تبیین فقهی مضمون آیه سوم سوره نساء و بررسی اختلاف نظر در تاریخ‌گذاری دقیق آن

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

ریحانه امام جمعه ¹ , جعفر نکونام ² , مهرداد عباسی ³

1 - دانشجوی دکتری، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
2 - استاد، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه قم، قم، ایران
3 - استادیار، گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

تاریخ دریافت : 1399/10/26 تاریخ پذیرش : 1400/01/29 تاریخ انتشار : 1401/01/01

کلید واژه: سوره نساء, زنان, ازدواج, جنگ اُحد, یتیمان,

چکیده مقاله :

هدف پژوهش حاضر تبیین فقهی مضمون آیه سوم سوره نساء و بررسی اختلاف نظر در تاریخ‌گذاری دقیق آن است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که زمان تقریبی نزول آیات مورد بررسی، مربوط به زمان بعد از جنگ اُحد و اواخر سال سوم و اوایل سال چهارم هجرت می‌باشد. موضوعات مطرح شده در این آیات، بیشتر روابط اجتماعی بین مسلمانان است. این نوع ارتباط مربوط به دوره بعد از هجرت و دوره ده ساله نبوت پیامبر اسلام (ص) است. موضوع دیگر مطرح در این آیات، مربوط به سرپرستی و رسیدگی به امور زنان و کودکان بی‌سرپرست است که با ازدواج مجدد زنان بی‌سرپرست، یک حامی و مربی برای فرزندانشان فراهم می‌شد.

چکیده انگلیسی:

The purpose of the present study is to explain the jurisprudential theme in the third verse of Surah an-Nesā’ and to review disagreements over its exact date. The method of study is descriptive-analytic and the results show that the approximate revelation date of the verses under study is related to after the battle of Uhod, the late third and the early fourth year of Hijrah. The subjects raised in these verses are mostly about social relations among Muslims. This type of relationship is related to the era after Hijrah and the 10-year time period during the Prophet Muhammad’s (PBUH) prophethood. Another subject mentioned in these verses is related to the custody of widowed women and orphan children and taking care of them and that upon the marriage of those widowed women, a supporter and instructor would be provided for their children.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

آلوسى، سید محمود (1405ق).روح المعانی. قاهره: دار احیاء التراث العربی، چاپ دوم، ج4.

ابن حزم، علی (بی‌تا). المحلّی. تحقیق احمد محمد شاکر. بیروت: دارالفکر، ج9.

ابن عاشور، محمدطاهر (1420ق). التحریر و التنویر. بیروت: موسسه التاریخ العربی، ج4.

ابن فارس، أحمد (1399ق). معجم مقاییس اللغة. المحقق عبدالسلام محمد هارون. بیروت: دارالفکر.

اردبیلی، احمد بن محمد (1403ق). مجمع الفائدة و البرهان. قم: انتشارات جامعه مدرسین.

امامی، مسعود (1392). فلسفه حکم تعدد زوجات. پژوهشنامه اسلامی زنان و خانواده، 1(1).

اندلسی، محمد بن یوسف (1403ق). البحر المحیط. بیروت: دارالفکر، چاپ دوم، ج3.

بازرگان، مهدی (1356). سیر تحول قرآن. تهران: انتشارات قلم.

بلاغی، محمدجواد (1420ق). آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالفکر، چاپ دوم.

بهجت‌پور، عبدالکریم (1392). همگام با وحی؛ تفسیر تنزیلی مبانی، اصول، قواعد و فواید. قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ج1.

بیهقی، أحمد (1424ق). السنن الکبری. بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ دوم، ج7.

جوادی، عبدالله (1388). تفسیر تسنیم. قم: مرکز نشر اسراء، ج17.

حجتی، محمدباقر (1366). تفسیر کاشف. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، ج2.

حرّعاملی، محمد بن حسن (1412ق). وسائل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت.

دمشقی، ابن عادل (1419ق). اللباب فی علوم الکتاب. بیروت: دار الکتب العلمیة، ج2.

راغب اصفهانی، ابوالقاسم (1368). مفردات قرآن. بیروت: دار الشامیه.

زمخشری، جارالله (1407ق). الکشاف. بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ سوم، ج1-2.

سبزواری، عبدالاعلی (1414ق). مواهب الرحمان فی تفسیر القرآن. نجف: دفتر آیت‌الله سبزواری، ج1، 3.

سیوطی، جلال‌الدین (1404ق). الدرالمنثور. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی.

شکرانی، رضا؛ حبیب الهی، مهدی (1394). آیه تعدد زوجات، حکمی مطلق یا مشروط؟ پژوهشنامه زنان, 6(2)، ص93-117.

طباطبایی، محمدحسین (1393ق). المیزان فی تفسیر القرآن. تهران: کتابفروش سلطانی، ج15،4.

طباطبایی، سید محمدحسین (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. قم: دفتر انتشارات اسلامی.

طبرسی، حسن بن فضل (1408ق). مجمع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه، چاپ دوم، ج4-1.

طبری، محمد بن جریر (1420 ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه، ج4.

طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن (1413ق). التبیان الجامع لعلوم القرآن. قم: دفتر نشر اسلامی، ج3.

علامه حلّی، حسن بن یوسف (1418ق). مختلف الشیعة. قم: مؤسسه نشر اسلامی.

علامه حلّی، حسن بن یوسف (1419ق). قواعد الاحکام. قم: مؤسسه نشر اسلامی.

غزالی، ابی حامد محمد بن محمد (بی‌تا). احیاء علوم‌ الدین. بیروت: مطبعه دارالجیل، ج6.

فخررازی، ابوعبدالله محمد بن حسین (1405ق). التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب). قم: دفتر نشر معارف اسلامی، ج9.

فیومی، احمد بن محمد (1378). مصباح‌ المنیر. قم: دارالرضی، ج2، 8.

قرطبی، محمد بن احمد (1405ق). الجامع الأحکام القرآن (تفسیر قرطبی). بیروت: دارالإحیاء التراث ‌العربی، چاپ سوم، ج6.

قطب راوندى، سعید بن عبدالله (1415ق). کنز العرفان فی فقه القرآن. قم: نشر مرتضوی، ج2.

قمی مشهدی، محمدرضا (1368). کنز الدقائق. تهران: وزارت ارشاد.

کاتوزیان، ناصر (1384). دورة مقدماتی حقوق مدنی اموال و مالکیت. تهران: نشر میزان.

کرکی، علی بن حسین (1411ق). جامع المقاصد. قم: مؤسسه آل البیت لاحیاء التراث.

کلباسی اشتری، زهرا (1396). تاریخ‌گذاری سور قرآن. رساله دکتری. دانشگاه اصفهان.

مدرسی، محمدتقی (1419ق). تفسیر من هدی القرآن. تهران: دارالهدی، چاپ دوم.

مدنی، محمد (1378ق). رأی جدید فی تعدد الزوجات. رساله الاسلام، 20(4).

مکارم شیرازی، ناصر (1369). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب الاسلامیه، ج3.

نکونام، جعفر (1380). درآمدى بر تاریخ‌گذارى قرآن‏. تهران: نشر هستى نما.