نگرشی باستانشناختی بر گورستان‌های حصاردار عصر آهن، مطالعه موردی گورستان‌های حوضه رود مشگین‌چای
محورهای موضوعی : باستان شناسی
یحیی آیرملو
1
*
,
پاشا پاشازاده
2
,
رضا رضالو
3
,
حسن درخشی
4
,
حسین علیزاده
5
,
وحیده امان الهی
6
1 - گروه باستان شناسی دانشگاه محقق اردبیلی
2 - گروه باستان شناسی دانشگاه آزاد اسلامی، ایران.
3 - هیأت علمی دانشگاه محقق اردبیلی
4 - استادیار گروه باستان شناسی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد شوشتر، شوشتر، ایران
5 - گروه باستان شناسی، دانشکده علوم انسانی،دانشگاه آزاد اسلامی واحد میانه
6 - گروه باستان شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، تهران، ایران
کلید واژه: عصر آهن, حوضه رود مشگین¬چای, گورستان¬های حصاردار, اوضاع سیاسی, نظامی و اعتقادی.,
چکیده مقاله :
اصولاً در باستانشناسی، گورستان به محوطه ای اطلاق می گردد که در آن چندین گور باستانی از یک دوره یا از ادوار مختلف، در یک فرم سازه ای یا در اشکال متفاوت، در کنار هم ساخته شده و معمولاً این قبور بواسطه یک یا چند عامل طبیعی از یک یا چند جهت محصور یا محدود شده باشند (ممکن است نباشند). در موارد نادری، به تنهایی یا در کنار عوامل طبیعی محصور کننده، عوامل انسانی چون وجود یک دیوار یا حصار نیز در محوطه های گورستانی قابل مشاهده است. اما چنین پدیده ای در مطالعات باستانشناسی زیاد شایع نبوده و کمتر به چنین وضعیتی برخورد می شود. در پژوهش حاضر، با مطالعه موردی برخی از محوطه های حوضه ی رود مشگین چای، که از نتایج بررسی گسترده ی میدانی این حوزه است، به اهمیت گورستان های حصاردار و به چرایی و چگونگی احداث آنها پرداخته شده است. چگونه می توان وجود این حصار را به اوضاع اجتماعی، سیاسی و نظامی منطقه مورد بحث مربوط دانست؟ تفاوت بین این نوع از گورستانها با سایر محوطه های دارای دیوار مانند قلعه در چیست؟ اهمیت این گورستانها در چیست؟ آیا اشخاص مدفون در آنها و هدایای تدفینی ارزشمند همراه ایشان باعث به وجود آمدن چنین دیواری شده است یا وضعیت نابسامان منطقه، چپاول و غارت قبور در ساخت حصار بر گرد این گورستانها دخیل بوده است؟ مقاله ی حاضر با مطالعه موردی گورستان های حوضه ی رود مشگین چای، در پی رسیدن به پاسخ پرسش های این چنینی و سایر مجهولات موجود راجع به این گورستان هاست. روش انجام پژوهش حاضر مبتنی بر بررسی میدانی باستانشناختی و مطالعات کتابخانه ای با رویکردی جامعه شناختی است.
In Archaeology, a cemetery refers to an area where several ancient graves from a single period or different periods are constructed together in one architectural form or in various shapes, and these graves are usually enclosed by one or more natural factors (may be not). In rare cases, either alongside the natural enclosing factors, human factors such as the presence of a wall or fence can also be observed cemetery sites. However, such phenomena are not very common in archaeological studies and encounters with such situation are infrequent. In the present research, through a case study of the some sites in the Meshgin Chay River basin, which is a results of a field surveys in this area, the importance of walled cemeteries and the reasons and methods for theie establishment are discussed. How can the existence of this wall be related to the social, political, and military conditions of the region in question? What is the difference between this type of cemetery and other walled sites like castles? What is the significance of these cemeteries? Did the individuals buried in them and the valuable burial gifts accompanying them lead to the creation of such a wall, or was the unstable situation of the region, along with the looting and plundering of graves, involved in the construction of the wall around these cemeteries? This article, through a case study of the cemeteries in the Meshgin Chay River basin, seeks to answer such questions and other existing uncertainties regarding these cemeteries.
- ابتهاج، ویدا، (1383)، بررسی ساختار معماری قبور مگالیتیک عصر آهن ایران مطالعه موردی، محوطه شهریری در استان اردبیل، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
- پاشازاده، پاشا، (1401)، مطالعه¬ی ایل¬راه¬های استان اردبیل در عصر آهن از دیدگاه قوم¬باستان¬شناسی (مطالعه موردی ایل شاهسون-کوه ساوالان)، پایان¬نامه دکتری باستان¬شناسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد میانه.
- پورفرج، اکبر، (1386)، بازنگری عصر آهن شمال¬غرب ایران: مطالعه موردی محوطه شهریری اردبیل و قلاع اقماری، رساله دوره دکتری باستان¬شناسی پیش از تاریخ، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
- پورفرج، اکبر، (1391)، تبیین و گاهنگاری فرهنگ کورگان¬های شرق شمال¬غرب ایران؛ براساس بررسی و کاوش در قلعه بوینی یوغون نیر، مجله مطالعات باستان¬شناسی، دوره 4، شماره 5، صص 81-59.
- حاجی¬زاده، کریم، (1393)، مطالعات باستان¬شناسی منظر سد احمد بیگلو، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، معاونت پژوهشی دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل.
- حاجی¬زاده، کریم، (1394)، گزارش نهایی اولین فصل کاوش در گورستان قیزیل قیه مشگین شهر، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پژوهشکده باستان¬شناسی، تهران.
- حصاری، مرتضی و احمد علی یاری، (1391)، مطالعه و گونه¬شناسی قبور کلان سنگی و تپه¬ای (کورگان) استان اردبیل، مجله مطالعات باستان¬شناسی، دوره 4، شماره 5، صص 130-113.
- رضالو، رضا، (1386الف)، ظهور جوامع با ساختار پیچیده سیاسی و اجتماعی در دوران مفرغ جدید در حوزه جنوبی رود ارس با بررسی موردی داده¬های باستان¬شناسی قلعه خسرو، رساله دکتری باستان¬شناسی، تهران، دانشگاه تربیت مدرس.
- رضالو، رضا، (1386ب)، گزارش نهایی اولین فصل کاوش گورستان خانقاه گیلوان، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پژوهشکده باستان¬شناسی، تهران.
- رضالو، رضا، (1391)، گزارش نهایی اولین فصل کاوش گورستان خرم آباد مشگین شهر، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پژوهشکده باستان¬شناسی، تهران.
- رضالو، رضا و یحیی آیرملو، (1393الف)، فرهنگ عصر مفرغ جدید و آهن 1 دشت اردبیل، مطالعه موردی قلعه خسرو و قلاع اقماری، پژوهش¬های باستان¬شناسی ایران، شماره 6، دوره 4، صص 84 -65.
- رضالو، رضا و یحیی آیرملو، (1393ب)، آئین تدفین اسب در میان اقوام سکایی مطالعه موردی گورستان خرم¬آباد مشگین شهر، جامعه شناسی تاریخی، دوره 6، شماره 3، صص 144 – 113.
- رضالو، رضا، (1394)، مطالعات باستان¬شناختی و شناسایی محوطه¬های باستانی سد اهل ایمان، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پژوهشکده باستان¬شناسی، تهران.
- زیوری مادام، زهرا، (1393)، بررسی آئین¬های تدفینی عصر آهن I و II در شمال غرب ایران، پایان نامه کارشناسی‌ارشد باستانشناسی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل.
- عابدی امین، عقیل، (1376)، بررسی¬ها و کاوش‌های باستانشناسی قلعه کهنه مشگین شهر، گزارش‌های باستانشناسی (1)، سازمان میراث فرهنگی کشور، پژوهشکده باستانشناسی.
- کاظم¬پور، مهدی، عمرانی، بهروز و رضا رضالو، (1391)، نگرشی نو به گورهای کلان¬سنگی آذربایجان شرقی براساس یافته¬های محوطه زردخانه، مجله مطالعات باستان¬شناسی، دوره 4، شماره 5، صص 174-155.
- گروه مولفین، (1388)، باستان¬شناسی آذربایجان: از دوره اورارتو تا شروع اشکانی، ترجمه محمد فیض¬خواه و صمد علیون، نشر اختر، تبریز. - هژبری نوبری، علیرضا، (1383)، گزارش مقدماتی سومین فصل کاوش محوطه شهریری ، سازمان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، پژوهشکده باستان¬شناسی، تهران.
- Burney, C. A., (1979), Meshkin Shar Survey. Iran, 8: 1-71.
- Ingraham, M. L. & Summers, G, (1979), Stelae and Settlements in the Meshkinhsahr plain, Northeastern Azerbaijan , Iran, in AMI, pp. 68 – 102.
- Kleiss, W. & Kroll, S., (1976), Urartaische Platze in Iran,"AMI: 10, 53-117.
- Rezaloo, R., Alizadeh sola, M. & Kazempour, M., (2015), the international journal of Humanities, Volume 22, pp. 131-150. - Strang, G. Le, (1930), Lands of the eastern Caliphate, Cambridge.
- Rezaloo, R., (2011), Parthian burials at Khanghah Gilvan cemetry ina Ardabil province, The internathional journal of humanites of Islamic republic of Iran, vol 19(1): 97-108.