بایسته‌های فقهی و قانونی تصدی ریاست دیوان عدالت اداری: با نگاهی به قانون فرانسه

محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللی

رسول یزدانی ¹ , منوچهر توسلی نائینی ² , مسعود راعی ³

1 - دانشجوی دکتری حقوق بین الملل، واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. رایانامه: [e-mail]
2 - دانشیار گروه حقوق دانشگاه اصفهان، اصفهان، ایران. (نویسنده مسئول). رایانامه: ‪ [e-mail]
3 - دانشیار گروه حقوق بین الملل واحد اصفهان (خوراسگان)، دانشگاه آزاد اسلامی، اصفهان، ایران. رایانامه: [e-mail]

تاریخ دریافت : 1401/03/04 تاریخ پذیرش : 1401/05/21 تاریخ انتشار : 1401/06/01

کلید واژه: دیوان عدالت اداری, تصدی, صلاحیت, نظام حقوقی ایران, نظام حقوقی فرانسه,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: دیوان عدالت اداری را می‌توان یکی از سازوکارهای کنترلی و نظارتی مهم جلوگیری از نقض قانون اساسی برشمرد. در این میان نقش رئیس دیوان عدالت اداری از اهمیت بسزایی برخوردار است. بر این اساس در این پژوهش به این امر می‌پردازیم که چه بایسته‌های فقهی و قانونی برای تصدی ریاست دیوان عدالت اداری در نظام حقوقی ایران وجود دارد؟ در این راستا نگاهی نیز به قانون فرانسه خواهم داشت.روش: پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی انجام‌شده است.یافته‌ها و نتایج: برای تصدی ریاست دیوان عدالت اداری بر طبق مر و نص قانون، تنها شرط لازم، سابقه قضایی بیش از 27 سال است. در کنار این شرط، وصف دیگری در متون قانونی مطرح نشده است. اما در سپردن صلاحیت‌ها و بیان شرح وظایف ریاست این دیوان، به نظر می‌رسد تصویری که قانون‌گذار از ریاست دیوان در ذهن داشته است، علاوه بر تبحر حقوقی و قضایی، تخصص فقهی و مدیریتی را نیز در خود جای می‌دهد. این مقاله با بررسی متون قانون ازجمله آیین دادرسی و تشکیلات دیوان عدالت اداری، قانون نظام هماهنگ پرداخت و قانون مدیریت خدمات کشور و نیز با تفسیر ماهوی از اصل حاکمیت قانون، در کنار استفاده از قواعد و اصول فقهی همچون قاعده منع تقدیم افضل بر فاصل، به این نتیجه می‌رسد که سکوت قانون در بیان شرایط فقهی و مدیریتی لازم برای ریاست دیوان عدالت اداری، از الزام در نظر گرفتن این صفات برای انتصاب افراد به این منصب نمی‌کاهد.

چکیده انگلیسی:

زمینه و هدف: دیوان عدالت اداری را می‌توان یکی از سازو کارهای کنترلی و نظارتی مهم جلوگیری از نقض قانون اساسی برشمرد. در این میان نقش رئیس دیوان عدالت اداری از اهمیت بسزایی برخوردار است. بر این اساس در این پژوهش به این امر می پردازیم که چه بایسته های فقهی و قانونی برای تصدی ریاست دیوان عدالت اداری در نظام حقوقی ایران وجود دارد؟ در این راستا نگاهی نیز به قانون فرانسه خواهم داشت.یافته ها و نتایج: برای تصدی ریاست دیوان عدالت اداری بر طبق مر و نص قانون، تنها شرط لازم، سابقه قضایی بیش از 27 سال است. در کنار این شرط، وصف دیگری در متون قانونی مطرح نشده است. اما در سپردن صلاحیتها و بیان شرح وظایف ریاست این دیوان، بنظر می رسد تصویری که قانون گذار از ریاست دیوان در ذهن داشته است، علاوه بر تبحر حقوقی و قضایی، تخصص فقهی و مدیریتی را نیز در خود جای می دهد. این مقاله با بررسی متون قانون از جمله آیین دادرسی و تشکیلات دیوان عدالت اداری، قانون نظام هماهنگ پرداخت و قانون مدیریت خدمات کشور، و نیز با تفسیر ماهوی از اصل حاکمیت قانون، در کنار استفاده از قواعد و اصول فقهی همچون قاعده منع تقدیم افضل بر فاصل، به این نتیجه می رسد که سکوت قانون در بیان شرایط فقهی و مدیریتی لازم برای ریاست دیوان عدالت اداری، از الزام در نظر گرفتن این صفات برای انتصاب افراد به این منصب نمی کاهد.

منابع و مأخذ:

- استوار سنگری، کوروش. (1395). تعدد آرای وحدت رویه دیوان عدالت اداری در خصـوص یـک موضـوع، همایش ملی قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری 3 سال پس از اجراء. انتشارات دانشگاه علوم قضایی و خدمات اداری.

- حسینی، محمد؛ قاسمی، داوود. (1400). بررسی نقش نظارتی دیوان عدالت اداری بر رعایت حقوق ملت در پرتو آیات قرآن. فصلنامه مطالعات قرآنی، 12 (46)، 401 – 369.

https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1791850/

- حیاتی، علی عباس. (1397). مفهوم اصل حقوقی و مقایسه آن با قاعده حقوقی. نشریه دانش حقوق مدنی، 7(2)، 26 – 15.

http://ensani.ir/fa/article/391523/

-  حلبی، تقی الدین بن نجم الدین. (1417).  تقریب‌المعارف، تحقیق فارس تبریزیان الحسون. تبریزیان.

- شفیعی علویجه، مجتبی؛ برزگر، عبدالرضا. (1396). دیدگاه دیوان عدالت اداری درباره عدالت بر اساس آرای دیوان عدالت اداری در ایران و فرانسه. همایش ملی حقوق ارزیابی کارآمدی قانون در نظام جمهوری اسلامی ایران، 4، 12 – 1.

https://civilica.com/doc/798692/

-  شمس، عبدالله. (1395). آیین دادرسی مدنی. جلد دوم. انتشارات دراک.

- صدراحفاظی، سید نصراله. (1370). دیوان عدالت اداری و فلسفه تأسیس آن. مجله حقوقی دادگستری، 55 (2)، 42 – 29.

http://ensani.ir/fa/article/131743/

-  طبری، محمد بن جریر. (548 ق). جامع‌البیان. ج ۵. فراهانی.

-  قوی البنیه، ابولفضل. (1400). تحلیل و آسیب شناسی محتوایی و فرایندی تشخیص خلاف شرع بین بودن آرای قضایی توسط رئیس قوه قضاییه (موضوع ماده 477 قانون آیین دادرسی کیفری). انتشارات پژوهشگاه قوه قضاییه.

کلینی، محمد بن یعقوب. (1392). الکافی. جلد اول. چاپ و نشر دارالحدیث.

-  معینی، رضا. (1394). جایگاه و صلاحیت‌های رئیس دیوان عدالت اداری در نظام دادرسی اداری ایران. پایان نامه کارشناسی ارشد حقوق عمومی، دانشگاه قم.

-  مشهدی، علی. (1398). قانون تشکیلات و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری در نظم حقوق کنونی. انتشارات خرسندی.

-  مولا بیگی، غلامرضا. (1395). صلاحیت و آیین دادرسی دیوان عدالت اداری. انتشارات جنگل.

-  هاشمی، سید محمد؛ غفاری، هدی. (1390). نگاهی دوباره به برداشتهای شکلی و ماهوی از حاکمیت قانون. مجله تحقیقات حقوقی، 14(107)، 366 – 335.

https://lawresearchmagazine.sbu.ac.ir/article_56748.html

- Aguilera, E. (2012). The French legal system. Edited by Ministry of Justice.

- Giuseppe Di Federico. (2005). RECRUITMENT, PROFESSIONAL EVALUATIONAND CAREER OF JUDGES AND PROSECUTORS IN EUROPE. Research Center for Judicial Studies, University of Bologna- Italy.