گونه‌شناسی نقوش حيوانی كاشی‌های لاجوردی دوره ايلخانی
محورهای موضوعی : باستان شناسی
1 -
کلید واژه: گونه‌شناسی نقوش, نقوش حيوانی, كاشی لاجوردی, دوره ايلخانی,
چکیده مقاله :
کاشی‌کاری یکی از زیباترین و عرفانی‌ترین شاخه‌های هنر در دورة ایلخانی است که با حمایت هنرمندان برجسته و متعهد، پیشرفت چشمگیری را تجربه کرد. این پیشرفت به حدی بود که حتی دو قرن پس از آن، این دوره به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین دوره‌های پیشرفت و تعالی کاشی‌کاری در جهان شناخته می‌شود. تحولات هنر کاشی‌کاری در عصر ایلخانی به صورت تدریجی نبود، بلکه همراه با تغییرات سریع و تا حدودی بنیادین صورت گرفت. در قرن ششم هجری، کاشی‌های لعاب‌دار فیروزه‌ای و لاجوردی محبوبیت فراوانی یافتند و به‌طور گسترده در کنار آجرهای بدون لعاب به کار گرفته شدند. در این دوره، کاشی‌های لاجوردی با اشکال متنوعی همچون چلیپایی، شش ضلعی، پنج ضلعی، ستاره‌های هشت پر، هشت ضلعی و فرم‌های نامتقارن ساخته شدند. نقوش متعددی که دارای جایگاه فکری و هنری در ایران قبل از اسلام تا دورة ایلخانی بودند، برخی به دلیل نگرش ویژة اسلام به چگونگی نقوش، برای سال‌ها در عرصة هنر ایران حضور نداشتند. با تأسیس حکومت ایلخانی، این نقوش به‌طور چشمگیری حضور خود را بازیافتند. هدف این پژوهش، شناخت مفاهیم نقوش حیوانی به کار رفته در کاشی‌های لاجوردی این دوره است. این تحقیق با روش توصیفی و تحلیلی انجام شده و درصدد پاسخ به این پرسش است که نقوش حیوانی به کار رفته در کاشی‌های دورة ایلخانی، چه مفاهیمی را القا می‌کنند و تحت تأثیر چه فرهنگ‌هایی بوده‌اند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که هر یک از نقوش حیوانی به کار رفته در کاشی‌های لاجوردی، مفاهیم و مظاهر خاصی را القا می‌کنند. از جمله این نقوش می‌توان به غزال دونده، ماهی و پرندگان اشاره کرد.
One of the most beautiful and mystical art branches of the Ilkhani period is tile work, which made significant progress with the support of resourceful and zealous artists, and two centuries later, it is considered one of the greatest periods of progress and improvement of tile work in the world. The changes and development of tile art in Ilkhani era was not gradual and it does not have its normal development course, but it was accompanied by rapid and somewhat fundamental changes. In the 6th century Hijri, tiles with turquoise and azure glazes became increasingly popular and were widely used alongside unglazed bricks. In azure tiles, different shapes of chalipei, hexagon, pentagon, 8-pointed star, octagon and asymmetric shape are made. Numerous motifs have an intellectual and artistic position in Iran before Islam until the Ilkhanate period, some of which have not been present in the field of Iranian art for many years due to Islam's special attitude towards motifs. This research with a descriptive and analytical method, the percentage of answers to the question that the animal motifs used in the tiles of the Ilkhani period were inducing what concepts and under the influence of which cultures, the results of this research indicate that the animal motifs used in the lapis lazuli tiles of each Animal motifs such as running gazelle, fish, birds can be mentioned as the inducers of certain concepts and manifestations. The purpose of this research is to know the concepts of animal motifs of azure tiles of this period.
اتینگهاوزن، ریچارد (1378). هنر و معماری اسلامی ایران (چاپ اول). ترجمه یعقوب آژند. تهران: سمت.
بورکهارت، تیتوس (1376). هنر مقدس. ترجمه جلال ستاری. تهران: سروش.
بهار، مهرداد (1384). از اسطوره تا تاریخ. گردآورنده و ویراستار ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: چشمه.
پورداود، ابراهیم (1377). یشتها (جلد ۱ و ۲). تهران: اساطیر.
تاجدینی، علی (1386). فرهنگ نمادها و نشانه‌ها در اندیشه مولانا. تهران: سروش.
رفیعی، لیلا (1377). سفال ایران از آغاز تا عصر حاضر. تهران: یساولی.
زکی، محمدحسن (1377). هنر ایران. ترجمه محمدابراهیم اتعلیدی (چاپ اول). تهران: صدای معاصر.
زمردی، حمیرا (1385). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر در شاهنامه فردوسی، خمسه نظامی، منطق‌الطیر. تهران: زوار.
ستاری، جلال (1372). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی. تهران: مرکز.
سرفراز، علی‌اکبر، کیانی، محمد یوسف (1347). تخت سلیمان. تهران: مؤسسه تاریخ فرهنگ ایران.
شوالیه، ژان، گربران، آلن (1385). فرهنگ نمادها (جلد چهارم). ترجمه سودابه فضایلی. تهران: جیحون.
صاحبقرانی، زهره (1390). گونه‌شناسی دوره ایلخانی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد ابهر.
طاهری، نیر (1381). کتاب ماه هنر. خرداد و تیر ۱۳۸۱.
کربن، هانری (1374). ارض ملکوت تا کالبد انسان در روز رستاخیر ایران: مزدیایی تا ایران شیعی. ترجمه ضیاءالدین دهشیری. تهران: طهوری.
کریمی، فاطمه، کیانی، محمد یوسف، قوچانی، عبدالله (1362). مقدمه‌ای بر هنر کاشی‌کاری ایران. تهران: موزه رضا عباسی.
لاهیجی، شیخ‌محمد (1374). مفاتيح الاعجاز في شرح گلشن راز. با مقدمه کیوان سمیعی. تهران: سعدی.
ورمارزن، مارتن (1372). آئین میترا. ترجمه بزرگ نادرزاده. تهران: چشمه.
هال، مری (1380). امپراطوری مغول (چاپ دوم). ترجمه نادر میرسعیدی. تهران: ققنوس.
هینلز، جان (1385). شناخت اساطیر ایران. ترجمه ژاله آموزگار و احمد تفضلی. تهران: چشمه.
یاحقی، محمدجعفر (1386). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی. تهران: سروش.
الیاده، میرچا (1375). اسطوره، رؤیا، راز. ترجمه رویا منجم. تهران: فکر روز.
Hall, J. (1994). Illustrated Dictionary of Symbols in Eastern and Western Art. Harper Collins.