بررسی فقهی حقوقی انفساخ عقد نکاح ناشی از موت مغزی و آثار آن بر روابط زوجین

محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللی

هاجر مشیدی ¹ , محمدباقر عامری نیا ² , علی پورجواهری ³

1 - دانشجوی دکترای حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج، یاسوج، ایران
2 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج، یاسوج، ایران، نویسنده مسئول
3 - استادیار فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشکده حقوق، دانشگاه آزاد اسلامی واحد یاسوج، یاسوج، ایران

تاریخ دریافت : 1398/10/08 تاریخ پذیرش : 1398/10/11 تاریخ انتشار : 1399/06/01

کلید واژه: مرگ مغزی, مرگ طبیعی, انفساخ, عقد نکاح,

چکیده مقاله :

انفساخ به عنوان یکی از علل انحلال عقد نکاح به این معنا است که عقد نکاحی که ابتدا به طور صحیح منعقد شده باشد بدون قصد و اراده ی طرفین و به موجب حکم قانون از بین برود؛ لذا انفساخ عقد نکاح، انحلال قهری است بدین معنا که عقد نکاح بدون نیاز به عمل حقوقی دیگر و خود به خود از بین می رود و حق انتخاب برای دادگاه و طرفین عقد باقی نمی گذارد. از منظر پزشکی مرگ مغزی همان مرگ حقیقی است. تجهیزات پزشکی قادر هستند مرگ مغز انسان را قبل از مرگ سایر اعضا برای ما معلوم کنند. با وقوع مرگ مغزی هرگز دوباره حیات به انسان بازنخواهد گشت، (کسی که مبتال به مرگ مغزی شده است) اگرچه بعضی از اعضای او در اطاق مراقبتهای ویژه توسط تجهیزات پزشکی فعال باشد ولی فعالیت اینگونه اعضا توسط دستگاه دلیل بر حیات انسان نیست برای اینکه مرگ او عملاً با مرگ مغزی اتفاق افتاده بود، هرچند که قلب او ضربان داشت. بنابراین با تحقق مرگ مغزی عقد نکاح منفسخ و آثار انفساخ عقد از لحظه موت مغزی بر روابط زوجین اعمال خواهد شد. بدین معنا که نفقه ساقط شده و زوجه متوفی مغزی ملزم به نگهداری عده خواهد شد؛ همچنین انفساخ عقد نکاح دائم هیچ تاثیری در استحقاق زن نسبت به دریافت کل مهرالمسمی یا مهر المثل ندارد. اما چنانچه انفساخ نکاح قبل از تعیین مهر و نزدیکی صورت پذیرد بنا به قول اجماعی فقها زن مستحق هیچ گونه مهری نیست.

منابع و مأخذ:

قرآن‌کریم

- ابن‌ عابدین (1407 ق). ردّالمحتار علی الدّر المختار، بیروت، چاپ افست.                                                             - ابن منظور (1416 ق). لسان‌العرب، چاپ اول،  جلد 13، بیروت، انتشارات داراحیاء التراث العربی. 

- ابن‌همام (1406 ق). شرح فتح القدیر للعاجز الفقیر، جلد 4، بیروت، چاپ افست.                                                          - الجزیری، عبدالرحمان (1419 ق). الفقه علی المذاهب الاربعه، چاپ اول، جلد 4، بیروت، دارالثقلین.                                        

- بدران، ابوالعینین بدران. الفقه المقارن للاحوال الشخصیه، بیروت، دارالنهضه العربیه، بی‌تا.

- نجفی، محمدحسن (1412 ه.ق). جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت.

- نراقی، احمدبن‌محمدمهدی (1419 ه ق). مستند الشیعه فی احکام الشریعه، جلد ۲، الطبعه الاول، مشهد، انتشارات موسسه آل البیت.                                                                                                                      - نعیم‌یاسین، محمد (1416 ه ق). حکم التبرع بالاعضاء فی ضوء القواعد الشرعیه و المعطیات الطبیه، مجله الحقوق، 12(3). 

- طریحی، فخرالدین (1414 ق). مجمع البحرین، چاپ اول، جلد 2، قم، موسسه البعثه،

- عاملی، زین‌الدین‌بن‌علی (1426 ه ق). مسالک الافهام فی شرح شرایع الاسلام، جلد 1، قم، موسسه معارف اسلامیه.

- توکلی، محمدمهدی (1388). مرگ مغزی از منظر حقوق اسلامی، حقوق پزشکی، 3(9): 89-63. 

- جعفری‌لنگرودی، محمّدجعفر (1384). ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات گنج دانش.

- حسینی‌روحانی، سیدمحمدصادق (1414 ق). فقه الصادق، جلد 22، قم، موسسه دارالکتاب.

- امامی، سیدحسن (1388). حقوق مدنی، چاپ 16، جلد 3 و 4، تهران، انتشارات اسلامیه.

- حسینی‌زبیدی، سیدمحمدمرتضی (1414 ق). تاج‌العروس، جلد 3،  قم، انتشارات دارالفکر،

- دهخدا، علی‌اکبر (1347). لغت‌نامه دهخدا، تهران، چاپخانه دانشگاه تهران، جلد 24.

- صفار، محمدجواد (1393). درسهایی از حقوق خانواده، تهران، انتشارات جنگل جاودانه.

- صفایی، سیدحسن و امامی، اسدالله (1380). مختصر حقوق خانواده، تهران، انتشارات نشر دادگستر.

- عمید، حسن (1362). فرهنگ فارسی عمید، تهران، انتشارات امیرکبیر.                                                            - فراهیدى، خلیل (1410 ه‍ ق). کتاب‌العین، چاپ دوم، جلد 5، قم، نشر هجرت.

 - قضایی، صمد (1373). پزشکی قانونی، تهران، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.                 

- کاتوزیان، ناصر (1394). خانواده، چاپ چهارم، انتشارات شرکت سهامی انتشار.

- گودرزی، فرامرز (1394). پزشکی قانونی، تهران، انتشارات سمت.

- محسنی، محمد آصف. الفقه و المسائل الطبیه، قم، نشرمؤلف بی‌تا.

- محقق‌الحلی، ابوالقاسم نجم‌الدین جعفربن‌الحسن (1983). شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام، نجف اشرف، چاپ الاداب.

- محقق‌داماد، مصطفی (1384). بررسی فقهی حقوق خانواده، چاپ پانزدهم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.

- معین، محمد (۱۳۶۳). فرهنگ معین، تهران، چاپ اول، جلد 4، انتشارات امیرکبیر تهران.

- موسوی‌خمینی، سیدروح‌الله (1390). تحریرالوسیله، تدوین و ترجمه سیدمحمدموسوی بجنوردی و سیدعباس حسینی‌نیک، تهران، مجد.             

- میرداداشی، سیدمهدی (1391). نفقه در عده وفات، مجله فقه اهل‌البیت، 18(70).

- نرم‌افزارگنجینه استفتات قضایی، دفتر آموزش روحانیون و تدوین متون فقهی معاونت آموزش قوه قضائیه.