برداشت و پیوند اعضا در موارد عسر و حرج

محورهای موضوعی : فقه و مبانی حقوق

مریم سامانی ^{1 *}

1 - گروه حقوق کیفری و جرم شناسی، واحد قم، دانشگاه آزاد اسلامی، قم، ایران.

تاریخ دریافت : 1402/12/10 تاریخ پذیرش : 1403/02/02 تاریخ انتشار : 1403/02/30

کلید واژه: کلید واژه ها: برداشت عضو, پیوندعضو , عسر و حرج, تشریح میت , سلطه بر نفس ,

چکیده مقاله :

پیشرفت­های علوم پزشکی بالاخص در زمینۀ پیوند اعضا در دهه­های اخیر امری اجتناب­ناپذیر بوده است.  نوع خاصی از برداشت و پیوند با عنوان برداشت و پیوند در موارد عسر و حرج در جامعۀ فعلی ما رواج یافته است. و مراد از آن پیوند و برداشت در مواردی است که اشخاص در اثر عدم انجام فعل  مذکور دچار مشقت و سختی بسیار در زندگی خواهند شد. این امر اکثر موارد پیوند و برداشت اعضا را در بر می­گیرد. این در حالی است که قوانین کشور ما در این زمینه سکوت اختیار نموده­اند. لذا خلاء قانونی موجود تفاسیر چندگانه­ای را در پی دارد. از یک­سو با عنایت به اصل قانونی بودن جرایم و مجازات­ها، عدم جواز پیوند و برداشت در موارد مذکور قابل برداشت است و از سویی تفسیر دیگر از ماده‌واحده حاکی از سکوت قانون و امکان مراجعه به فقه  مطابق اصل 167 قانون اساسی می­باشد. با توجه به مبتلابه بودن موضوع در جامعۀ امروزی و انجام عمل­های بسیار در این زمینه و امکان تفسیر مضیق، پذیرش تفسیر دوم منطقی به نظر می­رسد .ادلۀ قائلین به جواز در این زمینه شامل قاعده سلطنت، تزاحم، حکومت ادلۀ ثانویه بر اولیه می­باشد و نتیجۀ حاصل از دیدگاه فقهای موافق پیوند در موارد خطر جانی جواز در تمامی و بعضا برخی صور برداشت و پیوند در موارد عسر و حرج می­باشد.

 

 

چکیده انگلیسی:

 

Advances in medical science, especially in the field of organ transplantation,has been inevitable in recent decades. In the meantime, different forms of organ removal and transplanting explored, that special type of harvest and transplant is society spread as in cases of hardship in our current society, that the purpose of the transplant and harvest will be the lack of action taken in cases where persons are experiencing hardship and great difficulty in life. It is such that covers most of Transplantation and Organ Harvesting.However, the laws of our country, in this area have remained silent.,so the legal deficiency leads to multiple interpretations.On the one hand, with regard to the legal principle of crime and punishment , no license and picked up at the above mentioned law is for the transplant and harvest, and, on the other interpretation that a single article of silence law and referring to the law in accordance with Article 167 of the constitution is possible. According to with the subject in today's society, and performing surgery in this area,and possible narrow interpretation, accepting the latter interpretation seems logical.In the face of that evidence to permit coherentism these attributes is the rule of the monarchy, conflict, government primary evidence on secondary. And the result of jurists view are license at all and sometimes life-threatening, according linked in some forms of removal and transplantation in cases of hardship.

منابع و مأخذ:

فهرست منابع:
الف. کتاب های عربی :
1.قرآن
2. ابن اثیر، مبارک بن محمد ، 1367،النهایه فی غریب الحدیث و الاثر، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان.
3..ابن منظور دقیقی، محمد بن مکرم، 1405ق، لسان العرب، قم،ادب الحوزه.
4.آزاد قزوینی، علی، 1416ق، المسائل المستحدثه، قم، موسسه سید الشهدا (ع).
5. اصفهانی، حسین بن محمد،1412ه /1992م، مفردات راغب، بیروت، انتشارات دارالقلم و دارالشامیه.
6. البوطی، محمد سعید رمضان، 1414، قضایا فقهیه معاصره، چاپ پنجم،دمشق، مکتبه الفارابی.
7.انصاری، مرتضی ابن محمد بن امین،1374ش، فوائد الاصول، قم، جامعه مدرسین حوزه علمیه .
8.بحرانی، یوسف، 1363،الحدائق الناضره، قم ،موسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه.
9.بجنوردی، میرزا حسین،1419 ق،قواعد الفقهیه ، تحقیق مهدی مهریزی و محمد حسین درایتی ، 7جلدی قم، موسسه الهادی.
10.تبریزی، میرزا جواد، المسائل المنتخبه، چاپ اول،قم، موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، [بی تا]
11.جوهری، اسماعیل بن حماد،1407 ق، الصحاح، 6 جلدی، تحقیق احمدبن عبد الغفور عطار، بیروت، دارالعلم للملایین.
12.حر عاملی، محمدبن حسن، 1414ق، وسایل الشیعه، قم، انتشارات آل البیت .
13.حلی، حسن بن یوسف ( علامه حلی )،1414ق، تذکره الفقها، چاپ سنگی،انتشارات المرتضویه الاحیا ، آثار الجعفریه ، [بی تا ]
14. روحانی، سید محمد صادق،1386، منهاج الصالحین، قم، اجتهاد.
15.سیستانی، ابوبکر محمدبن عزیر، 1416ق/1995م، غریب القرآن، تحقیق محمد ادیب عبد الواحد جمران، قتیبه، [بی جا].
16. سیستانی، علی،1378، ملحقات رساله آیت الله سیستانی در توضسح المسائل مراجع مطابق با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظم تقلید، گردآوری: محمد حسن بنی هاشمی خمینی، جلد 2، قم.
17.المراغی، السید میر عبد الفتاح ،1418ق، العناوین، قم، موسسه نشر اسلامی.
18.المجلس الاعلی للشئون الاسلامیه، مصر،موسوعه الفقه الاسلامی، [بی تا ].
19.طباطبایی، سید محمد،1418ق، احکام الفقهیه [عبادات و معاملات ]،چاپ اول، بی تا.
20.طباطبایی، سید محمد حسین،1360، تفسیر المیزان، قم، جامعه مدرسین، [ بی تا].
21.طریحی، فخرالدین محمد، 1374، مجمع البحرین، تهران، مرتضوی .
22.طوسی، محمدبن حسن (شیخ طوسی )، الخلاف، انتشارات اسلامی، وابسته به جامعه ی مدرسین قم [بی تا ].
23.طوسی، محمدبن حسن (شیخ طوسی )،1387،المبسوط فی فقه الامامیه، هشت جلدی، تحقیق کشفی، مکتبه المرتضویه، تهران .
24.طوسی، محمدبن حسن (شیخ طوسی )، 1407ق، النهایه، موسسه نشر اسلامی .
25.طوسی، محمدبن حسن (شیخ طوسی )،1405ق، تهذیب الاحکام، بیروت، دارالتعارف للمطبوعات
[بی تا ].
26.عاملی، زین الدین، (شهید ثانی )، 1410ق، روضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، قم،داودی.
27.فراهیدی، خلیل بن احمد، 1409 ق، کتاب العین، هشت جلدی، تحقیق مهدی المخرومی و ابراهیم السامرائی، موسسه دارلهجره بی جا.
28.فیروز آبادی، محمدبن یعقوب، 1291 ق، القاموس المحیط، چهار جلدی، تدوین شیخ نصر الهورینی، بیروت، دارلکتب العلمیه.
29.قریشی، آیت الله سید علی اکبر،1352 ش، هفت جلدی، جلد چهار، تهران،دارالکتب اسلامی .
30.الکاسانی، علاءالدین بن محمدبن مسعود، 1910ق، بدائع الصنائع فی ترتیب الشرائع، جز 5، قاهره ،مطبعه الام زکریا علی یوسف.
31. مجلسی، محمد باقر، 1403، بحار الانوار، بیروت، بی تا.
32. محقق داماد، سید مصطفوی،1383 ش، قواعد فقه، چهار جلدی، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
33.مشکینی، علی، 1348، اصطلاحات الاصول و معظمه ایحائها، چاپ دوم، قم،حکمت .
34. مصطفوی، محمد کاظم،1426ق، القواعد الفقهیه، جلد 2، قم،موسسه نشر اسلامی .
35. مصطفوی، حسن،1360،التحقیق فی کلمات القرآن الکریم،جلد 4، تهران بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
36. مکارم شیرازی، ناصر، 1380، مجموعه استفتائات جدید، تهیه و تنظیم: ابوالقاسم علیان نژاد، قم، انتشارات مدرسه امام علی بن ابی طالب (ع ).
37.مکارم شیرازی، ناصر،1370، قواعد الفقهیه، 2 جلدی، قم،مدرسه الامام علی بن ای طالب .
38. موسوی خویی، سید ابوالقاسم،1378 ملحقات رساله آیت الله خویی در توضیح المسائل مراجع با فتاوای دوازده نفر از مراجع معظم تقلید، گردآوری حسن بنی هاشمی خمینی، جلد 2 .
39. موسوی خویی، سیدابوالقاسم،1410، مصباح الفقاهه، المطبعه الحیدریه، نجف اشرف [بی تا ]
40.موسوی خویی، سید ابوالقاسم، 1365،منهاج الصالحین، انتشارات آداب، نجف اشرف [بی تا]
41.مشکینی، علی،1348، اصطلاحات الاصول و معظم ایحائها، چاپ دوم، قم، حکمت.
42.مومن قمی، محمد،1415، کلمات سدیده فی مسایل جدیده، قم، موسسه نشر اسلامی .
43. نجفی، محمد حسن،1367، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، تحقیق قوچانی، قم، دارالکتب الاسلامیه.
44. نراقی، احمدبن محمد،1415 ، مستند الشیعه، چاپ اول، قم، موسسه آل بیت (ع ).
45.----------------،1375، عوائد الایام ،چاپ اول ، قم،انتشارات حوزه علمیه .
46.نهج البلاغه،1997، تحقیق صبحی صالح، بیروت، دارالمعرفه .
47.واحدی نیشابوری، علی بن احمد، 1388 ق /1968م ، اسباب نزول الایات ، قاهره،موسسه الحلبی .
48. وهبه زحیلی، مصطفی ،1997/1417، الفقه الاسلامی و ادلته، ج 9، المستدرک، دمشق.
ب.کتاب های فارسی:
1.آقابابایی، اسماعیل، 1386،پیوند اعضا از بیماران فوت شده و مرگ مغزی، چاپ دوم قم،پژوهشگاه علوم و فرهنگ و معارف اسلامی.
2.پور جواهری، علی، 1382،پیوند اعضا در آیینه ی فقه، تهران، دانشگاه امام صادق (ع).
3.حبیبی، حسین، 1380،مرگ مغزی و پیوند اعضا از دیدگاه فقه و حقوق، چاپ اول، قم بوستان کتاب .
4.جعفری لنگرودی، محمد جعفر، 1380،فلسفه ی حقوق مدنی، تهران، گنج دانش .
5.دهخدا، علی اکبر،1373، لغت نامه، موسسه انتشارات دانشگاه تهران .
6.رجحان، محمد صادق،1381، بافت شناسی انسانی پایه یا بافت شناسی پزشکی، تهران، مهر .
7. رحیمی اردستانی، مصطفی،1377، ترجمه المنجد،2جلد، تهران .
8.سید حسینی،صادق، 1393، خرید و فروش و پیوند اعضا از دیدگاه فقه و حقوق، تهران، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
9.شهیدی، مهدی، 1377،تشکیل قراردادها و تعهدات، نشر حقوقدانان.
10.صانعی، یوسف،1389، استفتائات پزشکی،چاپ پانزدهم، قم، انتشارات میثم تمار .
11.صفایی، سید حسن ،(به همراه امامی اسدلله )، 1384، مختصر حقوق خانواده، ج 2، چاپ هشتم،تهران .
12.عمید، حسن، لغت نامه،1388،چاپ اول تهران: فرهنگ اندیشمندان .
13. فقیهی، عبدالرحمان،1374،«بیع الاعضا الاسانی » در مجموعه آثار کنگره بررسی مبانی فقهی امام خمینی(ره )،{نقش زمان ومکان و اجتهاد }،ج11، قم .
14.قضایی، صمد، 1373، پزشکی قانونی، دانشگاه تهران .
15.قرضاوی، یوسف،1382، دیدگاه های فقهی، ترجمه احمد نعمتی.
16.کاتوزیان، محمد علی، 1380، فرهنگ فارسی،تهران.
17.کاتوزیان، ناصر،1378، عقود معین (3)، چاپخانه بهمن .
18.گرجی، ابوالقاسم، 1389، مقالات حقوقی، نشر انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
19.لاریجانی، باقر، 1387، نگرش جامع به پیوند اعضا، تهران .
20.مطهری، مرتضی،1363، اسلام و مقتضیات زمان،چاپ سوم ، قم، صدرا، قم.
21.معاونت آموزشی قوه قضایه «گنجینه ی آرای فقهی -قضایی »، برنامه ی رایانه ای تولید شده توسط مرجع مذکور ، سال 1378ش، نسخه ی 5/1.
22.معین، محمد،1360 فرهنگ فارسی، چاپ چهارم، تهران، سپهر .
23.مقدسی، حمید،1375، فرهنگ اصطلاحات پزشکی، تهران، واژه پرداز، تهران .
24.موسوی خمینی، سید روح الله،1403، توضیح المسائل، چاپ هشتم، جلد 2،قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم .
25.موسوی همدانی، سید محمد باقر،1374، چاپ 5 ،جلد 9 ترجمه تفسیر المیزان، قم، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم .
26.میرزایی قمی، عباس،وسایرهمکاران،1381 بافت شناسی،تهران، کتاب میر .
27.مومن قمی، محمد، فقه و احکام پزشکی،1385، ترجمه ی محمد مهدی بهراوند، قم، دفتر انتشارات اسلامی.
28.نظری توکلی، سعید،1387، پیوند اعضا در فقه اسلامی، چاپ دوم، مشهد، بنیاد پژوهش های اسلامی .
29. نوری همدانی، حسین، 1374، رساله توضیح المسائل، چاپ هفتم، موسسه مهدی موعود (عج )، قم[ بی تا ].
30.ولایی، عیسی، 1374، فرهنگ اصطلاحات علم اصول، تهران نشر نی.
31.هوشمند، محمد،1380، فرهنگ پزشکی انگلیسی، تهران.
32.یزدانی، شهروز، 1382، بافت شناسی پایه ای، طبیب، تهران.

ج.پایان نامه هاکه به پیوند اعضا اشاره دارند بدون اشاره به برداشت و پیوند اعضا در موار عسر و حرج
1..بشیریه، تهمورث، 1380، پاسداشت حقوق اساسی در پرتو تعامل اصول 36 و 167 قانون اساسی ،رساله دکتری حقوق کیفری و جرم شناسی دانشکده حقوق وعلوم سیاسی دانشگاه تهران، 205صفحه.
2.قبادیان، علی،1392، بررسی فقهی و حقوقی تشریح و جرایم علیه تمامیت جسمانی اموات، پایان نامه کارشناسی ارشد فقه اسلامی مجتمع آموزش عالی فقه.
د.مقالات که به نوعی در مورد پیوند اعضا هستند
1.آقابابایی، اسماعیل، «نقش و ماهیت اذن در پیوند »، فصلنامه ی فقه پزشکی، سال هفتم، شماره 23، بهار و تابستان 94.
2.آصفی، محمد،1381، «پیونداعضا از مردگان مغزی»، مجله ی فقه اهل بیت فارسی .
3.پیوندی، غلامرضا، ستوده، حمید،«برداشت اعضای پیوندی از مردگان مغزی »، حقوق اسلامی، سال هشتم، شماره30،پاییز 90
4.حسن زاده آملی، حسن،1372، «سرچشمه های علم تشریح»،(نگاهی به اهمیت تشریح و کالبد شکافی از روزن تاریخ)، مجله نور علم، مرداد تا اسفند.
5.طاهری، حبیب الله،1378، «تشریح جسد از دیدگاه اسلام»، مجله مجتمع آموزش عالی قم، شماره 2
6.عباسی، محمود،1382، «مجموعه مقالات حقوق پزشکی پیوند اعضا»، تهران، نشر حقوقی .
7.فتاحی معصوم، سید حسین، 1380، «مجموعه مقالات و گفتارهای دومین همایش دیدگاه های اسلام در پزشکی»، دانشگاه علوم پزشکی مشهد، دبیرخانه دائمی سمینار دیدگاه های اسلام در پزشکی،چاپ اول.
8.محمدی گیلانی،1374 محمد، «کالبد شکافی »،{تقریرات درس امام خمینی }،سال اول، شماره 3،.
9.معظمی شهلا، وحدانی، مهدی، زاده باغ ، پریسا،1392،«بررسی و تحلیل قوانین و مقررات مرتبط با پیوند اعضا در ایران»،دوره 6.
10.مومن قمی، محمد،تابستان 82،پیوند اعضا، مجله فقه اهل بیت ( فارسی )، شماره 34.
11.میر هاشمی، سرور،زمستان 1385، «مبانی مشروعیت پیوند اعضا »، مجله ی ندای صادق.
12.هاشمی، میر سجاد،1385، «آثار حقوقی واگذاری عضو انسان مرده یا مبتلا به مرگ مغزی »، مجله ی اندیشه تقریب ، شماره 5.

ه.سایت
www.fatwajonub.net
www.rahmatalam.ir