مناسبات سیاسی ـ نظامی آشور با پارس (پارسوآ، اَنشان هخامنشی)
محورهای موضوعی : باستانشناسیمراد حسین پاپی بالاگریوه 1 , میرزامحمد حسنی 2 * , مریم کلبادی نژاد 3
1 - دانشجوی دکتری تاریخ ایران باستان، گروه تاریخ و باستان‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - گروه تاریخ و باستان‌شناسی، واحد شاهرود، دانشگاه آزاد اسلامی، شاهرود، ایران.
3 - گروه تاریخ و باستان‌شناسی، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
کلید واژه: پارسوآ, پارسوماش, انشانِ هخامنشی, آشور,
چکیده مقاله :
هدفِ این تحقیق بررسی مناسبات سیاسی ـ نظامی پارس با آشور است. نامواژة پارس (پارسوآ) در نیمة دومِ سدة نهم پ.م در لشکرکشی٨٣٦پ.م شَلمَنَصر سوم به زاگُرس به دیده می‌آید، جایی که در سالنامه‌های آشوری از سرزمین و مردمانی با نامِ پارسوآ (پارسواش، پارشواش)، نام برده شده که در محدودة کردستان و کرمانشاه، می‌زیسته‌اند. این پادشاه، برای دومین بار در۸۳۵-۸۳۴پ.م، پارسوآ، را غارت نمود. در زمان جانشینان وی (شَمشی.اَدَد پنجم، ملکه سمیرامیس، اَداد.نیراری سوم، شَلمَنَصر چهارم، آشور.دان سوم و آشور.نیراری چهارم)، مناسبات مهمی بین آشور و دیگر زاگرس‌نشینان، بهویژه مادها، برقرار بوده که نشان می‌دهد آشور با پارسوآ، باهم در ارتباط بوده‌اند. تیگلات.پیلَسَر سوم، در۷۴۴پ.م، به پارسوآ لشکرکشی کرد و آن را تابعِ آشور نمود. با حملات سارگون دوم، در۷۱۶-۷۱۲پ.م، به این ناحیه، مناسبات میان آشور و پارسوآ، پایان پذیرفت چه اینکه پارس‌ها در حدود ۷۰۰پ.م، به سرزمین ایلام و خاصه اَنشان، مهاجرت نموده یا رانده شدند و زینپس با نامِ پارسوماش (پارساماش، اَنشان هخامنشی) خوانده میشوند. مناسبات پارسوماش (اَنشان هخامنشی) در زمان هخامنش و جانشینانِ وی(چیشپیش و کوروش یکم) با سِناخِریب (جنگِ هَلوله در۶۹۲پ.م)، اَسَرحَدّون (در٦٧٦پ.م) و بهویژه آشور.بانیپال ـــ پس از شکست ایلام از آشور (۶۴۰-۶۳۹پ.م) ـــ مهم در نظر می‌آیند. گویا، پارس‌ها در سلسله جنگ‌های اتحادیه ماد علیه آشور (۶۱۴-۶۰۵پ.م)، که به براندازی شاهنشاهی آشور انجامید، نقشِ پُررنگی داشتند. سؤال اصلی این است که مناسبات سیاسی ـ نظامی آشور با پارس را در چه زمان و با چه عناوینی می‌توان ترسیم نمود که با توجه به آنچه آمد، نتیجه گرفته می‌شود، این مناسبات در دو مرحلة: ۱. مناسبات آشور با پارسوآ (۸۳۶- ۷۰۰پ.م) و ۲. مناسبات آشور با پارسوماش (اَنشان هخامنشی) (۷۰۰-۶۰۵پ.م)، به انجام رسیده‌اند.
The political-military relations of Parsa - from which the Achaemenid Empire emerged and expanded its wings over a vast portion of the world - first manifest in the second half of the 9th century BCE. This is evidenced when, during the 836 BCE campaign of Shalmaneser III into the Zagros, Assyrian annals mention a land and people called Parsua, who inhabited what is now western Iran. Shalmaneser III invaded Parsua for the second time in 835–834 BCE, plundering its territories. During the reigns of his successors-Shamshi-Adad V, Queen Semiramis, Adad-nirari III, Shalmaneser IV, Ashur-dan III, and Ashur-nirari V-there were notable political-military interactions between Parsua and Assyria. This period saw significant Assyrian relations with other Zagros polities, particularly the Medes, indicating that Assyria and Parsua maintained at least political and social ties. Later, in 744 BCE, Tiglath-Pileser III launched a campaign against Parsua, bringing it under Assyrian vassalage. The relations between Assyria and Parsua came to a definitive end following Sargon II's campaigns in 716-712 BCE. By approximately 700 BCE, the Persians had migrated or been driven into Elamite territory, particularly Anshan, thereafter being known as Parsumash. The political-military engagements of Parsumash (Achaemenid Anshan) during the reigns of Achaemenes and his successors became significant in their interactions with Sennacherib, Esarhaddon, and particularly Ashurbanipal after Elam's defeat by Assyria. Evidence suggests the Persians played a prominent role in the Median coalition's war against Assyria - the campaign that ultimately overthrew the Assyrian Empire.
1. اکبرزاده، داریوش، کتیبه بیستون، 1384، چاپ اول، تهران، خانه فرهیختگان.
2. استولپر، ماتیو ولفگانگ، تاریخ ایلام، 1389، ترجمه¬ی شهرام جلیلیان، چاپ اول، تهران، توس.
3. اسمیت، سیدنی، عصرآشور.بانی¬پال«تاریخ جهان باستان کمبریج»،1390، ترجمه¬ی تیمور قادری، چاپ اول، تهران، مهتاب.
4. اومِستِد، آلبرت تن اَیک، تاریخ شاهنشاهی هخامنشی، 1384، ترجمه¬ی محمد مقدم، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر.
5. بریان، پی¬یر، امپراتوری هخامنشی جلد اول، 1392، ترجمه¬ی ناهید فروغان، چاپ سوم، تهران، فرزان¬روز.
6. بهمنش، احمد، تاریخ ملل قدیم آسیای غربی، 1374، چاپ پنجم، تهران، دانشگاه تهران.
7. پاتس، دانیل تی، باستان¬شناسی ایلام، 1391، ترجمه¬ی زهرا باستی، چاپ چهارم، تهران، سمت.
8. چیلینگیر اوغلو، آلتان، لشکر¬کشی هشتم سارگون دوم،1390، ترجمه¬ی صمد علیون(خواجه دیزج)، چاپ اول، تهران، اختر.
9. دورانت، ویل، تاریخ تمدن جلد اول، 1343، ترجمه¬ی احمد آرام، چاپ دوم، تهران، اقبال.
10. دیاکونوف، ایگور میخائیلوویچ، تاریخ ماد، 1386، ترجمه¬ی کریم کشاورز، چاپ هشتم، تهران، علمی و فرهنگی.
11. رواسانی، شاپور، اتحادیه¬ی مردم شرق، 1386، چاپ اول، تهران، امیرکبیر.
12. رو، ژرژ، تاریخ عراق قدیم، 1390، ترجمه¬ی ابوالفضل علیزاده طباطبایی، چاپ اول، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی ¬و فرهنگی
13. ریگ، هوراس¬آبرام، لشکر¬کشی¬هشتم سارگون،1390،¬ترجمه¬ی صمد علیون(خواجه دیزج)، چاپ اول،¬ تهران، اختر.
14. زرین¬کوب، عبدالحسین، تاریخ مردم ایران جلد اول« ایران قبل از اسلام»، 1390، چاپ سیزدهم، تهران، امیر¬کبیر.
15. فرای، ریچارد نلسون، تاریخ باستانی ایران، 1382، ترجمه¬ی مسعود رجب¬نیا، چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی.
16. کالیکان، ویلیام، باستان‌شناسی¬و تاریخ¬هنر در دوران مادی‌ها و پارسی‌ها، 1384، گودرز اسعد ¬بختیار، چاپ اول، تهران، پازینه.
17. کمرون، جورج گُلن، ایران در سپیده¬دم تاریخ، 1387، ترجمه¬ی حسن انوشه، چاپ پنجم، تهران، علمی و فرهنگی.
18. گرشویچ، ایلیا، تاریخ¬ایران در دوره¬ی ماد «از مجموعه ¬¬تاریخ کمبریج»،¬1390، ترجمه¬ی بهرام شالگونی، چاپ دوم، تهران، جامی.
19. گیرشمن، رمان، ایران از آغاز تا اسلام، 1383، ترجمه¬ی محمد معین، چاپ اول، تهران، معین.
20. لاندِلِن، شارل¬دو، تاریخ جهانی جلد اول،1390، ترجمه¬ی احمد بهمنش، چاپ سیزدهم، تهران، دانشگاه تهران.
21. مجیدزاده، یوسف، تاریخ تمدن بین‌النهرین جلد اول، 1392، چاپ سوم، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
22. مشکور، محمدجواد، تاریخ مردمِ اورارتو(آرارات)، 1332، چاپ اول، تهران، چاپخانه¬ی شرق.
23. ناردو، دان، امپراتوری آشور، 1390، ترجمه¬ی مهدی حقیقت‌خواه، چاپ ششم، تهران، ققنوس.
24. نووتنی، جیمز¬- جِفِرز، جاشوآ، نبشته¬های¬ شاهانه¬ی دوره¬ی نوآشوری، 1402، ترجمه¬ی سورنا فیروزی، چاپ اول، تهران، آرتامیس.
25. هرتسفلد، ارنست، ایران در ¬شرقِ باستان،¬1381، ترجمه¬ی همایون¬صنعتی¬زاده، چاپ اول، ¬تهران، ¬پژوهشگاه علوم انسانی و فرهنگی.
26. هرودُت، تواریخ، 1386، ترجمه¬ی ع، وحید مازندرانی، چاپ سوم، تهران، دنیای کتاب.
27. هِنکِلمَن، وَوتِر، فرهنگ¬پذیری ایرانیان و عیلامیان، 1398، ترجمه¬ی یزدان صفایی، چاپ اول، تهران، حکمت سینا.
28. هوار، کلمان، ایران و تمدن ایرانی، 1390، ترجمه¬ی حسن انوشه، چاپ ششم، تهران، امیرکبیر.
29. هینتس، والتر، دنیای گمشده عیلام، 1388، ترجمه¬ی فیروز فیروزنیا، چاپ چهارم، تهران، علمی و فرهنگی.