دلائل تجرّد نفس از دیدگاه خواجۀ طوسی و ارزیابی ادلّه ی آن

محورهای موضوعی : فلسفه اسلامی

محمود شکری ¹ , محمّدهادی قندهاری ² , علی افضلی ³ , حمید کریمی ⁴

1 - دانشگاه قرآن و حدیث تهران دانشجوی دکتری کلام امامیّه ‏
2 - استادیار گروه فلسفه دانشگاه آزاد واحد تهران شمال ـ دانشکده علوم انسانی. ‏ ‏
3 - دانشیار مؤسّسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران
4 - استادیار دانشگاه علم و صنعت

تاریخ دریافت : 1396/01/18 تاریخ پذیرش : 1396/03/20 تاریخ انتشار : 1396/04/01

کلید واژه: تجرّد نفس, طوسی,

چکیده مقاله :

چکیده: متکلّمان در ماهیّت نفس اختلاف نظر دارند که آیا نفس جوهر است یا نه؟ قائلین به جوهر بودن نفس دربارۀ مجرّد بودن یا نبودن نفس اختلاف دارند. آرای متکلّمان متقدّم در مسألة تجرّد نفس با دیدگاه متأخّران متأثّرِ از فلاسفه تفاوت دارد. آنچه در آثار بیشتر قدما درباره تجرّد نفس دیده می‌شود، چیزی جز قول به مغایرت نفس با بدن نیست. بسیاری از متکلّمان وجود هر نوع مجرّد، چه عقلی و چه نفسی، را نفی می‌کنند و تنها خداوند را موجودی مجرّد به شمار می‌آورند. حال آن‌که تأکید متکلّمان متأخّر بر تجرّد نفس است امّا حکما به امری مجرّد می‌گویند که روحانی محض بوده و مخلوط با مادّه نباشد.نتیجه ی بررسی براهین آنکه: برهان مبتنی بر تجرّد مفاهیم کلّی و برهان درک طبایع و مفاهیم کلیّه، نمى‌توانند تجرّد همۀ نفوس انسانى را اثبات کنند. همچنین، صرف صدور افعال نامتناهى از نـفس نـاطقه مـستلزم‌ تجرّد‌ آن نیست. در برهان آگاهی قوّه عاقله به بدن در برخی موارد به دلیل باطل بودن یکی از مقدّمات، ناتمام است. در ارزیابیِ دو برهان عدم ضعف نفس با وجود ضعف قوای جسمانی و عدم صدور دو اثر متّضاد از فاعل جسمانی نیز هر دو برهان، اقناعی و ناتمام است. لذا، درواقع حقیقت نفس پشت پرده ابهام قرار دارد و کسی نتوانسته آن‌گونه که سزاوار است حقیقت آن را بیابد، جز اولیای الهی که به عالم مجرّدات راه یافته‌اند.

چکیده انگلیسی:

Theologians disagree on the nature of whether the soul is the essence or not? Those who believe ‎in the essence of being are divided on the divine or material nature of the soul. The opinions of ‎the early theologians differ in the question of the immortality of the soul with the view of the ‎late, influenced by the philosophers. Many theologians deny the existence of any single entity, ‎both intellectually and morally, and consider only God as a "single" being. What is seen in the ‎more ancient works of the immortality of the soul is nothing but belief in the contradiction ‎between the soul and the body. However, the emphasis of the later theologians is on immortality. ‎Among the later theologians influenced by philosophers, Khaje Nasir al-Din Tousi and Allama ‎Helli are believers in the immortality of the soul. In this paper, the first attempt is made to explain ‎the reasons of Khaje Nasir al-Din Tusi in terms of the sign of Allama Helli and other theologians ‎and philosophers, and then to evaluate each of the arguments. ‎