امکان سنجی مسئولیت نرم افزار الکترونیکی هوشمند در فرض وقوع خطا و اشتباه در انعقاد قرارداد الکترونیکی در حقوق ایران و کامن لا

محورهای موضوعی : تحقیقات حقوقی بین المللی

هادی پناهی ¹ , علی غریبه ² , حسن پاشازاده ³

1 - دانشجوی دکتری گروه حقوق خصوصی، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران. رایانامه: [e-mail]
2 - استادیار گروه حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران. نویسنده مسئول. رایانامه: [e-mail]
3 - استادیار گروه حقوق، واحد تبریز، دانشگاه آزاد اسلامی، تبریز، ایران. رایانامه: [e-mail]

تاریخ دریافت : 1401/03/27 تاریخ پذیرش : 1401/05/20 تاریخ انتشار : 1401/03/01

کلید واژه: قرارداد الکترونیکی, انعقاد قرارداد, قرارداد مجازی, نرم افزار هوشمند, خطا و اشتباه,

چکیده مقاله :

زمینه و هدف: امروزه در فرآیند انعقاد و اجرای قراردادهای الکترونیکی، نقش عامل‌های نرم‌افزاری هوشمند، بی‌بدیل و غیرقابل‌انکار است. نرم‌افزارهایی که ابزاری برای ابراز اراده متعاملین بوده و به‌عنوان موجودیت نرم‌افزاری هوشمند این قابلیت را دارند که به‌صورت مستقل در مقابل اتفاقات و تغییرات واقع‌شده در اطراف خود واکنش نشان داده و مسائل خود را به‌صورت مستقل پاسخگو باشند. با توجه به ماهیت نرم‌افزاری این عامل‌ها و وجود سرعت در معاملات الکترونیکی و نیز احتمال تغییر عمدی یا سهوی داده‌پیام محتوی ایجاب و قبول، بروز خطا و اشتباه در این نوع از قراردادها از شیوع بیشتری برخوردار بوده و این سؤال حادث می‌شود که برفرض وقوع خطا و اشتباه آیا می‌توان این نوع از نرم‌افزارهای هوشمند که برخی صاحب‌نظران نیز آن‌ها را واجد شخصیت دانسته‌اند را مسئول تلقی نمود یا خیر؟روش: پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی انجام‌شده است.یافته‌ها و نتایج: نرم‌افزارهای الکترونیکی ولو فوق هوشمند صرفاً یک وسیله و ابزار برای اعلام اراده بوده و هوشمندی خصیصه ذاتی این نرم‌افزارها نبوده و واجد شخصیت نمی‌باشند فلذا به‌عنوان اصل کلی، زمانی که اصل ساز از این نرم‌افزارها استفاده می‌کند، مسئولیت ناشی از اقدامات انجام‌شده از ناحیه نرم‌افزار متوجه اصل ساز بوده و نرم‌افزار فاقد مسئولیت هست.

چکیده انگلیسی:

امروزه در فرآیند انعقاد و اجرای قرارداد های الکترونیکی، نقش عامل های نرم افزاری هوشمند، بی بدیل و غیرقابل انکار است. نرم افزارهایی که ابزاری برای ابراز اراده متعاملین بوده و به عنوان موجودیت نرم افزاری هوشمند این قابلیت را دارند که به صورت مستقل در مقابل اتفاقات و تغییرات واقع شده در اطراف خود واکنش نشان داده و مسائل خود را به صورت مستقل پاسخگو باشند. باتوجه به ماهیت نرم افزاری این عامل ها و وجود سرعت در معاملات الکترونیکی و نیز احتمال تغییر عمدی یا سهوی داده پیام محتوی ایجاب و قبول، بروز خطا و اشتباه در این نوع از قراردادها از شیوع بیشتری برخوردار بوده و این سوال حادث می شود که برفرض وقوع خطا و اشتباه آیا می توان این نوع از نرم افزارهای هوشمند که برخی صاحب نظران نیز آنها را واجد شخصیت دانسته اند را مسئول تلقی نمود یا خیر؟ در مقاله حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی و متکی بر روش کتابخانه ای بوده، با استفاده از کتب، مقالات و مجموعه قوانین وباتوجه به نظام حقوقی کامن لا (با تاکید بر قوانین کشورهای آمریکا و انگلستان) ضمن تبیین مفهوم نرم افزار الکترونیکی هوشمند و بیان نظریات مطروحه در باب ماهیت این نرم افزارها در فرآیند انعقاد قرارداد، به بحث خطا و اشتباه واقع شده از ناحیه عامل های هوشمند پرداخته شده و اعتقاد نگارنده براین است.

منابع و مأخذ:

- آهنگران، محمدرسول؛ احمدی، امیر. (1398). قراردادهای الکترونیکی (انعقاد تا انحلال). مجد.

- آهنی، بتول. (1382). قواعد حاکم بر قراردادهای الکترونیکی. مجله فقه و حقوق خانواده، 8(29)، 171- 157.

http://ensani.ir/fa/article/226649/

- انصاری، مسعود؛ طاهری، محمدعلی. (1384). دانشنامه حقوق خصوصی. جلد اول. چاپ اول. محراب فکر.

- السان، مصطفی. (1383). ایجاب و قبول معاملات الکترونیکی. مجله تحقیقات حقوقی، (43)، 405 - 337.

http://ensani.ir/fa/article/7221/

- بناء نیاسری، ماشاالله. (1385). تشکیل قرارداد در فضای سایبر. مجله پژوهشهای حقوقی شهر دانش، 5(9)، 62 – 43.

https://jlr.sdil.ac.ir/article_44391.html

- بیرمی، گلناز. (1392). نقش حقوق نمایندگان هوشمند در عرصه قراردادهای الکترونیکی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، دانشکده علوم انسانی.

- جباریه، علیرضا. (1383). مبانی و کاربرد رایانه. چاپ اول. انتشارات ادبستان.

- رضایی، علی. (1387). حقوق تجارت الکترونیکی. نشر میزان.

- سعادت، سعید. (1398). مبانی کامپیوتر. چاپ اول. موسسه فرهنگی هنری دیباگران تهران.

- صائبی، علیرضا، هاشمی گلپایگانی، سید علیرضا. (1389). مدیریت زنجیره تامین مبتنی بر عامل  مروری بر عامل‌های هوشمند و مدیریت زنجیره تامین. چاپ اول. انتشارات ناقوس.

- صادقی، سیمین. (1392). انعقاد قرارداد از طریق سیستم هوشمند رایانه‌ای. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم، دانشکده حقوق.

- کاتوزیان، ناصر. (1386). دوره مقدماتی حقوق مدنی- اعمال حقوقی. نشر شرکت سهامی انتشار.

- لسان صدق، محمدمهران؛ جنابزاده، محمدرضا. (1385). کاربرد Q درتجارت الکترونیک. کنفرانس بین‌المللی مدیریت، 4، 16 – 1.

https://civilica.com/doc/39980/

- لک، ابوالفضل. (1398). تحلیل حقوقی خطا و اشتباهات اشخاص حقیقی و نمایندگان الکترونیکی و آثار ناشی از آن در قراردادهای الکترونیکی. پایان نامه کارشناسی ارشد،دانشگاه شاهد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی.

- مقامی نیا، محمد. (1391). نحوه انعقاد قراردادهای الکترونیکی و ویژگی های آن. دوفصلنامه علمی - پژوهشی دانش حقوق مدنی، 1(1)، 98 – 85.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?ID=217307

- ناصر، مهدی. (1397).  قراردادهای هوشمند(مطالعه تطبیقی حقوق ایران وآمریکا). چاپ اول. مجد.

- هیل، جنیفر ای؛ السان، مصطفی؛ کنعانی، زینب. (1385). آینده قراردادهای الکترونیکی درعرصه بیع بین‌المللی: خلاها و گریزهای ذاتی کنوانسیون سازمان ملل متحد راجع به بیع بین‌المللی کالا. مجله حقوقی بین‌المللی، (35)، 394 – 347.

https://www.sid.ir/fa/journal/ViewPaper.aspx?id=51785

- Finocchiaro, Giusella. (2003). The Conclusion of the Electronic Contract Through Software Agents a False Legal Problem, Proceedings of the 7th international joint, 19(1), 1 – 37.

 https://www.academia.edu/1331831

- Kinsella, Stephan and Simpson, Andrew. (2004). Online Contract Formation. First Edition. Oceana publications Inc.

- Kis, Sabrina. (2004). contract and electronic agents. LIM theses and essays, university of Georgia, school of law.

- Nielsen, Ruth, Jacobsen, Soren, sandfeld and Trzaskowski, Jan. (2004). EU Electronic Commerce Law. First Edition. Denmark, Djof Publishing.

- Sylvia Merkado, Kierkegaard. (2007). E-Contract Formation: U.S and EU Perspectives. Shilder Journal of Law, Commerce and Technology, 3(3), 1 – 23. https://digitalcommons.law.uw.edu/wjlta/vol3/iss3/5/

- Weitzenboeck, Emily M. (2001). Electronic Agents and the Formation of Contracts. International Journal of Law and Information Technology, 9(3), 204 – 234.

https://academic.oup.com/ijlit/article-abstract/9/3/204/732909