بررسی معماری قنات و معرفی قناتهای شهر قزوین
محورهای موضوعی : باستان شناسی
1 - گروه تاریخ و باستان شناسی ، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات، تهران، ایران
کلید واژه: ایران, قزوین, معماری, قنات, آب.,
چکیده مقاله :
در تمامی فرهنگها از جمله ایران، عنصر آب نمادی از سازندگی، پاکی و آبادانی شناخته میشود. به دلیل اهمیت زیاد آن، بهعنوان یکی از عناصر چهارگانه تشکیل دهنده حیات معرفی شده است. اهمیت و جایگاه آب در گذشته و از جمله در ایران به حدی بود که موجب نیایش الهه آب توسط ایرانیان شد. از طرف دیگر این سرزمین از گذشته های دور، همیشه با بحران کم آبی و نیز معضل خشکسالی روبهرو بوده است، بر همین أساس همیشه مردمان این سرزمین برای این عنصر حیاتی احترام و اهمیت زیادی قائل بودند و تلاش داشتند با ایجاد سازوکارهایی، آب، این عنصر هستیبخش را برای استفاده مردمان خود تامین و ذخیره سازند. یکی از عمدهترین منابع تامین آب، قنات میباشد که اولین بار نیز توسط ایرانیان ابداع و احداث گردید. قزوین نیز از جمله شهرهایی میباشد که از گذشته با بحران کم آبی روبهرو بوده و مردمان آن تا حدود قرن چهارم هجری از آب چاه استفاده میکردند و نخستین قناتها در این شهر در زمان غزنویان احداث میگردد و تا حدود سده هفتم نیز قناتهای دیگری ساخته میشود. لذا در مقاله پیشرو و به روش توصیفی-تاریخی به بررسی ساختمان و معماری قنات پرداخته و در نهایت مهمترین قناتهای شهر قزوین معرفی میگردند.
In all cultures, including Iran, the element of water is known as a symbol of construction, purity, and prosperity. Due to its great importance, it has been introduced as one of the four elements that constitute life. The importance and status of water in the past, including in Iran, was so great that it led to the worship of the goddess of water by Iranians. On the other hand, this land has always faced the crisis of water shortage and drought since the distant past. On this basis, the people of this land have always respected and attached great importance to this vital element and have tried to create mechanisms to provide and store this life-giving element for the use of their people. One of the main sources of water supply is the Qanat, which was first invented and built by Iranians. Qazvin is also one of the cities that has faced a water shortage crisis in the past, and its people used well water until about the fourth century AH. The first aqueducts in this city were built during the Ghaznavid era, and other aqueducts were built until about the seventh century. Therefore, in the following article, the construction and architecture of the aqueducts are examined in a descriptive-historical manner. Finally, the most important aqueducts of the city of Qazvin are introduced.
1. ابو¬الفداء، اسماعیل بن علی (1349). تقویم البلدان. ترجمه : عبدالمحمد آیتی. تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
2. دبیرسیاقی، محمد (۱۳۸۲). سیر تاریخی بنای شهر قزوین و بناهای آن. قزوین: سازمان میراث فرهنگی کشور(پژوهشگاه). اداره کل میراث فرهنگی استان قزوین، حدیث امروز.
3. دهخدا، علی¬اکبر (۱۳۷۳). لغت¬نامه. تهران: دانشگاه تهران.
4. ساعدلو، هوشنگ (۱۳۵۳). آب در تمدن ایران و اسلام. راهنمای کتاب، ۱۷(۱،۲،۳).
5. سیدسجادی، منصور (۱۳۶۲). قنات، کاریز. تهران: انجمن فرهنگی ایتالیا.
6. کردوانی، پرویز (۱۳۷۷). ایران، خاستگاه قنات(کاریز) و منشا گسترش آن در جهان. پژوهش¬های جغرافیایی، ۳۴(۱۴۲۳)، ۲۰-۷.
7. گروه نویسندگان (۱۳۵۶). دایره المعارف فارسی. ج ۲، تهران: انتشارات شرکت سهامی کتاب¬های جیبی.
8. گلریز، سید محمدعلی (۱۳۶۸). مینودر یا باب الجنه. جلد اول، تهران: طه.
9. گوبلو، هنری (۱۹۷۹). تکنیک کسب آب از قنات. ترجمه سروقد مقدم و پایلی¬یزدی، مشهد: معاونت فرهنگی آستان قدس رضوی.
10. مستوفی، حمدالله¬بن¬ابی بکراحمد (۱۳۶۱). تاریخ گزیده. به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی. تهران: امیرکبیر.
11. مشرف، سیدرضا (۱۳۹۸). کاریز یا قنات، شریان آب در زیرزمین. فرهنگ مردم ایران، ۵۹(۱۷)، ۸۲-۵۹.
12. معین، محمد (۱۳۷۱). فرهنگ معین. ج ۴، تهران : امیرکبیر.
13. Bensi, N. S. (2019). The Qanat System: A Reflection on the Heritage of the Extraction. Adaptive Strategies for Water Heritage: Past, Present and Future, 40-57.
14. Boustani, F. (2008). Sustainable water utilization in arid region of Iran by Qanats. In Proceeding of world Academy of science, engineering and technology ,Vol. 33, pp. 213-216.
15. Daneshmir, R., & Spiridonoff, C. (2012). Subterranean Landscape: The Far‐Reaching Influence of the Underground Qanat Network in Ancient and Present‐Day Iran. Architectural Design, 82(3), 62-69.
16. Esenarro, D., Vilchez, J., Adrianzen, M., Raymundo, V., Gómez, A., & Cobeñas, P. (2023). Management techniques of ancestral hydraulic systems, Nasca, Peru; Marrakech, Morocco; and Tabriz, Iran in different civilizations with arid climates. Water, 15(19), 3407.
17. Estaji, H., & Raith, K. (2016). The role of Qanat and irrigation networks in the process of city formation and evolution in the central Plateau of Iran, the Case of Sabzevar. In Urban Change in Iran: Stories of Rooted Histories and Ever-accelerating Developments, 9-18.
18. Ghaderian, M. (2022). Collaboration Between Nature and Humans in the Desert: The Qanat System in Iran. Blue Papers, 1(1), 139-149.
19. Harandi, M. F., & de Vries, M. J. (2014). An appraisal of the qualifying role of hydraulic heritage systems: a case study of Qanats in central Iran. Water Science and Technology: Water Supply, 14(6), 1124-1132.
20. Hensel, M., Hensel, D. S., Gharleghi, M., & Craig, S. (2012). Towards an architectural history of performance: auxiliarity, performance and provision in historical persian architectures. Architectural Design, 82(3), 26-37.
21. Jomehpour, M. (2009). Qanat irrigation systems as important and ingenious agricultural heritage: case study of the qanats of Kashan, Iran. International Journal of Environmental Studies, 66(3), 297-315.
22. Manuel, M., Lightfoot, D., & Fattahi, M. (2018). The sustainability of ancient water control techniques in Iran: an overview. Water History, 10, 13-30.
23. Ramin, J. (1965). Le problème des Cassitérides: et les sources de l'étain occidental depuis les temps protohistoriques jusqu'au début de notre ère. A. et J. Picard.
24. Rante, R. (2018). Iranian cities: settlements and water management from antiquity to the Islamic period. Eurasian Studies, 16(1-2), 39-76.
25. Saatsaz, M., & Rezaie, A. (2021). Water Resources management, technology, and culture in ancient Iran. Hydrology and Earth System Sciences Discussions, 1-40.
26. Saatsaz, M., & Rezaei, A. (2023). The technology, management, and culture of water in ancient Iran from prehistoric times to the Islamic Golden Age. Humanities and Social Sciences Communications, 10(1), 1-22.
27. Saeidian, A. (2013). Ab-Anbar, sustainable traditional water supply system in hot arid regions, remarkable example of Iranian vernacular architecture. Elixir Int JA, 56, 3584-13590.
28. Shiraazi, K., Milani, M. A., Sadeghi, A., Azami, E., & Azami, A. (2012). Qanat (Subterranean Canal) role in traditional cities and settlements formation of hot-arid regions of Iran. World Academy of Science, Engineering and Technology, 6(67), 385-390.
29. Valipour, M., Ahmed, A. T., Antoniou, G. P., Sala, R., Parise, M., Salgot, M., ... & Angelakis, A. N. (2020). Sustainability of underground hydro-technologies: From ancient to modern times and toward the future. Sustainability, 12(21), 8983.
30. Yazdi, A. A. S., & Khaneiki, M. L. (2018). Qanā ts of Iran: Sustainable water supply systems. In Water and Society from Ancient Times to the Present (pp. 219-237). Routledge.