است که شناسایی عواملی که به ریسک کیفی منجر می­شوند و نیازمند مدیریت در زنجیره تامین خودرو هستند، یک خلا تحقیقاتی به ویژه در داخل کشور به حساب آمده و نیازمند بررسی بیشتر است. همچنین با توجه به کمیت گسترده مجموعه قطعات خوردو، شرکت­های خودروسازی، دارای یکی از طولانی­ترین زنجیره­های تامین بوده و به دلیل اهمیتی که در حفظ جان مشتریان خود دارند، از حساسیت­های کیفی زیادی در محصولات نهایی برخوردار می­باشند. در کشور ایران نیز شرکت ایران خودرو به عنوان بزرگترین شرکت خودروسازی خاورمیانه با شرایط مذکور روبرو است که به این منظور، شرکت طراحی و تامین قطعات (ساپکو) با مدیریت زنجیره تامین این مجموعه بزرگ در صدد افزایش عملکرد و کسب مزیت رقابتی است. با توجه به این­که تاثیرگذاری این شرکت بر صنایع پایین دستی و اقتصاد کشور بسیار درخور توجه است، همواره با ریسک­های متعددی مواجه بوده است و یکی از دغدغه­های مهم آن شناسایی و بررسی ریسک­های کیفی در زنجیره تامین است. در همین راستا، مطالعه مبانی نظری این حوزه نشان می­دهد در صورتی که اجزا و فرایند مدیریت زنجیره تامین شرکت از اثربخشی لازم برخوردار نباشد، پیامدهای سازمانی با مشکل همراه خواهد بود که افزایش ریسک کیفی یکی از این پیامدهای جدی و حادثه ساز به شمار می­رود. لذا، با عنایت به توضیحات و مسایل مطرح­شده در حوزه مدیریت ریسک کیفی زنجیره تامین، پژوهش حاضر به دنبال پاسخگویی به این سوال اصلی است که مدل مدیریت ریسک کیفیت زنجیره تامین در صنعت خودرو چگونه است؟ در همین راستا دو سوال فرعی نیز مطرح می­گردد که عبارتند از : عوامل موثر بر مدیریت ریسک کیفیت در زنجیره تامین صنعت خودرو کدامند و اولویت­بندی این عوامل چگونه است؟

 روش شناسی پژوهش

پژوهش حاضر از طریق رویکرد آمیخته انجام پذیرفته و از نظر هدف، در هر دو بخش، یک پژوهش کاربردی است. در بخش کیفی، به لحاظ روش، پژوهشی اكتشافی و در بخش کمی، جزو پژوهش­های توصیفی- پیمایشی به حساب می­آید. برای روش نمونه­گیری از روش غیراحتمالی (قضاوتی و گلوله برفی) و دردسترس استفاده شده است. روش گردآوری داده­ها در ان پژوهش در بخش کیفی در دسته کتابخانه­ای و میدانی قرار می­گیرد. بدین­صورت که ابتدا یک جستجوی گسترده به دو زبان فارسی و انگلیسی در پایگاه­های داخلی و خارجی (شامل ایرانداک، علم نت، نورمگز، مگیران، پایگاه جهاد دانشگاهی، پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سیویلیکا، امرالد، ساینس دایرکت، تیلور، اسپرینگر، گوگل اسکولار، آکادمیا،اسکوپوس) و از بازه 1900 تا 2022 و 1360 تا 1401 انجام شد و واژگانی مانند ریسک زنجیره تامین، ریسک کیفیت، مدیریت ریسک کیفیت، مدیریت زنجیره تامین بررسی گردید. در ادامه، شاخص­های تحقیق از مقالات، پایان نامه­ها و طرح های به دست آمده، استخراج شده و سپس این شاخص­ها از طریق میدانی و با ابزار پرسشنامه مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش کمی نیز از ابزار پرسشنامه بهره برده شد. تحلیل داده­ها در بخش کیفی با کمک رویکرد دلفی انجام شد. در این روش، قانون روشن و واضح و فرمول خاصی جهت تعیین حجم نمونه یا انتخاب تعداد متخصصین مشارکت­کننده وجود ندارد. با این وجود، طبق مقاله اورانگا و نوربرگ(1993) تعداد مشارکت­کنندگان معمولا کمتر از 50نفر و اکثرا 15تا 20 نفر می­باشد(رحمانی و همکاران،1399). لذا با توجه به این امر، نمونه مورد بررسي این پژوهش شامل 7 تن از اساتید دانشگاه در رشته­های مدیریت بازرگانی، مهندسی صنایع و مدیریت صنعتی (به عنوان صاحبین ایده) است که با شرکت ایران خودرو همکاری داشته و ساختار این شرکت را می­شناسند و همچنین شامل 9 تن از مدیران، معاونین و کارشناسان شرکت های خودروسازی به ویژه ایران خودرو و زیرمجموعه­های آن (به عنوان صاحبین تجربه) می­باشد که از تحصیلات مناسب و تخصص مرتبط برای پاسخگویی برخوردار می­باشند. معیار انتخاب خبرگان، آشنایی آن­ها با مفهوم ریسک، کیفیت و زنجیره­تامین و همکاری با صنعت خودرو می­باشد. در مطالعات دلفی، همچنین، براي دستیابی به همگرایی و اجماع نظرات خبرگان معیار مشخصی وجود ندارد. معمولا همین که حداقل 60 درصد پاسخگویان با این مساله موافق باشند که این رویدادها با احتمالی بین 50 تا 90 درصد رخ خواهد داد، معیار قرار می­گیرد و برگزاري 3 تا 4 دوره براي رسیدن به اجماع نظری و همگرایی کفایت می­کند. ثابت­بودن پاسخ اکثر پاسخگویان در 2 دور پی­در­پی و دستیابی به ثبات در آرا و نظرات، معیار دیگر می­باشد(رحمانی و همکاران،1399). بنابراین، طبق نظر سکولموسکی و همکاران(2007) رد یا تایید شاخص‌های شناسایی‌شده در رویکرد دلفی، بر اساس میزان موافقت خبرگان در مرحله سوم دلفی می­باشد؛ چناچه درصد موافقت خبرگان برای شاخصی بالای 50 درصد باشد، تایید و اگر زیر 50 درصد باشد، رد خواهد شد. از ضریب هماهنگی کندال نیز برای تعیین میزان اتفاق‌نظر میان اعضا پانل، استفاده می­گردد. این ضریب به معنی این است که افراد شرکت‌کننده، تا چه میزانی به شکلی مشابه در ترتیب­بندی و قضاوت عوامل، به­طور هماهنگ عمل نموده و به‌نوعی به‌اتفاق نظر رسیده‌اند(ژانگ و همکاران،2021). هومفری­ و همکاران(2019)، اندازه معیار مذکور را در زمان هماهنگی و دست‌یابی به‌اتفاق نظر برابر یک و در زمان نبود هماهنگی برابر صفر بیان کرده­اند. از معیارهای چهارگانه گوبا و لینکلن(1982) برای سنجش دقت و اعتبار نتایج پژوهش در بخش کیفی نیز استفاده گردید. این 4 معیار شامل قابلیت­ثبات، قابلیت­اعتبار، تاییدپذیری و قابلیت­انتقال­پذیری است. قابلیت­ثبات از طریق تهیه یک پروتکل مشخص و ارایه توضیحات کامل در مورد سوالات و هدف پژوهش اندازه­گیری شد. بدین صورت که سوالات تکمیل­کننده­ای طراحی شده و برای تمامی خبرگان به صورت یکسان ارسال گردید؛ سپس یک فرصت دو هفته­ای مشخص شد و تلاش گردید زمان جمع­آوری داده طولانی­ نشده و ضمن توزیع یک پرسشنامه واحد، از همه مشارکت­کنندگان راجع به یک موضوع سوال گردد. در مرحله قابلیت­اعتبار، نظرات مشارکت­کنندگان در مورد صحت و سقم شاخص­های استخراج­شده پرسیده شد و مغایرت­ها مورد توجه و بررسی قرار ‌گرفت. به­علاوه، مواردی که مبهم بوده یا در آن، منظور مشارکت­کننده به درستی درک نمی­شد، از طریق تماس تلفنی و شبکه­های اجتماعی شفاف­سازی گردید. در راستای انجام تاییدپذیری، مراحل پژوهش اعم از نحوه جمع­آوری داده­ها، تحلیل و شکل‌گیری درونمایه‌ها به صورت کامل تشریح شد تا امکان بررسی و ارزیابی پژوهش توسط مخاطبین و خوانندگان امکان پذیر شود. همچنین از 2 نفر از همکاران پژوهش خواسته شد تا در مورد فرایند انجام کار و صحت نحوه انجام پژوهش اظهار نظر کنند. در نهایت به منظور تسهیل انتقال­پذیری، توصیف واضحی از بستر، نحوه انتخاب و ویژگی­های مشارکت جویان، جمع­آوری داده و فرایند تحلیل توسط پژوهشگر ارایه شد تا خواننده بتواند در مورد قابلیت­کاربرد یافته­ها در موقعیت­های دیگر قضاوت نماید. در بخش کمی نیز از روش AHP استفاده گردید. از آن­جا­که بخش کمی از روش­های ریاضی و علمی تصمیم­گیری چندمعیاره استفاده شده است؛ بنابراین نیازی به بررسی روایی و پایایی پرسشنامه نیست.

 

 

تحلیل داده­ها و یافته­های پژوهش

یافته­های بخش کیفی

همان­طور که اشاره ­شد، برای تحلیل داده­ها در بخش کیفی از روش دلفی بهره­ برده شده است. پرسشنامه‌های دلفی در سه دور و در سه مقطع زمانی در اختیار خبرگان قرار گرفته است. نتایج این سه دور در جدول 1 مشاهده می­گردد:

 

جدول1- گزارش بخش دلفی

دورها

تعداد گویه­های اولیه

ضریب هماهنگی (توافق) کندال

تعداد گویه­های حذف­شده (میانگین بالاتر از 3)

تعداد گویه­های اضافه­شده

تعداد گویه­های باقیمانده

دور اول

107

177/0

33

0

74

دور دوم

74

179/0

3

2

73

دور سوم

73

188/0

3

0

70

منبع: یافته­های پژوهشگر

با قراردادن نتایج در بین خبرگان گروه و ایجاد همفکری نهایی در دور سوم جلسات دلفی سه پارامتر عیوب پنهان کالا، ضعف در روش کار و ضعف در آسیب رساندن به کالا هنگام تحویل گرفتن آنها برای انبار حذف می­شود. از این­رو، پیرو جلسات دلفی 70 شاخص اولیه در 14 سرشاخه و 3 دسته بندی کلی به عنوان خروجی جلسات دلفی بعد از سه مرحله پیش به­دست می­آید. این نتایج در جدول 3 قابل­مشاهده می­باشد. نتايج سه دور اجرای تکنیک دلفي نشان مي‌دهند كه به دلايل زير مي‌توان به تكرار دورها پايان داد: 1) میانگین نظرات اعضای كار گروه بیشتر از 3 است که نشان‌­دهنده توافق زیاد و خیلی زیاد در بین خبرگان است. 2) ثبات تجمیع نظرات خبرگان در دسته­بندی و وزن­دهی به پارامترها. از مجموعه ابعاد و مولفه‌هاي شناسايي­شده از دل مرور گسترده ادبیات، گروهي وارد مجموعه ابعاد و مولفه‌هاي اوليه مدل شده‌اند كه تناسب و سنخيت آن­ها با شرايط و مقتضيات صنعت خودرو قطعی نیست، ولی قابليت سنجش در شرايط خاص اين مطالعه را داشته‌اند. در همین راستا، مجموعه ابعاد و مولفه‌هاي استخراج شده از مدل‌هاي مختلف و ادبيات در سه طبقه تحت عناوین زمینه اصلی، سرشاخه، زیرشاخص های فرعی (جدول2)گردآوری شده است.

 

 

جدول 2- تعداد گویه‌های باقیمانده در پایان دور سوم دلفی

زمینه

سرشاخه

زیرشاخص های فرعی

ریسک کیفیت بر اساس قابلیت­های زنجیره تامین

الف.ریسک عدم قابلیت اجزای فرآیند تولید

نیروی کار بی­تجربه و آموزش ندیده؛ ازدحام در محل انجام عملیات؛ عملیات پردازش فرآیندی و پرسنلی غیراستاندارد؛ عدم اطمینان کافی از سلامت پرسنل

ب. فقدان استراتژی مشترک تضمین کیفیت

عدم­هماهنگی سناریوهای اندازه­گیری و آزمایش خاص؛ نقص یا فقدان رویه­ها و دستورالعمل­های کنترل­کیفی؛ عدم­تعهد به کیفیت و برنامه­های بهبود مستمر؛ بازرسی غیرمتعهدانه کیفیت؛ عدم­توجه به فرآیند نظام­مند سنجش و کنترل کیفیت در نادیده­گرفتن مدیریت ریسک­های کیفیتی در پروژه­ها؛ عدم­توجه به­مدیریت ریسک­های کیفیتی به­طور سیستماتیک

ج. فقدان قابلیت نوآوری­/ شایستگی­های فناورانه

فرآیند تولید یا فناوری‌های به­کار رفته در روشی نوآورانه برای اطمینان از سطح کیفی معین؛ بهره­مندی از دانش لازم برای توسعه بیشتر شایستگی­های تکنولوژیکی بر اساس نیازهای متغیر؛ توانایی تامین­کننده برای توسعه بیشتر پیشرفته­ترین فناوری­های موجود؛ افزایش محدودیت­های امکان­سنجی تکنولوژیکی موجود در بازار

د. جابجایی نادرست مواد

اطلاعات نامناسب بسته­بندی؛ بسته­بندی غلط مواد اولیه؛ کیفیت بسته­بندی ناکافی؛ لوگوی بسته­بندی تایید­نشده؛ نقص حمل­و­نقل در مسیر رسیدن به­مشتری؛ حمل­و­نقل غیر­استاندارد محصول توسط تامین­کننده؛ اشتباه کار کردن اپراتورها؛ کیفیت پایین مونتاژ به­علت استفاده از تجهیزات­و­ماشین­آلات تولیدی نامناسب؛ زمان پردازش طولانی­تر؛ محصول شکسته/معیوب؛ انجماد غیر­استاندارد محصول؛ زمان نگهداری طولانی­تر؛ اضافه بار ذخیره­سازی

ریسک کیفیت بر اساس بخش های مختلف زنجیره تامین

الف. ریسک های کیفی بازار

عدم پیروی از الزامات کیفی به­دلیل تفاوت­های فرهنگی و مسایل ارتباطی؛ بسط­و­توسعه کانال­های توزیع در فواصل و لایه­های مختلف؛ امکان انجام معاملات از طریق رسانه­های الکترونیکی

ب. ریسک لجستیک و حمل و نقل

بهسازی وسایل نقلیه حمل­و­نقل؛ تجهیزات پشتیبانی سخت­افزاری زنجیره­سرد؛ شرکت لجستیکی سطح­سوم؛ همسویی با بسترهای فناوری طرف­مقابل؛ حمل­و­نقل و ذخیره­سازی سبد محصولات؛ انتقال اطلاعات لجستیک زنجیره سرد؛ زیرساخت­های جاده­ای لجستیک؛ عملکرد غیرقانونی پرسنل حمل­و­نقل لجستیک؛ برنامه­ریزی وسیله­نقلیه؛ نظارت بر بازخورد اطلاعات

ج. ریسک های انبارداری

تکنولوژی کنترل موجودی؛ امکانات کنترل دما هوشمند؛ ذخیره بیش­از­حد موجودی؛ آسیب­های حمل­و­نقل؛ تحویل کالای ناخواسته؛ دریافت مقدار نادرست کالا؛ دریافت کالای آسیب دیده؛ عیوب پنهان کالا؛ آسیب­رساندن به­کالا هنگام تحویل­گرفتن آن­ها برای انبار؛

دریافت کالا با مدارک ناقص یا نادرست؛ شناسایی نادرست کالا؛ دسته­بندی نادرست کالاها؛ برچسب­گذاری نادرست کالاها؛ تاریخ تحویل نادرست؛ تاثیرات خارجی در حین ذخیره­سازی

د. ریسک های نظارتی

سیستم نظارتی ناقص؛ سطح کارکنان ناظر؛ خطر اخلاقی سرپرست؛ کانال­های نظارت؛ سازمان تنظیم مقررات؛ کارایی آژانس نظارتی؛ مدیریت فرآیند نظارتی؛ بازخورد نتایج نظارتی؛ فناوری تشخیص نظارتی

ه. ریسک های محیطی موثر بر کیفیت

عدم اقدام برای جلوگیری از بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله؛ عدم وجود برنامه­ای برای جلوگیری از اعتراض کارمندان؛ عدم وجود برنامه­ای برای حمایت از ورشکستگی تامین کنندگان؛ عدم وجود برنامه­ای برای محافظت در برابر جنگ و تروریسم؛ نوسانات نرخ ارز؛ تاثیر تغییر فصول بر پیش بینی­ها

و. ریسک فروش و مصرف

فروش محصولات تاریخ مصرف گذشته؛ جعل تاریخ تولید؛ گزارش نادرست از مواد تشکیل­دهنده محصول؛ بهداشت ضعیف در کارگاه­ها، آزمایشگاه­ها و فضاهای تولید و فروش؛ شرایط بد بهداشتی؛ دفع نامناسب ضایعات محصول تولید­شده؛ بهداشت ضعیف در تجهیزات تولید؛

روش­های نادرست استفاده از محصول؛ محیط ذخیره­سازی ناکافی

ز. ریسک محصول

کاهش ارزش محصولات؛ تنوع محصولات و تاثیر آن بر پیش­بینی تقاضا؛ پیچیدگی محصول/قطعه؛ تغییرات مکرر در طراحی؛ جنبه­های طراحی و توسعه در مدیریت چرخه عمر محصول؛ خدمات ضعیف به مشتریان

ریسک کیفیت بر اساس مراحل کار

الف. مرحله تصمیم گیری و طراحی

منطقی­نبودن پیشنهادات پروژه؛ منطقی­نبودن مطالعات امکان­سنجی؛ ناقص­بودن محتوای طراحی؛ طراحی معیوب؛ اشتباهات ناشی از بی­توجهی و از قلم افتادگی­های عمدی؛ مشخصات نامناسب محصول؛ عدم در­نظر­گرفتن امکانات ساخت­و­تولید؛ عدم­توجه به شرایط زیرساخت­هایی مانند ظرفیت جاده­ها، شرایط اقلیمی و غیره

ب. مرحله ساخت و ساز مهندسی

تکنیک­های ساخت و ساز عقب­مانده؛ تکنیک­ها و راه­حل­های ساخت­و­ساز غیر منطقی؛ اقدامات ایمنی نامناسب ساخت­و­ساز؛ عدم­به­کارگیری فناوری­ها و راه­حل­های جدید؛ عدم­توجه­به شرایط سایت و غیره؛ ضعف در روش کار؛ ضعف در روش انجام فرآیندهای کاری؛ ضعف در انجام فرآیندهای کنترل کیفی؛ عدم توجه به مشخصه­های کیفی در پروژه­ها؛ عدم توجه به استانداردهای کیفی در اجرای پروژه­ها؛ عدم نظارت صحیح در محل انجام فرآیند

ج. مرحله تایید اتمام کار و تحویل

ریسک­های بهره­برداری و تعمیرات و نگهداری؛ عدم برابری خروجی واقعی پروژه با طرح­های اولیه پروژه؛ هماهنگی نادرست طرفین درگیر

منبع: یافته­های پژوهشگر

 

در پایان مرحله سوم پس از اطمینان از حصول اجماع نظر خبرگان، ابعاد و مولفه‌هایی با امتیاز بالای 3 ، انتخاب­ و شاخص‌هایی با میانگین كمتر از آن از مدل حذف شد(شکل 1).

 

شکل 1- مدل نهایی پژوهش (منبع: یافته­های پژوهشگر)

 

یافته­های بخش کمی

برای اولویت­بندی عوامل موثر شناسایی­شده در مرحله دلفی، این عوامل در سه سطح معیارهای اصلی، زیرمعیارهای اصلی و زیرمعیار­های فرعی دسته­بندی شده(شکل2) و با استفاده از روش فرآیند تحلیل سلسله­مراتبی، پرسشنامه مقایسات زوجی در اختیار کارشناسان خبره تحت مطالعه قرار گرفت. بدین منظور در قسمت اول به اولویت­بندی در سطح اصلی متغیرهای اثرگذار و در قسمت بعد، به سطح دوم و سوم یعنی اولویت­بندی زیر­معیارهای مهم پرداخته شده است. در نهایت، وزن نهایی شاخص­های ریسک کیفی در زنجیره تامین شرکت ایران خودرو به صورت جدول 3 حاصل گردید.

 

جدول 3- وزن نهایی شاخص­های ریسک کیفی در زنجیره تامین 

شاخص­اصلی

زیرشاخص­اصلی

زیرشاخص­های فرعی

وزن­نهایی

رتبه بندی نهایی

ریسک کیفیت

بر اساس قابلیت های زنجیره تامین

الف) ریسک عدم قابلیت اجزای فرآیند تولید

1.       نیروی کار بی­تجربه و آموزش ندیده

0.0332

3

2.       عدم بروزرسانی فرآیندهای کاری و توسعه قابلیت­های منابع انسانی

0.0332

2

3.       عملیات پردازش فرآیندی و پرسنلی غیراستاندارد

0.0243

11

4.       عدم اطمینان کافی از سلامت پرسنل

0.0197

18

ب. فقدان استراتژی مشترک تضمین کیفیت

5.       عدم هماهنگی سناریوهای اندازه­گیری و آزمایش خاص

0.0212

15

6.       نقص یا فقدان رویه­ها و دستورالعمل­های کنترل کیفی

0.0250

10

7.       عدم تعهد به کیفیت و برنامه­های بهبود مستمر

0.0214

14

8.       بازرسی غیرمتعهدانه کیفیت

0.0205

17

9.       عدم توجه به فرآیند نظام­مند سنجش و کنترل کیفیت در نادیده گرفتن مدیریت ریسک­های کیفیتی در پروژه­ها

0.0167

25

10.       عدم توجه به مدیریت ریسک­های کیفیتی به طور سیستماتیک

0.0149

32

ج. فقدان قابلیت نوآوری / شایستگی های فناورانه

11.       فرآیند تولید یا فناوری‌های به کار رفته در روشی نوآورانه برای اطمینان از سطح کیفی معین

0.0288

5

12.       بهره­مندی از دانش لازم برای توسعه بیشتر شایستگی­های تکنولوژیکی بر اساس نیازهای متغیر

0.0507

1

13.       افزایش محدودیت­های امکان­سنجی تکنولوژیکی موجود در بازار

0.0263

7

د. جابجایی نادرست مواد

14.       اطلاعات نامناسب بسته­بندی

0.0138

38

15.       بسته­بندی غلط مواد اولیه

0.0168

24

16.       محصول شکسته/معیوب

0.0261

9

17.       انجماد غیر­استاندارد محصول

0.0158

29

18.       اضافه بار ذخیره­سازی

0.0149

34

ریسک کیفیت

بر اساس بخش های مختلف زنجیره تامین

الف) ریسک های کیفی بازار

19.       عدم پیروی از الزامات کیفی به دلیل تفاوت­های فرهنگی و مسایل ارتباطی

0.0170

23

20.       بسط و توسعه کانال­های توزیع در فواصل و لایه­های مختلف

0.0209

16

ب. ریسک لجستیک

 و حمل و نقل

21.       بهسازی وسایل نقلیه حمل و نقل

0.0048

60

22.       تجهیزات پشتیبانی سخت افزاری زنجیره سرد

0.0062

55

23.       همسویی با بسترهای فناوری طرف مقابل

0.0083

48

24.       حمل و نقل و ذخیره­سازی سبد محصولات

0.0074

50

25.       زیرساخت­های جاده­ای لجستیک

0.0086

47

26.       عملکرد غیرقانونی پرسنل حمل و نقل لجستیک

0.0051

58

27.       برنامه­ریزی وسیله نقلیه

0.0038

65

28.       نظارت بر بازخورد اطلاعات

0.0036

68

ج. ریسک های انبارداری

29.       تکنولوژی کنترل موجودی

0.0162

28

30.       آسیب­های حمل و نقل

0.0261

8

31.       تحویل کالای ناخواسته

0.0141

36

د. ریسک های نظارتی

32.       سیستم نظارتی ناقص

0.0066

54

33.       سطح کارکنان ناظر

0.0070

53

34.       خطر اخلاقی سرپرست

0.0095

43

35.       کانال­های نظارت

0.0087

45

36.       مدیریت فرآیند نظارتی

0.0103

41

37.       بازخورد نتایج نظارتی

0.0058

56

38.       فناوری تشخیص نظارتی

0.0043

63

ه. ریسک های محیطی موثر بر کیفیت

39.       عدم اقدام برای جلوگیری از بلایای طبیعی مانند سیل و زلزله

0.0173

22

40.       عدم وجود برنامه­ای برای جلوگیری از اعتراض کارمندان

0.0174

21

41.       عدم وجود برنامه­ای برای حمایت از ورشکستگی تامین کنندگان

0.0142

35

42.       نوسانات نرخ ارز

0.0093

44

و. ریسک فروش و مصرف

43.       فروش محصولات تاریخ مصرف گذشته

0.0056

57

44.       گزارش نادرست از مواد تشکیل­دهنده محصول

0.0074

51

45.       بهداشت ضعیف در کارگاه­ها، آزمایشگاه­ها و فضاهای تولید

0.0080

49

46.       روش­های نادرست استفاده از محصول

0.0044

61

47.       محیط ذخیره­سازی ناکافی

0.0043

62

ز. ریسک محصول

48.       کاهش ارزش محصولات

0.0030

70

49.       تنوع محصولات و تاثیر آن بر پیش­بینی تقاضا

0.0037

66

50.       پیچیدگی محصول/قطعه

0.0036

67

51.       تغییرات مکرر در طراحی

0.0040

64

52.       جنبه­های طراحی و توسعه در مدیریت چرخه عمر محصول

0.0048

59

53.       خدمات ضعیف به مشتریان

0.0032

69

ریسک کیفیت

بر اساس مراحل کار

الف. مرحله

تصمیم گیری و طراحی

54.       منطقی نبودن مطالعات امکان­سنجی

0.0153

31

55.       ناقص­بودن محتوای طراحی

0.0181

20

56.       طراحی معیوب

0.0162

27

57.       اشتباهات ناشی از بی­توجهی و از قلم افتادگی­های عمدی

0.0197

19

58.        عدم در نظر گرفتن امکانات ساخت و تولید

0.0265

6

59.       عدم توجه به شرایط زیرساخت هایی مانند ظرفیت جاده­ها، شرایط اقلیمی و غیره

0.0166

26

ب. مرحله ساخت و ساز مهندسی

60.       تکنیک­های ساخت و ساز عقب مانده

0.0105

40

61.       اقدامات ایمنی نامناسب ساخت و ساز

0.0102

42

62.       عدم به­کارگیری فناوری­ها و راه حل­های جدید

0.0155

30

63.       عدم توجه به شرایط سایت و غیره

0.0149

33

64.       ضعف در روش انجام فرآیندهای کاری

0.0139

37

65.       ضعف در انجام فرآیندهای کنترل کیفی

0.0123

39

66.       عدم توجه به استانداردهای کیفی در اجرای پروژه­ها

0.0086

46

67.       عدم نظارت صحیح در محل انجام فرآیند

0.0072

52

ج. مرحله تایید اتمام کار و تحویل

68.       ریسک­های بهره­برداری و تعمیرات و نگهداری

0.0219

13

69.       عدم برابری خروجی واقعی پروژه با طرح­های اولیه پروژه

0.0316

4

70.       هماهنگی نادرست طرفین درگیر

0.0228

12

جمـــع کـــل

14

70

1

---

منبع: یافته­های پژوهشگر

img0نسبت ناسازگاری با توجه به شاخص ناسازگاری تصادفی در هر یک از مقایسات زوجی بررسی گردید و این نسبت از 1/0 کمتر بوده و نشان از سازگاری در کلیه مقایسات را دارد.

شکل 2- درخت تصمیم سلسله مراتبی معیارهای موثر در مدیریت ریسک کیفیت در زنجیره تامین صنعت خودرو، سطح عوامل متغیرهای اصلی (منبع: یافته­های پژوهشگر)

 

نتیجه­گیری و بحث

مدیریت ریسک زنجیره تامین، فرایند کاهش ریسک است که از طریق همکاری، هماهنگی و استفاده از ابزارهای مدیریت ریسک در بین شرکا به دست می‌آید تا از تداوم همراه با سودآوری بلندمدت زنجیره تامین اطمینان حاصل شود. با­توجه به این مهم، هدف کلی پژوهش حاضر طراحی مدل مدیریت ریسک کیفیت در زنجیره تامین صنعت خودرو می‌باشد. به این­منظور، پس از بررسی مبانی نظری پژوهش، ابعاد و مولفه‌های موثر بر مدیریت ریسک کیفی زنجیره تامین به شرح جدول 1 از ادبیات موضوع مستخرج گردید. سپس با انجام نظرسنجی از خبرگان و اجرای تکنیک دلفی در 3 دور، با كاهش تعداد ابعاد و مولفه‌ها و جایگزینی عوامل موثرتر، مهمترین عوامل تاثیرگذار شناسایی شد. در نهایت نیز شاخص­های استخراج­شده از طریق تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی مورد آزمون قرار گرفته و اولویت­بندی شدند. در کل، نتایج پژوهش نشان داد که عوامل موثر بر مدیریت ریسک کیفی زنجیره تامین خودرو را می­توان به 3 زمینه اصلی شامل ریسک کیفیت بر اساس قابلیت های زنجیره تامین، ریسک کیفیت بر اساس بخش­های مختلف زنجیره تامین و ریسک کیفیت بر اساس مراحل کار و 70 شاخص فرعی تقسیم کرد که در نهایت، مدل استخراجی با 14 شاخص نهایی مورد آزمون قرار گرفت. نوآوری ویژه تحقیق حاضر به بحث بررسی ویژه و موکد مدیریت ریسک کیفی در زنجیره تامین به صورت کاملا مستقل و خارج از مقوله ریسک زنجیره تامین مربوط می گردد. در تمامی تحقیقات بررسی شده، ریسک کیفی به عنوان یک بخش کوچک و مختصر در زنجیره تامین درنظر گرفته شده است که محدود به کیفیت مواد اولیه و کیفیت محصول می باشد. این در حالی است که کیفیت مانند یک چتر بر تمامی زنجیره تامین سیطره داشته و تمامی ابعاد و وجوه زنجیره تامین را تحت شعاع خود قرار می دهد. این مساله ای است که در تحقیقات گذشته و به ویژه در صنعت خودرو به شدت نادیده گرفته شده است. تحقیق حاضر با یک نگاه جامع و ویژه به مبحث مدیریت ریسک کیفی زنجیره تامین در صنعت خودرو به وجوه جدیدی از ریسک کیفیت اشاره کرده است که نوآوری آن نسبت به تحقیقات گذشته را نشان می دهد.

در خصوص عوامل ریسک کیفیت بر اساس قابلیت­های زنجیره تامین، ریسک­های کیفی را به 4 عامل ریسک عدم­توانایی/قابلیت فرآیند تولید، فقدان استراتژی مشترک تضمین کیفیت، فقدان قابلیت نوآوری و جابجایی نادرست مواد تقسیم می­گردد که در پژوهش های ویدنمن و گروبلر(2020 و 2021)، گرای و همکاران(2011)، تسه و تان(2011) نیز تأیید می گردد. با توجه به نتایج حاصله می توان اشاره کرد که فقدان قابلیت­های نوآوری و شایستگی­های فناورانه جزو مهمترین شاخص­های ریسک کیفی زنجیره تامین هستند. عدم توسعه قابلیت­های تکنولوژیکی بر اساس نیازهای متغیر بازار و کسب دانش لازم در این زمینه، مهمترین شاخص ریسک کیفی در این مطالعه شناخته شد که نشان از اهمیت به­روزرسانی دانش و فناوری برای کاهش مخاطرات زنجیره تامین دارد. علاوه بر این، هر چقدر تخصص منابع انسانی، به ویژه در بخش تولید، افزایش یافته و سیستم­های پردازش و استخدام منابع انسانی بهبود یابد، میزان ریسک­های فرآیند تولید نیز به میزان قابل­توجهی کاهش می­یابد. حضور دو شاخص ریسک نیروی کار بی­تجربه و آموزش ندیده در کنار ریسک ازدحام در محل انجام عملیات به عنوان شاخص­های رتبه دوم و سوم نشان می­دهد که همواره کیفیت و تخصص منابع انسانی در فرآیند تولید پررنگ و اثرگذار بوده است و نمی­توان نقش انسان و آموزش آن را در تولید نادیده گرفت. در کنار این مسایل، نقص یا فقدان رویه­ها و دستور العمل­های کنترل کیفی مناسب یا عدم­توان پیاده­سازی آن­ها در زنجیره تامین به دلیل نبود بسترها یا قابلیت­های زیرساختی عاملی برای کاهش کیفیت و افزایش ریسک در عملکرد زنجیره تامین می­باشد. همین موارد می­تواند باعث گردد که میزان محصولات شکسته یا معیوب در هنگام فرآیند جابجایی افزایش یافته و ریسک کیفی افزایش یابد.

عوامل ریسک کیفیت بر اساس بخش­های مختلف زنجیره تامین نیز به 7 دسته ریسک­های کیفیت ارتباط در بازار، ریسک لجستیک و حمل و نقل، انبارداری، ریسک­های نظارتی، ریسک­های محیطی موثر بر کیفیت، ریسک فروش و مصرف و ریسک محصول می­گردد که در پژوهش های صادقی مقدم و همکاران(1397)، یان و همکاران(2020)، تسه(2012)، بای و همکاران(2018)، گورتو و جانی(2021)، دیاس و همکاران(2020) نیز مورد تایید قرار گرفت. با توجه به نتایج حاصل از تحقیق می­توان چنین عنوان کرد که عدم­وجود کانال­های توزیع توسعه­یافته در مناطق و لایه­های مختلف و در نظر نگرفتن تفاوت­های فرهنگی و مسایل ارتباطی می­تواند به کیفیت زنجیره تامین و تولید نهایی آسیب وارد نماید و کیفیت تعاملات درون بازار را با مشکل مواجه سازد. هم چنین، نبود سیستم­های انبارداری هوشمند به افزایش آسیب­های ناشی از ورود و خروج و نگهداری غیراستاندارد مواد و محصولات منجر شده و کیفیت مواد اولیه یا محصولات نهایی را کاهش می­دهد. در کنار این موارد، شرکت­ها باید با عوامل مهمتر و خارج از کنترلی مانند اعتراضات کارگری، بلایای طبیعی و مسایل ناشی از سیاستگذاری­های کلان مواجه گردند که در صورت نداشتن یک برنامه مدون و پیش بینی شده و عدم استفاده از سیستم­های مدیریت بحران با مشکلات بزرگی مواجه خواهند شد. این عدم برنامه­ریزی کل زنجیره تامین را تحت تاثیر قرار داده و از کیفیت عملکرد آن خواهد کاست.

 ریسک کیفیت بر اساس مراحل کار نیز شامل ریسک­های سه مرحله تصمیم گیری و طراحی، ساخت و ساز مهندسی، تایید اتمام کار و تحویل می­باشد که در پژوهش های سونگ و وی (2022)، پراشار و همکاران (2020)، ویدنمن و گروبلر (2021) هم شناسایی شدند. با توجه به نتایج حاصله می­توان چنین نتیجه گرفت که عدم انجام مطالعات امکان سنجی مناسب باعث عدم­توجه به امکانات ساخت و تولید شده و در کنار نقایص طراحی به کاهش بهره­وری مرحله تصمیم­گیری و طراحی می­انجامد. علاوه بر این، عدم به­کارگیری فناوری­ها و راه­حل­های جدید، ضعف در انجام فرآیندهای کنترل کیفی و ضعف در روش انجام فرآیندهای کاری باعث می­گردد که کیفیت مرحله ساخت و ساز کاهش یافته و ریسک کیفی زنجیره تامین افزایش یابد. زمانی که کار به مرحله تایید و تحویل نهایی می­رسد، چنان چه مراحل و فرآیندهای قبلی به خوبی اجرایی و پیاده سازی نشده باشند، شرکت با عدم برابری خروجی واقعی با طرح­های اولیه پروژه مواجه شده و ریسک­های بهره­برداری و تعمیرات و نگهداری افزایش می­یابد. این مساله به عدم­هماهنگی صحیح بین طرفین معامله در زنجیره تامین منجر خواهد شد.

از این رو به منظور استفاده از نتایج این پژوهش، پیشنهاد می­گردد:

-       اجرای قانون ارتقای کیفی تولید خودرو با کمک وزارت صمت شامل ابلاغ برنامه و سیاست‌های مرتبط با ارتقاء کیفیت تولید خودرو، کاهش مصرف سوخت، اجرای کامل استانداردهای اجباری پنجاه‌ویک گانه و استانداردهای موردنیاز قطعه‌سازی، استانداردهای ایمنی و آلایندگی و جلوگیری از تولید یا ورود خودروها و لوازم غیر استاندارد از طریق سازمان استاندارد

-       تصویب ”بسته مشوق ساخت داخل” در راستای حمایت از نهضت ساخت داخل، تعمیق داخلی سازی مواد و ترغیب سرمایه گذار بخش خصوصی در صنعت قطعه سازی به منظور افزایش کیفیت محصولات و به تبع آن افزایش کیفیت منبع یابی و قدرت انتخاب تامین کننده

-       حل بحران حاد نقدینگی ناشی از مطالبات قطعه سازان از خودروسازان و زیان انباشته خودروسازان از طریق صندوق حمایت از قطعه سازان با کمک دولت و دستور حذف سپرده مسدودی نقدی غیر قانونی تسهیلات خرید دین و سایر تسهیلات از قطعه سازان توسط بانک های عامل مطابق بخشنامه های بانک مرکزی و دستور مقامات قضایی برای کاهش مشکلات مالی و تامین سرمایه خودروسازان و افزایش کیفیت تولید.

-       تخصیص ارز کافی از کلیه روش های موجود از جمله مجوز واردات بدون انتقال ارز و تسهیل و تسریع در امر ثبت سفارش و خرید مایحتاج قطعه سازان و رفع مشکلات مرتبط با گمرک.

-       عقد به موقع قراردادها (خرید و تضمین) و پرداخت به موقع مطالبات سازندگان

-       تقویت مالی سازندگان متخصص و تاثیرگذار و استفاده از مشوقات کاربردی جهت سازندگان به منظور تقویت کیفیت فرآیندهای مختلف زنجیره تامین و کاهش ریسک ناشی از کمبود منابع

-       استفاده از نخیگان استارت آپ و تقویت ذخیره تخصصی صنعت به منظور افزایش توان رقابتی و علمی بخش تامین و تولید و کاهش ریسک ناشی از عدم تخصص و ریسک کیفیت منابع انسانی

-       شایسته سالاری کارکنان و ترفیع آنان و استفاده از تخصص کارکنان و حذف نظرات فاقد ارزش برخی مدیران سفارشی و کاهش ریسک کیفیت منابع انسانی

-       آموزش مستمر و بروز کارکنان و ارزیابی مداوم اثربخشی و ثمربخشی آموزش ها

 

از سویی، تحقیق حاضر از برخی محدودیت ها مصون نمانده است. هنگام تحلیل و تعمیم نتایج پژوهش حاضر به سایر حوزه­ها باید به مواردی مانند قلمرو زمانی و مکانی و محدودیت جامعه آماری پژوهش توجه نمود؛ چون باعث می­گردند که نتوان به سادگی نتایج پژوهش را به تسری داد. اهمیت عوامل شناسایی شده در این پژوهش با توجه به زمان، نوع شرکت، نوع محصول و شرایط محیط خرد و کلان تغییر می­کند. برای بهبود نتایج به محققین آتی پیشنهاد می­گردد که از تئوری زمینه­ای، تحلیل محتوا، مضمون و تکنیک­های فرامطالعه به منظور دستیابی به مفاهیمی عمیق­تر و جدیدتر بهره ببرند تا به عوامل و شاخصه­های بیشتر و دقیق­تری در صنعت خودروسازی کشور دست یابند.

 

 فهرست منابع

1)       حاجی کریمی، آرش و شکیبی، حسین؛ (1399)، نقش سازوکارهای کنترل داخلی و مدیریت ریسک کیفیت زنجیره تامین در بهبود عملکرد مالی، نشریه علمی پژوهش های راهبردی بودجه و مالی، 1(3)، 151-179

2)       حسین زاده، مصطفی و قیدر خلجانی، جعفر (1392). مروری بر روش های شناسایی ریسک های طراحی محصول. فصلنامه ی علمی ترویجی مدیریت استاندارد و کیفیت، 25-18.

3)       رحمانی، عبداله؛ وزیری نژاد، رضا؛ احمدی نیا، حسن؛ رضاییان، محسن، (1399)، مبانی روش شناختی و کاربردهای روش دلفی: یک مرور روایی، مرور روایی، 19، 538-515

4)       صادقی مقدم، محمدرضا، کریمی، تورج، و بندسی، سحر. (1397). ارزیابی ریسک های زنجیره تامین خدمات با رویکرد تئوری مجموعه های راف (مورد مطالعه: شرکت های ارایه دهنده خدمات پرداخت به بانک ها). پژوهش های مدیریت در ایران، 22 (1)، 69-94.

5)       Azizsafaei, M., Sarwar, D., Fassam, L., Khandan, R., Hosseinian-Far, A. (2021). A Critical Overview of Food Supply Chain Risk Management. In: Jahankhani, H., Jamal, A., Lawson, S. (eds) Cybersecurity, Privacy and Freedom Protection in the Connected World. Advanced Sciences and Technologies for Security Applications. Springer, Cham. https://doi. org/10. 1007/978-3-030-68534-8_26

6)       Bai, Libiao., Shi, Chunming., Guo, Yuntao., Du, Qiang., Huang, Youdan., (2018), Quality Risk Evaluation of the Food Supply Chain Using a Fuzzy Comprehensive Evaluation Model and Failure Mode, Effects, and Criticality Analysis, Journal of Food Quality , (1):1-19, DOI: 10. 1155/2018/2637075

7)       Bortey, L., Edwards, D. J., Roberts, C., Rillie, I., (2022), A Review of Safety Risk Theories and Models and the Development of a Digital Highway Construction Safety Risk Model. Digital, 2, 206–223. https://doi. org/10. 3390/ digital2020013

8)       Dias, G. C., Hernandez, C. T., & Oliveira, U. R. (2020). Supply chain risk management and
risk ranking in the automotive industry. Gestão & Produção, 27 (1), e3800. https://doi. org/10. 1590/0104-530X3800-20

9)       Ghadge, A., Dani, S. and Kalawsky, R. (2012), "Supply chain risk management: present and future scope", The International Journal of Logistics Management, 23 (3), 313-339. https://doi. org/10. 1108/09574091211289200

10)       Gray, John V., Roth, Aleda V., Leiblein, Michael J., (2011), Quality risk in offshore manufacturing: Evidence from the pharmaceutical industry, Journal of Operations Management, 29 (7–8), 737-752, https://doi.org/10.1016/j.jom.2011.06.004.

11)       Guba, E. G., and Y. S. Lincoln (1982). “Epistemological and Methodological Bases of Naturalistic Inquiry, Educational Communication and Technology Journal, 30 (4), 233-252.

12)       Gurtu, Amulya,. Johny. Jestin.,( 2021). Supply Chain Risk Management: Literature Review. Risks 9: 16. https://doi. org/10. 3390/ risks9010016

13)       Huang K, Wang J, Zhang J., (2023), Automotive Supply Chain Disruption Risk Management: A Visualization Analysis Based on Bibliometric. Processes. 11 (3):710. https://doi. org/10. 3390/pr11030710

14)       Humphrey-Murto, S., deWit, M. (2019). The Delphi method—more research please. Journal of clinical epidemiology, 106, 136-139.

15)       Monroe, R. W., Teets, J. M.., Richard Martin, P.,( 2014). "Supply chain risk management: an analysis of sources of risk and mitigation strategies," International Journal of Applied Management Science, Inderscience Enterprises Ltd, 6 (1), 4-21.

16)       Prashar, A. and Aggarwal, S. (2020), "Modeling enablers of supply chain quality risk management: a grey-DEMATEL approach", The TQM Journal, 32 (5), 1059-1076. https://doi. org/10. 1108/TQM-05-2019-0132

17)       Skulmoski, G. J., Hartman, F. T., Krahn, J. (2007). The Delphi method for graduate research. Journal of Information Technology Education: Research, 6 (1), 1-21. ‏

18)       Song, Yaping., Wei, Zhanguo., (2022), Quality Risk Management Algorithm for Cold Storage Construction Based on Bayesian Networks, Hindawi, Computational Intelligence and Neuroscience, https://doi. org/10. 1155/2022/6830090 

19)       Tse, Y. K. (2012), Supply Chain Quality Risk Management: An Empirical Study of its Dimensions and Impact on Firm Performance, Ph. D. thesis, University of Nottingham, Nottingham, UK.

20)       Tse, Y. K. and Zhang, M. and Tan, K. H. and Pawar, K. and Fernandes, K. (2018), Managing quality risk in supply chain to drive firm's performance: the roles of control mechanisms. ', Journal of business research. 97. 291-303. https://doi. org/10. 1016/j. jbusres. 2018. 01. 029

21)       Tse, Ying Kei and Tan, Kim Hua., (2012), Managing product quality risk and visibility in multi-layer supply chain. International Journal of Production Economics 139 (1) , 49-57. http://dx. doi. org/10. 1016/j. ijpe. 2011. 10. 031

22)       Tse., Ying Kei., Zhang, Minhao., Zeng, Wenjuan., Ma, Jie., (2021), Perception of supply chain quality risk: Understanding the moderation role of supply market thinness, Journal of Business Research, 122, 822-834,https://doi. org/10. 1016/j. jbusres. 2020. 07. 003.

23)       Wiedenmann, M. and Größler, A. (2021), "Supply risk identification in manufacturing supply networks", The International Journal of Logistics Management, 32 (2), 650-672. https://doi. org/10. 1108/IJLM-02-2020-0081

24)       Yan, B., Chen, Z. and Kang, H. (2017), "Coordination model of quality risk control of the aquatic supply chain based on principal-agent theory", Supply Chain Management, 22 (5), 393-410. https://doi. org/10. 1108/SCM-10-2016-0375

25)       Zhang, S., Ye, K., Wang, M. (2021). A simple consistent Bayes factor for testing the Kendall rank correlation coefficient. arXiv preprint arXiv:2105. 00364.

26)       Zhu, Shiping, " Supply Chain Risk Management in Automotive Industry " (2018). Electronic Theses and Dissertations. 7611. https://scholar. uwindsor. ca/etd/7611

 

Abstract

The purpose of this study is to design a quality risk management model in the supply chain of the automotive industry. This research was conducted with a mixed approach. In the qualitative part, Delphi method was used to identify effective factors and derive a conceptual model. In the quantitative part, hierarchical data analysis was used to prioritize the indicators. The statistical sample includes 16 academic and automotive industry experts who were selected by judgmental sampling and snowball sampling. The data collection tool includes a questionnaire According to the results of the Delphi, the 70 sub-indices finalized in the research are divided into 14 main branches and 3 main fields including quality risk based on: supply chain capabilities, different parts of the supply chain and work stages. After performing the process of hierarchical analysis of data at three levels, the first 14 indicators of the research, which obtained the most weights, were identified as the most important indicators.By identifying the types of quality risks during the process and supply chain in the automotive industry, this research helps the managers of the automotive industry in developing the correct strategies for risk management and quality management of the supply chain.

 

 Key words: quality risk management, supply chain, automotive industry

 

 


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]