• صفحه اصلی
  • الگوی رفتاری مدیریت سود مبتنی بر عوامل محیطی و دانش ضمنی مدیران

اشتراک گذاری

آدرس مقاله


کد مقاله : 140307111185700 بازدید : 32 صفحه: 54 - 73

10.71965/aft.2024.1185700

نوع مقاله: پژوهشی

الگوی رفتاری مدیریت سود مبتنی بر عوامل محیطی و دانش ضمنی مدیران

محورهای موضوعی : حسابداری و مسئولیت پاسخگویی

عباس عالی زاده 1 , عسگر پاک مرام 2 * , سعید جبارزاده کنگرلویی 3 , جمال بحری ثالث 4

1 - دانشجوی دکتری گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران
2 - دانشیار، گروه حسابداری، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران
3 - دانشیار، گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران
4 - دانشیار، گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران

تاریخ دریافت : 1403/07/11 تاریخ پذیرش : 1403/10/03 تاریخ انتشار : 1403/09/30

کلید واژه: دانش ضمنی و تجربه مدیران, رفتار مدیریت سود, سازه‌های محیطی, نظارت و حسابرسی ویژگی‌های اخلاقی.,

چکیده مقاله :

هدف: هدف این پژوهش ارائه الگوی رفتاری مدیریت سود مبتنی بر عوامل محیطی و دانش ضمنی مدیران که با استفاده از رویکرد کیفی و به کمک نظریه داده‌ بنیاد می‌باشد.

روش‌شناسی: ابزار گردآوري اطلاعات، مصاحبه نیمه ساختار یافته با خبرگان بوده و به این منظور در سال 1400 با استفاده از نمونه‌گیری هدفمندگلوله برفی با 12 نفر از خبرگان که در زمینه رفتار مدیریت سود صاحب نظر و دارای تجربه بوده‌اند، مصاحبه‌‌های عمیق تا مرحله اشباع صورت گرفت. سپس داده‌‌‌‌های پژوهش با استفاده از روش کدگذاری و با بهره‌گیری از نرم افزار مکس کیودا مورد تحلیل قرار گرفت.

یافته‌ها: نتایج نشان داد که که مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر رفتار مدیریت سود شامل محیط نهادی، عدم اطمینان محیطی، واکنش بازار، فرصت های استراتژیکی، پیچیدگی محیط، دانش ضمنی و تجربه مدیران می‌باشد.

دانش افزایی: مقوله‌های رفتار غیراخلاقی، ضوابط رفتاری و اخلاقی، عدم پایبندی به اصول اخلاقی، فرهنگ و ارزش های اخلاقی، رکود اخلاقی، موازین اخلاقی، عقاید، اخلاقیات و احکام دینی، ویژگی های شخصیتی، ادراک اخلاقی و رهبری اخلاقی شرایط زمینه‌ای را تشکیل دادند. شرایط مداخله‌گر دارای مقوله‌های اصلی نظارت بر قضاوت های شخصی، اطلاعات پایدار و نظارت شده، نظارت بر سود منعکس شده، تعدیل تضاد منافع، اعتباردهی به اطلاعات، کیفیت حسابرسی، مکانیزم های نظارتی، کنترل های داخلی، محدودیت در رفتارهای فرصت طلبانه و کنترل انگیزه های مدیران است. تنها مقوله اصلی راهبردی، شیوه های رفتار مدیریت سود و در نهایت پیامدهای آن نیز شامل کاهش اعتماد اجتماعی، کاهش سلامت اقتصادی کشور، کاهش سلامت صنعت، عدم کارایی بازار شناسایی گردید.

چکیده انگلیسی:

Purpose: The purpose of this study is to present a behavioral model of earnings management based on environmental factors and managers' tacit knowledge using a qualitative approach and grounded theory.

Methodology: The data collection tool was semi-structured interviews with experts, and for this purpose, in 2021, in-depth interviews were conducted with 12 experts who were experts and experienced in the field of earnings management behavior using purposeful snowball sampling until saturation. Then, the research data was analyzed using the coding method and using MAXQDA.

Findings: The results showed that the most important factors affecting earnings management behavior include institutional environment, environmental uncertainty, market reaction, strategic opportunities, environmental complexity, tacit knowledge, and managers' experience.

Originality: The categories of unethical behavior, behavioral and ethical standards, lack of adherence to ethical principles, moral culture and values, moral stagnation, moral standards, beliefs, ethics and religious precepts, personality traits, moral perception and moral leadership constituted the background conditions. The intervening conditions have the main categories of monitoring personal judgments, stable and monitored information, monitoring reflected earnings, adjusting conflicts of interest, crediting information, audit quality, supervisory mechanisms, internal controls, limiting opportunistic behaviors and controlling managers' incentives. The only main strategic category, earnings management behavior methods and ultimately its consequences including reduced social trust, reduced economic health of the country, reduced industry health, and market inefficiency, were identified.

منابع و مأخذ:

اسدی، نجمه، و کرمی، غلامرضا. (1399). الگوی رفتاری مدیریت سود مبتنی بر دانش ضمنی و تجربه مدیران. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 9(36)، 87-95. https://www.jmaak.ir/article_16932.html
خدادادی، محسن، نونهال نهر، علی اکبر، مشکی، مهدی، و خردیار، سینا. (1399). تاثیر دانش ضمنی مدیران بر مدیریت سود در سطوح مختلف نظارت: یک رویکرد رفتاری. پژوهش های تجربی حسابداری، 10(4)، 253-275. doi: 10.22051/jera.2019.22323.2196
رحمانیان کوشککی، عبدالرسول، و نویدی، انیسه. (1400). رابطه بین صورتهای مالی متقلبانه و کیفیت گزارشگری مالی با تأکید بر اثربخشی تجربه و نفوذ مدیران در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، پیشرفت های مالی و سرمایه گذاری، ۱(۱)، 101-118. doi: 10.30495/afi.2021.1928502.1021
کاوه، آرزو، بنی مهد، بهمن، رهنمای رودپشتی، فریدون، و نیکومرام، هاشم. (1403). رابطه میان وجدان اخلاقی و تمایل به بیش نمایی سود (آزمون نظریه مدیریت سود کارا و فرصت طلبانه). فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، 19(1)، 212-218. doi: 10.22034/ethicsjournal.19.1.212
معین الدین، محمود، نایب زاده، شهناز، یاوری، الهام، و میرمحمدی، محمد. (1394). رابطه اخلاق با رفتار مدیریت سود و تاثیر ویژگی های جمعیت شناختی بر آن. فصلنامه اخلاق در علوم فناوری، 10(2)، 119-131. doi: 20.1001.1.22517634.1394.10.2.12.5
ملازاده، محمد، لاری دشت بیاض، محمود، و ساعی، محمد جواد. (1395). تأثیر دانش مالی مدیرعامل بر روی مدیریت سود. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، 8(30)، 37-60. doi: 20.1001.1.23830379.1395.8.30.3.5
مهرانی، ساسان، و اسکندر، هدی. (1395). تبیین مدل‌سازی پارادایم مذاکرات حسابرس- صاحبکار پیرامون گزارشگری مالی. پژوهش های تجربی حسابداری، 6(4)، 143-170. doi: 10.22051/jera.2017.2623
هاشمی بهرمان، مریم، و پورزمانی، زهرا. (1399). تاثیر سبک‌های تصمیم گیری بر گزارشگری متقلبانه. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، ۴۷(۱۲) ، 77-91. dor: 20.1001.1.23830379.1399.12.47.4.8
Aktas, N., Louca, C., & Petmezas, D. (2019). CEO overconfidence and the value of corporate cash holdings. Journal of Corporate Finance, 54, 85–106. doi: 10.1016/j.jcorpfin.2018.11.006
Asadi, N., & Karami, G. (2020). Earning Management Behavioral Pattern Based on Implicit Knowledge and Experience of Managers. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 9(36), 87-95. https://www.jmaak.ir/article_16932.html [In Persian]
Astami, E. W., & Tower, G. (2006). Accounting-policy choice and firm characteristics in the Asia Pacific region: An international empirical test of Costly Contracting Theory. The International Journal of Accounting, 41(1), 1–21. doi: 10.1016/j.intacc.2005.12.004
Astami, E. W., Rusmin, R., Hartadi, B., & Evans, J. (2017). The role of audit quality and culture influence on earnings management in companies with excessive free cash flow. International Journal of Accounting & Information Management, 25(1), 21–42. doi: 10.1108/ijaim-05-2016-0059
Bamber, L. S., Jiang, J. (Xuefeng), & Wang, I. Y. (2010). What’s My Style? The Influence of Top Managers on Voluntary Corporate Financial Disclosure. The Accounting Review, 85(4), 1131–1162. doi: 10.2308/accr.2010.85.4.1131
Bei, Z., & Wijewardana, W. P. (2012). Financial leverage, firm growth and financial strength in the listed companies in Sri Lanka. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 40, 709–715. doi: 10.1016/j.sbspro.2012.03.253
Chapman, C. J., & Steenburgh, T. J. (2011). An Investigation of Earnings Management Through Marketing Actions. Management Science, 57(1), 72–92. doi: 10.1287/mnsc.1100.1254
Chen, C. W., & Wu, C. (2010). Related party transactions and ownership concentration: theory and evidence. E-Leader Conference Singapore (pp. 1-8). http://www.g-casa.com/conferences/singapore/papers_in_pdf/wed/Chen.pdf
Cohen, D. A., & Zarowin, P. (2010). Accrual-based and real earnings management activities around seasoned equity offerings. Journal of Accounting and Economics, 50(1), 2–19. doi: 10.1016/j.jacceco.2010.01.002
Gaio, C., & Pinto, I. (2018). The role of state ownership on earnings quality: evidence across public and private European firms. Journal of Applied Accounting Research, 19(2), 312–332. doi: 10.1108/jaar-07-2016-0067
DeFond, M. L., Lim, C. Y., & Zang, Y. (2016). Client conservatism and auditor-client contracting. The Accounting Review, 91(1), 69-98. doi: 10.2308/accr-51150
Habib, A., Uddin Bhuiyan, B., & Islam, A. (2013). Financial distress, earnings management and market pricing of accruals during the global financial crisis. Managerial Finance, 39(2), 155–180. doi: 10.1108/03074351311294007
Habib, A., Hossain, M., & Jiang, H. (2011). Environmental uncertainty and the market pricing of earnings smoothness. Advances in Accounting, 27(2), 256–265. doi: 10.1016/j.adiac.2011.04.003
Lo, H.-C., Wu, R.-S., & Kweh, Q. L. (2017). Do institutional investors reinforce or reduce agency problems? Earnings management and the post-IPO performance. International Review of Financial Analysis, 52, 62–76. doi: 10.1016/j.irfa.2017.04.004
Huang, X. (Sharon), & Sun, L. (2017). Managerial ability and real earnings management. Advances in Accounting, 39, 91–104. doi: 10.1016/j.adiac.2017.08.003
Juliana, L., Johari, R. J., Said, J., & Wondabio, L. S. (2021). The effects of tone at the top and professional skepticism on fraud risk judgment among internal auditors in Indonesia. Management & Accounting Review (MAR), 20(1), 139-154. https://ir.uitm.edu.my/id/eprint/47758/
Kaveh A., Banimahd B., Rahnamaroudposhti F., & Nikumaram H. (2024). The Relationship between Moral Conscience and the Tendency to Earnings Overstatement: A Test of the Theory of Efficient and Opportunistic Earnings Management. Ethics in Science and Technology, 19(1), 212-218. doi: 10.22034/ethicsjournal.19.1.212 [In Persian]
Khodadadi, M. , Nonahal Nahr, A. , Meshki Miavaghi, M. & Kheradyar, S. (2020). Effects of Manager Tacit Knowledge on Earnings Management Behavior at Different Levels of Monitoring: A behavioral approach. Empirical Research in Accounting, 10(4), 253-275. doi: 10.22051/jera.2019.22323.2196 [In Persian]
Li, D., & Ying, X. (2016). Does Stock Market Liquidity Help Deter Earnings Management? Evidence from the SEC Tick Size Pilot Test (July 3, 2019). In 29th Australasian Finance and Banking Conference. doi: 10. 2139/ssrn. 2825789.
Lim, C. Y., Thong, T. Y., & Ding, D. K. (2007). Firm diversification and earnings management: evidence from seasoned equity offerings. Review of Quantitative Finance and Accounting, 30(1), 69–92. doi: 10.1007/s11156-007-0043-x
Mehrani, S. & Eskandar, H. (2017). Explaining of Modeling the Auditor- Client Negotiations Paradigm Concerning Financial Reporting. Empirical Research in Accounting, 6(4), 143-170. doi: 10.22051/jera.2017.2623 [In Persian]
Moeinadin M., Nayebzadeh SH., Yavari E., & Mirmohammadi M. (2015). The Relationship between ethics and earnings management behavior and the investigation of its effect on demographic characteristics. Ethics in Science and Technology, 10 (2), 119-131. doi: 20.1001.1.22517634.1394.10.2.12.5 [In Persian]
Miko, N. U., & Kamardin, H. (2015). Impact of Audit Committee and Audit Quality on Preventing Earnings Management in the Pre- and Post- Nigerian Corporate Governance Code 2011. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 172, 651–657. doi: 10.1016/j.sbspro.2015.01.415
Mohd Ghazali, N. A., & Weetman, P. (2006). Perpetuating traditional influences: Voluntary disclosure in Malaysia following the economic crisis. Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 15(2), 226–248. doi: 10.1016/j.intaccaudtax.2006.08.001
Mollazadeh, M., Lari Dasht Bayaz, M., Saei, M.J. (2016). Impact of CEO financial expertise on earnings management. Financial Accounting and Auditing Research, 8 (30), 37-60. doi: 20.1001.1.23830379.1395.8.30.3.5 [In Persian]
Oyewobi, L. O., Windapo, A., & Rotimi, J. O. B. (2016). Relationship between decision-making style, competitive strategies and organisational performance among construction organisations. Journal of Engineering, Design and Technology, 14(4), 713-738. doi: 10.1108/jedt-04-2015-0025
Paik, Y., Lee, J. M., & Pak, Y. S. (2017). Convergence in International Business Ethics? A Comparative Study of Ethical Philosophies, Thinking Style, and Ethical Decision-Making Between US and Korean Managers. Journal of Business Ethics, 156(3). doi: 10.1007/s10551-017-3629-9
Pourzamani Z., Hashemi Bahraman M. (2020). The impact of decision making methods on fraudulent financial reporting. Financial Accounting and Auditing Research, 12 (47), 91-77. dor: 20.1001.1.23830379.1399.12.47.4.8 [In Persian]
Rahmanian Koushkaki, A., & Navidi, E. (2020). The effect of managers' experience and influence on the relationship between fraudulent financial statements and the quality of financial reporting of companies listed on the Tehran Stock Exchange. Advances in Finance and Investment, 1(1), 101-118. doi: 10.30495/afi.2021.1928502.1021 [In Persian]
Rina B., & Takiah M. (2009). Surplus Free Cash Flow, Earning Management and Audit Committee. Journal of Economics and Management, 3(1), 204-223.
Rosman, A. J., Biggs, S. F., & Hoskin, R. E. (2011). The Effects of Tacit Knowledge on Earnings Management Behavior in the Presence and Absence of Monitoring at Different Levels of Firm Performance. Behavioral Research in Accounting, 24(1), 109–130. doi: 10.2308/bria-10120
Watts, R. L., Zimmerman, J. L., (1986). Positive accounting theory. Englewood Cliffs, Prentice-Hall: NJ.
West, A. N., & Fleischman, G. M. (2022). The Roles of Cynicism, CFO Pressure, and Moral Disengagement on FIN 48 Earnings Management. Journal of Business Ethics. doi: 10.1007/s10551-022-05210-1
Zagers Mamedoval, I., (2015). The Effect of Leverage Increases on Real Earnings Management Master Thesis, Erasmus University, Netherlands.
متن کامل:


Journal of Accounting & Financial Transparency

Volume 2, Issue 3, Autum 2024

pp. 54-73.

 

 

 

 

Behavioral model of profit management based on environmental factors and implicit knowledge of managers 

 

Abas Alizadeh1, Asgar Pakmaram2, Saeid Jabbarzadeh Kangarluei3, Jamal Bahrisales3

 

 

 

Received: October 2, 2024                              Accepted: December 23, 2024

 

Received: 00/00/0000                              Accepted: 00/00/0000

 

Abstract

Purpose: The purpose of this study is to present a behavioral model of earnings management based on environmental factors and managers' tacit knowledge using a qualitative approach and grounded theory.

Methodology: The data collection tool was semi-structured interviews with experts, and for this purpose, in 2021, in-depth interviews were conducted with 12 experts who were experts and experienced in the field of earnings management behavior using purposeful snowball sampling until saturation. Then, the research data was analyzed using the coding method and using MAXQDA.

Findings: The results showed that the most important factors affecting earnings management behavior include institutional environment, environmental uncertainty, market reaction, strategic opportunities, environmental complexity, tacit knowledge, and managers' experience.

Originality: The categories of unethical behavior, behavioral and ethical standards, lack of adherence to ethical principles, moral culture and values, moral stagnation, moral standards, beliefs, ethics and religious precepts, personality traits, moral perception and moral leadership constituted the background conditions. The intervening conditions have the main categories of monitoring personal judgments, stable and monitored information, monitoring reflected earnings, adjusting conflicts of interest, crediting information, audit quality, supervisory mechanisms, internal controls, limiting opportunistic behaviors and controlling managers' incentives. The only main strategic category, earnings management behavior methods and ultimately its consequences including reduced social trust, reduced economic health of the country, reduced industry health, and market inefficiency, were identified.

Keywords: Earnings management behavior, environmental structures, tacit knowledge and experience of managers, ethical characteristics, supervision and auditing.

 

JEL Classification: M41.

 

 

[1] . PhD Student, Accounting Department, Faculty of Humanities, Urmia Branch, Islamic Azad University, Urmia, Iran.

[2] . Associate Professor, Accounting Department, Bonab Branch, Islamic Azad University, Bonab, Iran. (Corresponding Author). (pakmaram@iau.ir)

[3] . Associate Professor, Accounting Department, Faculty of Humanities, Urmia Branch, Islamic Azad University, Urmia, Iran.

 

Cite this paper: Alizadeh, A., Pakmaram ْAsgar, Jabbarzadeh Kangarluei, S., & Bahrisales, J. (2024). Behavioral model of profit management based on environmental factors and implicit knowledge of managers. Journal of Accounting & Financial Transparency, 2(3), 54–73.. [In Persian]

img0  https://doi.org/10.71965/aft.2024.1185700                                                                                                                                                            img0

حسابداری و شفافیت مالی

سال دوم، پاییز 1403، شماره ۳، صفحه 73-54

 

الگوی رفتاری مدیریت سود مبتنی بر عوامل محیطی و دانش ضمنی مدیران

 

عباس عالی زاده1، عسگر پاک مرام2، سعید جبارزاده کنگرلویی3، جمال بحری ثالث۳

        

تاریخ دریافت: ۱۱/0۷/۱۴۰۳                                         تاریخ پذیرش: ۰۳/۱۰/۱۴۰۳

/00/0000

 

چکیده

هدف: هدف این پژوهش ارائه الگوی رفتاری مدیریت سود مبتنی بر عوامل محیطی و دانش ضمنی مدیران که با استفاده از رویکرد کیفی و به کمک نظریه داده‌ بنیاد می‌باشد.

روش‌شناسی: ابزار گردآوري اطلاعات، مصاحبه نیمه ساختار یافته با خبرگان بوده و به این منظور در سال 1400 با استفاده از نمونه‌گیری هدفمندگلوله برفی با 12 نفر از خبرگان که در زمینه رفتار مدیریت سود صاحب نظر و دارای تجربه بوده‌اند، مصاحبه‌‌های عمیق تا مرحله اشباع صورت گرفت. سپس داده‌‌‌‌های پژوهش با استفاده از روش کدگذاری و با بهره‌گیری از نرم افزار مکس کیودا مورد تحلیل قرار گرفت.

یافته‌ها: نتایج نشان داد که که مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر رفتار مدیریت سود شامل محیط نهادی، عدم اطمینان محیطی، واکنش بازار، فرصت های استراتژیکی، پیچیدگی محیط، دانش ضمنی و تجربه مدیران می‌باشد.

دانش افزایی: مقوله‌های رفتار غیراخلاقی، ضوابط رفتاری و اخلاقی، عدم پایبندی به اصول اخلاقی، فرهنگ و ارزش های اخلاقی، رکود اخلاقی، موازین اخلاقی، عقاید، اخلاقیات و احکام دینی، ویژگی های شخصیتی، ادراک اخلاقی و رهبری اخلاقی شرایط زمینه‌ای را تشکیل دادند. شرایط مداخله‌گر دارای مقوله‌های اصلی نظارت بر قضاوت های شخصی، اطلاعات پایدار و نظارت شده، نظارت بر سود منعکس شده، تعدیل تضاد منافع، اعتباردهی به اطلاعات، کیفیت حسابرسی، مکانیزم های نظارتی، کنترل های داخلی، محدودیت در رفتارهای فرصت طلبانه و کنترل انگیزه های مدیران است. تنها مقوله اصلی راهبردی، شیوه های رفتار مدیریت سود و در نهایت پیامدهای آن نیز شامل کاهش اعتماد اجتماعی، کاهش سلامت اقتصادی کشور، کاهش سلامت صنعت، عدم کارایی بازار شناسایی گردید.

کلیدواژه‌ها: دانش ضمنی و تجربه مدیران، رفتار مدیریت سود، سازه‌های محیطی، نظارت و حسابرسی ویژگی‌های اخلاقی.

طبقه‌بندی موضوعی: M41

[1] 1. دانشجوی دکتری گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

[2] 2. دانشیار، گروه حسابداری، واحد بناب، دانشگاه آزاد اسلامی، بناب، ایران. (نویسنده مسئول). (pakmaram@iau.ir)

[3] 3. دانشیار، گروه حسابداری، دانشکده علوم انسانی، واحد ارومیه، دانشگاه آزاد اسلامی، ارومیه، ایران.

استناد: عالی زاده، عباس، پاک مرام، عسگر، جبارزاده کنگرلویی، سعید، و بحری ثالث، جمال. (1403). الگوی رفتاری مدیریت سود مبتنی بر عوامل محیطی و دانش ضمنی مدیران. حسابداری و شفافیت مالی، 2(۳)، 73-54.

img0  https://doi.org/10.71965/aft.2024.1185700                                                                                                                                                            img0

مقدمه

مدیران از طریق آزادی عمل خود بر روی سود گزارش شده اعمال مدیریت می‌کنند و به این ترتیب پاداش خود را افزایش می‌دهند که هنگامی که انتظار می‌رود سود بین حد بالا و حد پایین پاداش قرار گیرد، انتخاب مدیران در جهت افزایش سود خواهد بود و هنگامی که انتظار می‌رود سود بالاتر از حد بالا و یا پایین‌تر از حد پایین باشد، مدیران سود را به منظور افزایش سود دوره‌های آتی، به دوره‌های مذکور انتقال می‌دهند که به عبارت دیگر، مدیران تمایل دارند تا در جهت افزایش پاداش خود به اعمال مدیریت سود در دوره‌های سودده و زیان ده شرکت پرداخته و در دوره‌های سودده به هموارسازی سود بپردازند(هانگ و سان1، 2017). از این رو، اگر گزارش چنین رفتارهای فر صت طلبانه‌ای بصورت شفاف‌تر افشاء شود، مدیران نیز سود را دقیق‌تر ارائه می‌کنند. لذا می‌توان گفت که مدیران تمایل به انجام مدیریت سود دارند و رویکردهای نظارتی مانند انجام حسابرسی می‌تواند منجر به کاهش آن گردد. رفتار غیر اخلاقی مدیریت سود یكی از موضوع های جذاب در پژوهﺶهای تجربی حسابداری و رفتاری است. مدیریت سود، مداخله عمومی مدیریت در فرآیند تعیین سود و غالباً در راستای اهداف دلخواه آن می‌باشد. دسـتكاری فعالیتهای واقعی، انحراف از روشهای عادی عملیاتی بوده و با هدف اولیه برآورده ســازی آســتانه‌های خاص ســود انجام می‌گیرد (جولینا2 و همکاران، 2021).

مدیران در هنگام تصمیم گیری تحت تأثیر دانش نهفته خود می‌باشند که به آن دانش ضمنی می‌گویند که از سوی دیگر مدیران در جهت بهره مندی از مزایای شخصی تمایل به مدیریت سود دارند ولی نهادهای نظارتی مانند حسابرسی داخلی می‌تواند منجر به تعدیل این رفتار گردد که ادبیات موجود درباره دانش ضمنی و تحقیقات تجربی در این حوزه نشان می‌دهد که مدیران با تجربه در ا ستفاده از اقلام تعهدی و واقعی برای مدیریت سود، واکنش راهبردی‌تری به مساله نظارت دارند که مدیران دارای دانش ضمنی، در تصمیم گیری‌ها نقش مستقیم و نهایی ایفا می‌کند؛ از این رو، توانایی بیشتری برای مدیریت سود دارد. از سویی دیگر، کشف مدیریت سود توسط حسابرسان و احتمال دخالت مراجع قانونی می‌تواند مبلغ مدیریت شود و منافع آن را برای مدیریت به شدت کاهش دهد که با فرض معقول بودن مدیر، می‌توان انتظار داشت که وی تنها زمانی به مدیریت سود اقدام کند که منافع آن بیشتر از هزینه‌ها باشند (خدادادی و همکاران، 1399).

شناسایی منافع و خطرات مدیریت سود از منظر مدیران و طریقه موازنه بین این دو، در موقعیت‌های مختلف، راه را برای کشف مدیریت سود و جلوگیری از آن هموار می‌سازد و این عمل با شناسایی چگونگی فراگیری تلویحی مدیریت سود توسط مدیران و بررسی نقش تجربه در انجام راهبردی آن، تسهیل می‌گردد. با توجه به توضیحات فوق، ضرورت می باید، از یک سو با توجه به وجود پدیده رفتار مدیریت سود در بازار سرمایه کشور و از سویی دیگر وجود خلأ مطالعاتی مبنی بر نقش برخی عوامل محیطی و همچنین دانش ضمنی مدیران در رفتار مدیریت سود، به این مسئله پاسخ داده شود که مدیران از چه الگوی رفتاری مدیریت سود مبتنی بر عوامل محیطی و دانش ضمنی مدیران در بازار سرمایه کشور تبعیت می‌نمایند؟  از این رو، این پژوهش اقدام به ارائه لگوی رفتاری مدیریت سود مبتنی بر عوامل محیطی و دانش ضمنی مدیران نموده است و این پژوهش در پی پاسخ به این سؤال است که الگوی رفتاری مدیریت سود مبتنی بر عوامل محیطی و دانش ضمنی مدیران در بازار سرمایه ایران چیست؟ به‌منظور پاسخ به این سؤال از رویکرد زمینه بنیان3 چند وجهی بهره گرفته شده است.

بنابراین نتایج این مطالعه می‌تواند جهت توانمند سازی عملکرد شرکت‌ها برای محافظت از حقوق سهامداران و سایر ذینفعان مورد استفاده قرار گیرد که فعالان بازار سرمایه، تصمیم­گیرندگان، تحلیلگران مالی و سرمایه­گذاران بالقوه و بالفعل بورس اوراق بهادار درصورتی‌که رفتار‌های مدیریت در دستکاری سود شرکت را در مدل­های پیش­بینی و تصمیم­گیری­های خود لحاظ کنند، قادر خواهند بود پیش­بینی­های دقیق­تری انجام داده و پیرو آن تصمیمات بهینه­ای اتخاذ كنند. پژوهش حاضر با دید متفاوتی و با تاکید بر سازه های محیطی و دانشی مدیران جهت ارائه الگوی رفتار مدیریت سود اقدام نموده است.

این پژوهش با طرح مبانی نظری و پیشینه پژوهش‌های مرتبط با موضوع و همچنین تبیین روش پژوهش و سوال برگرفته از مسئله و مبانی نظری پژوهش ادامه یافته و سپس به تشریح نتایج آزمون سوالات پرداخته است؛ و درنهایت نتیجه‌گیری و پیشنهادها بیان می‌گردد.

 

مبانی نظری و پیشینه پژوهش

گزارش‌های مالی به ویژه سود خالص یکی از مهمترین محصولات سیستم حسابداری است و هدف اصلی تدوین گزارش‌های مالی تهیه اطلاعاتی است که برای سرمایه گذاران و سایر افراد ذینفع در جهت انجام سرمایه گذاری منطقی، اعتباردهی مفید باشد که اما در طول چند دهه گذشته نتایج پژوهش‌ها بیانگر کاهش مستمر در محتوی اطلاعاتی سود حسابداری بوده است و از آنجایی که محاسبه سود خالص یک بنگاه اقتصادی تحت تاثیر روش‌ها و برآوردهای حسابداری است و بر طبق نظریه نمایندگی اهداف مدیریت نیز با سهامداران هماهنگ نیست، امکان دستکاری سود وجود دارد که این کار با نزدیک کردن سود گزارش شده به میزان سود هدف (آستانه) انجام می‌شود (حبیب4 و همکاران، 2013). مسئله نمایندگی موجب شده است در بسیاری از شرکت‌ها طرح‌های پاداش انجام شود تا منجر به کاهش تضاد منافع شود که همچنین وی بیان کرده است که مدیران برای رسیدن به منافع خود سودها را مدیریت می‌کنند که وی بیان می‌کند، با توجه به اینکه اندازه گیری وجوه نقد عملیاتی آسان است مدیران برای مدیریت کردن سود از اقلام تعهدی اختیاری استفاده می‌کنند تا بتوانند به سودهای مطلوب دست یابند (آکتاس و همکاران5، ۲۰۱۹).

واتز و زیمرمن6 (1986) نیز بیان داشته‌اند در شرکتهایی که برنامه پاداش مدیران انجام می‌شود، مدیران سعی خواهند نمود سودهای دوره‌های آتی را به دوره جاری منتقل کنند و از این رو سودها را دستکاری می‌کنند که بنابراین برای حمایت از حقوق سهامداران و سایر اشخاص ذینفع و همچنین کنترل رفتارهای فرصت طلبانه مدیران، باید بر رفتارهای مدیران نظارت وجود داشته باشد که به همین دلیل در این پژوهش نقش نظارت بر اقلام تعهدی اختیاری و پاداش ویژه مدیران به عنوان متغیرهای مستقل مورد بررسی قرار خواهند گرفت و نظریه الگو ذهنی جهت پیش بینی و توجیه علت وزن دهی‌های تصمیم گیرندگان مورد استفاده قرار می‌گیرد که از پیش بینی‌های نظریه نمایندگی متفاوت می‌باشد (واتز و زیمرمن، 1986).

تا کنون در ایران تحقیقات بسیار زیادی در مورد مدیریت سود و انگیزه­های مدیران در این رابطه و اقدامات نظارتی در ارتباط با پیشگیری یا کشف آن انجام شده است اما اینگونه پژوهش‌ها برای جلوگیری از مدیریت سود چندان موفقیت آمیز نبوده است، شاید دلیل این عدم موفقیت نا آشنایی با طریقه‌های فراگیری و بکارگیری روش‌های مدیریت سود توسط مدیران در واقعیت باشدیا اینكه بتوان گفت تحقیقات اثباتی بدلیل اینكه بیشتر از نوع تحقیقات آرشیوی هستند و بر اساس اطلاعات تهیه شده گذشته نتیجه گیری می‌نمایند نمی‌تواند جوابگوی سوالات ما باشد که بنابراین در این مطالعه با استفاده از رویکرد زمینه بنیان و با تاکید بر دانش ضمنی مدیران و سازه های محیطی دخیل در این پدیده بهره مند شده است.

از یک سو؛ فعالیت‌های مدیریت دانش ابتدا در بخش‌های سیستم‌های اطلاعاتی سازمان‌ها متمركز بود، اما با مدنظر قرار گرفتن مهارت و خبرگی كاركنان، كم كم توجه به سوی واحدهایی دیگر بخصوص مدیران سطوح عالی معطوف شد که در اقتصاد امروز، رقابت بسیار شدیدی بین مدیران وجود دارد که تمركز این رقابت از منابع محسوس و فیزیكی به منابع دانشی و غیرمحسوس تغییر كرده است (چپمن7 و همکاران، 2011). امروزه به موازات درك سازمان‌ها از این نكته كه رقابت پذیری بر پایه مدیریت موثر دانش استوار است، این علم در حال تبدیل شدن به فعالیت لاینفك كسب و كار سازمان‌ها می‌باشد که یكی از دغدغه‌های اصلی درخصوص مدیریت دانش، چگونگی اجرای آن است و بسیاری از شركت‌ها و سازمان‌هایی كه در حال تلاش برای آغاز مدیریت دانش هستند درخصوص تعیین بهترین رویكرد به منظور پذیرش آن ازاطمینان كافی برخوردار نیستند که بررسی‌های انجام شده مشخص می‌كند كه برخورداری از رویكرد تركیبی كه دربرگیرنده عوامل اجتماعی و تكنولوژیك باشد ایده آل است و بنابراین آگاهی سازمان‌ها از عوامل اصلی مدیریت دانش كه پذیرش و اجرای آن را با موفقیت همراه می‌سازد، موجب هموار شدن مسیر پیش روی آنان خواهد شد (اسدی وكرمی، 1399).

از سویی دیگر؛ یکی از عواملی که می تواند باعث متفاوت بودن واکـنش بـازار بـه مـدیریت سـود شـود، عوامل محیطی است. عوامل محیطی در قالب عدم اطمینان محیطی به عنوان نرخ تغییرپذیری در محیط خارجی سازمانهـا، کـه شـامل مشتریان عمده، رقبا، قوانین دولتی، و اتحادیه‌های کارگری‌ها تعریف شده است (جبیب8 و همکاران، 2011). عدم اطمینان محیطی بالا، ریسک تخمین دقیق سودهای آتـی توسـط سـهامداران را افـزایش می‌دهد و آن را به یک موضوع بغرنج برای آنها تبدیل می‌کند که در صورتی که مدیریت اقدام مناسب را بـرای کاهش این نوسان پذیری انجام ندهد، عدم تقارن اطلاعاتی بین مدیریت و سهامداران حادتر می‌شـود که عـدم اطمینان محیطی، محدودیتهای جدی برای شرکت ایجاد می‌کند و بر اسـتراتژی و تصـمیمات مـدیران در شرکت موثر است و در این شرایطی مدیران فرصت‌های استراتژیکی برای مقابلـه بـا ایـن شـرایط خواهنـد داشت و یکی از این فرصت ها، مدیریت سود است (بی و ویجواردانا9، 2012).

نتایج برخی از پژوهش‌ها نشان دادند که در یک محیط با عدم اطمینان بالا، تشخیص مدیریت سود توسط سهامداران را با دشواری مواجه می‌کند (لیم10 و همکاران، 2008). زیرا، گزارشگری مالی و سنجش عملکرد در شرکتهایی که عملیات تجاری متغیر و پر نوسانی دارند، پیچیده‌تر است و لذا، انتظار می‌رود سودهایی که در این پیچیدگی محیطی مدیریت می‌شوند توسط بازار سرمایه شناسایی نشود که ریسک‌هایی که مؤسسات و شرکت‌ها متقبل می‌شوند بایستی با موازنه‌ها و کنترل‌های مناسب همخوانی داشته باشند. بنابراین الزام است کنترل‌های داخلی کارآمد، مدیریت ریسک، حسابرسی برون‌سازمانی و شفافیت وجود داشته باشد و تمام ابزارهای حاکمیت شرکتی به‌درستی به کار گرفته شوند (مهرانی و همکاران، 1395).

زاگیرس11 (2015) در مطالعه خود با عنوان اهرم مالی و مدیریت سود از تحلیل رگرسیون چند متغیره به روش داده­های ترکیبی استفاده کردند، نتایج نشان داد در شرایطی که شرکت­ها دارای سطح اهرم مالی بالا باشند، تأثیر اهرم مالی بر هریک از معیارهای مدیریت سود واقعی و همچنین بر برآیند معیارهای آن معکوس و معنادار بوده. از طرفی در شرکت‌های دارای اهرم مالی پایین، تأثیر اهرم مالی هم بر برآیند معیارهای مدیریت سود واقعی وهم بر هریک از معیارهای جداگانه آن ­به‌استثنای زمانی که معیار مدیریت سود واقعی جریان­های نقد عملیاتی غیرعادی بود، نشان از اثری معکوس و معنادار داشت. اویکانل12 و همکاران (2016) در پژوهشی به بررسی کیفیت حاکمیت شرکتی و مدیریت سود در کشور اردن پرداخته‌اند که پژوهش حاضر باهدف جنبه‌های پیامدهای اقتصادی جایگاه حاکمیت شرکتی به بررسی ارتباط بین برخی مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی و مدیریت واقعی سود شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس و اوراق بهادار می‌پردازد که یافته‌های پژوهش نشان که بین مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی و مدیریت سود ارتباط معکوس وجود دارد که بدین معنی با افزایش مکانیسم‌های حاکمیت شرکتی میزان دست‌کاری در فعالیت‌های واقعی کاهش می‌یابد. هوای چون و همکاران13 (2017) در مطالعه خود با عنوان مدیریت سود و عملکرد پس از عرضه اولیه عمومی به این سؤال پاسخ می‌دهند که آیا سرمایه‌گذاران نهادی باعث تقویت یا کاهش مشکلات سازمان می‌شوند؟ این مطالعه نشان داد که شرکت‌هایی که دارای مالکیت بالای مؤسسات هستند، بازده سهام و عملکرد عملیات بعد از عرضه اولیه عمومی را بالاتر می‌برند، به‌این‌ترتیب نشان می‌دهد که بازار سرمایه به عملکرد نظارتی سرمایه‌گذاران نهادی پس از عرضه اولیه و عملکرد این شرکت‌ها بهبودیافته است و نتایج نشان‌دهنده‌ی کنترل سرمایه‌گذاران نهادی و شناسایی بیشتر سرمایه‌گذاران نهادی است، برای بهبود عملکرد می‌باشد. کریستیانا و اینست14 (2018) در پژوهشی با عنوان هزینه‌های سیاسی و مدیریت سود به این نتیجه دست یافتند که با افزایش هزینه‌های سیاسی، میزان مدیریت سود شرکت‌ها نیز افزایش می‌یابد.

وست و فیلستچمن15 (2023) در پژوهشی به نقش سازه‌های اخلاقی بر رفتار مدیریت سود پرداخته و به این نتیجه دست یافته‌اند که به مدیران مالی که بدبینی و سوظن بالایی دارند، بی تفاوتی اخلاقی بالایی دارند و این موضوع باعث می شود تا آن ها درگیر فعالیت های مدیریت سود می‌شوند. در حالی که مدیران مالی بی‌تفاوتی اخلاقی در آن پایین است، وجدان اخلاقی در آن‌ها بالا است و سود شرکت را کمتر بیش‌نمایی می‌کنند.

ملازاده و همکاران (1395) به بررسی نقش دانش مالی هیات مدیره بر مدیریت سود پرداخته­اند که هدف مقاله بررسی دانش مالی مدیر عامل بر روی مدیریت سود و بررسی تفاوت مدیریت سود در شرکت­های دارای مدیر عامل با دانش مالی و سایر شرکت­ها است و جهت انجام پژوهش، مدیریت سود را بر مبنای اقلام تعهدی اختیاری و مدیریت سود واقعی را به صورت جداگانه در شرکت­های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران اندازه­گیری شد که نوع مدرک تحصیلی نیز معیاری برای اندازه­گیری دانش مالی مدیر عامل در نظر گرفته شده است و برای تحلیل داده­ها نیز از رگرسیون چند متغیره استفاده شده است و نتایج نشان داده است که دانش مالی مدیر عامل بر روی مدیریت سود شرکت تاثیر ندارد. هاشمی و همکاران (1399) به بررسی تاثیر سبک‌های تصمیم گیری بر گزارشگری متقلبانه پرداخته و نتایج پژوهش نشان داد سبک‌های تصمیم‌گیری (وابستگی، عقلائی، آنی و اجتنابی) بر گزارشگری متقلبانه تاثیری معنی داری دارد که از اینرو تاثیر مولفه سبک شهودی تصمیم گیری بر گزارشگری متقلبانه مشاهده نگردید. رحمانیان کوشککی و نویدی (1400) به بررسی رابطه بین صورتهای مالی متقلبانه و کیفیت گزارشگری مالی با تأکید بر اثربخشی تجربه و نفوذ مدیران در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران پرداخته است و یافته‌های پژوهش نشان دادند که بین تقلب در صورتهای مالی و کیفیت گزارشگری مالی را رابطه معکوس و معنادار وجود دارد، بین تجربه مدیران بر رابطه بین صورتهای مالی متقلبانه و کیفیت گزارشگری مالی تأثیری ندارد، همچنین، نفوذ مدیران بر رابطه بین صورتهای مالی متقلبانه و کیفیت گزارشگری مالی تأثیر مثبت و معنادار دارد که لذا نتیجه می‌شود که مدیران با نفوذ، با کنترل عوامل تقلب و مدیریت سود در صورت‌های مالی، قادرند کیفیت گزارشهای مالی خود را افزایش یا کاهش دهند. بنی مهد و همکاران (1403) در مطالعه ای به بررسی رابطه میان وجدان اخلاقی و تمایل به بیش نمایی سود (آزمون نظریه مدیریت سود کارا و فرصت طلبانه) پرداخته و به این نتیجه دست یافته‌اند که وجدان اخلاقی رابطه معنی داری و منفی با مدیریت سود کارا و فرصت طلبانه دارد. بنابراین، وجدان اخلاقی موجب کاهش رفتارهای مدیریت شرکت در بیش نمایی سود می‌شود.

 

پرسش‌های پژوهش

با توجه به اینکه این پژوهش به روش کیفی انجام شده است، لذا این رویکرد که منجر به استفاده از نظریه داده بنیاد شده است، فرضیه‌ای وجود ندارد و از آنجا که مطالعه حاضر به دنبال ارائه الگوی رفتاری مدیریت سود با تاکید برو عوامل محیطی و دانشی مدیران در قلمرو مدیریت سود می‌باشد، ابتدا به دنبال یافتن مؤلفه‌های مناسب برای تبیین الگوی مورد نظر است که در این راستا سوالات زیر را مطرح شده است:

سوال 1: مؤلفه‌های مناسب برای رفتار مدیریت سود تاکید برو عوامل محیطی و دانشی مدیران شامل چه مواردی می‌باشند؟

سوال 2: الگوی پیشنهادی رفتار مدیریت سود با تاکید بر تاکید برو عوامل محیطی و دانشی مدیران چیست؟

سوال 3: شرایط علّی چه هستند؟ شرایط زمینه‌ای در شکل گیری رفتار مدیریت سود کدامند؟ مؤلفه‌های مداخله‌گر کدامند؟ راهبردهای رفتار مدیریت سود کدامند؟ پیامدهای رفتار مدیریت سود چیست؟

روش‌شناسی پژوهش

هدف پژوهش حاضر، طراحی الگوی رفتاری مدیریت سود با تاکید بر عوامل محیطی و دانشی مدیران در قلمرو مدیریت سود از نظر خبرگان به روش نظریه‌پردازی زمینه بنیان است. درنتیجه از منظر بعد زمانی، مقطعی است؛ زیرا مصاحبه‌ها در سال 1400 انجام ‌شده‌اند. از منظر هدف، به دلایل پیش رو از نوع اکتشافی است. پژوهشی با موضوع طراحی الگوی رفتاری مدیریت سود در قلمرو مدیریت سود، با روش این پژوهش (نظریه‌پردازی زمینه بنیان) در داخل کشور انجام‌نشده است؛ نتایج این پژوهش به ارائه یک نظریه منتج می‌شود و یافته‌های این پژوهش دانش موجود در زمینه شناسایی عوامل محیطی و دانشی مدیران اثرگذار بر رفتار مدیریت سود را توسعه می‌دهد. شکل 1 مراحل انجام تحقیق بر اساس نظریه زمینه بنیان را نشان می‌دهد. این پژوهش، از منظر فرایند اجرا (نوع داده‌ها)، از نوع کیفی است؛ زیرا در این روش پژوهش، بخش اول (داده‌ها)، از منابع مختلفی مانند مصاحبه، مشاهده و مشارکت گردآوری می‌شود که در این پژوهش نیز داده‌ها با مصاحبه و پرسشنامه جمع‌آوری‌شده‌اند. همچنین درروش پژوهش کیفی، بخش دوم شامل روش‌های تحلیلی و تعبیر و تفسیری است که برای رسیدن به یافته‌ها یا نظریه‌ها به کار می‌رود. این روش‌ها شامل شیوه‌های مفهوم‌پردازی از داده‌ها است که به کدگذاری مرسوم است. در این پژوهش نیز از روش‌های کدگذاری باز، محوری و انتخابی استفاده‌شده است. بخش سوم روش پژوهش کیفی، عبارت است از گزارش‌های نوشته‌شده یا ترسیم نمودارها و شکل‌ها با ارائه شفاهی که در این پژوهش از روش نموداری استفاده‌شده است. همچنین در این پژوهش از منظر نتیجه اجرا از نوع بنیادی است که باهدف کشف ماهیت پدیده‌ها انجام می‌شود. از منظر منطق اجرا (یا نوع استدلال) از نوع استقرایی است؛ زیرا در این پژوهش مصاحبه‌شوندگان با توجه به تجربه‌های خود درباره نتایج پدیده‌ها توضیحات خود را ارائه می‌کنند.

Description: C:\Users\a.nokhbehfalah\AppData\Local\Microsoft\Windows\Temporary Internet Files\Content.Word\g theory.jpg 

شکل ۱. مراحل انجام تحقیق بر اساس نظریه زمینه بنیان

در این پژوهش از گروه‌های کانونی قبل از انجام پژوهش، مصاحبه‌های زمینه‌ای صورت می‌پذیرد. برای این منظور از تعدادی متخصصین در حوزه مدیریت سود و خبرگان مصاحبه به‌عمل‌آمده و بینش‌های به‌دست‌آمده حاصل این مصاحبه اولیه به‌منظور توسعه و بهبود رهنمود مصاحبه، استفاده می‌گردد. بعد از انجام مصاحبه گروه‌های کانونی، رهنمود مصاحبه تهیه گردیده تا نسبت به دستیابی:

 الف) یکنواختی و پوشش پرسش‌های پژوهش (موضوعات موردپژوهش)؛

 ب) کاهش سوگیری‌های محقق نسبت به مسائل از پیش پنداشته و

 ج) طرح پرسش‌های کلیدی به‌منظور کاویدن تجارب مشارکت‌کنندگان، اطمینان حاصل گردد.

 رهنمود مصاحبه در اختیار چند تن از صاحب‌نظران دانشگاهی و حرفه قرارگرفته و نظرات ایشان اخذ و اصلاحات نهایی به وجود آمده است. مصاحبه‌ها نیمه ساختاریافته و در اغلب موارد مصاحبه‌شونده برای پاسخ‌های باز و مستقل ترغیب می‌گردد. در مصاحبه نیمه ساختاریافته سؤال‌ها از قبل طراحی و هدف کسب اطلاعات عمیق از مصاحبه‌شونده هست بوده و در هر پاسخ ممکن است با سؤال‌های دیگر موردبررسی بیشتر قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر اين است كه عوامل محیطی و دانشی مؤثر بر رفتار مدیریت سود از ديدگاه گروه‌های مختلف که چهار گروه عمده درگير با آن (شرکای مؤسسات حسابرسی و حسابداران رسمی، مدیران نهادهای نظارتی، مدیران مالی شرکتهای سهامی عام و حسابرسان داخلی و اعضای هیات علمی دانشگاه) می‌باشد. این چهار گروه عمده بر اساس زنجیره رفتاری مدیریت سود انتخاب ‌شده‌اند. درواقع این زنجیره به افراد و فرایندهایی اشاره دارد که در رفتار مدیریت سود و نظارت بر آن می‌توانند نقش داشته باشند. در این زنجیره همه اجزا باید دارای ارتباطی نزدیک باشند تا به تصمیم گیری مطلوب گزارشگری مالی بیانجامد. درواقع در پژوهش حاضر مبنای ارائه الگوی رفتاری مدیریت سود با تاکید بر عوامل محیطی و دانشی مصاحبه از خبرگان حرفه‌های مورداشاره بر طبق نوعی از پژوهش کیفی به نام نظریه‌پردازی زمینه بنیان و الگوی جامع حاصل از آن می‌باشد. به نظر مي رسد انجام تحقيقي در ايران به‌منظور كشف و شناسايي عوامل و سازوکارهای بیرونی حاكم بر مقوله اصلی از دید گروه‌های مختلف با استفاده از تئوری زمینه‌بنیان مي‌تواند علاوه برگشايش چشم‌انداز جديد در مورد تحقيقات مربوط به زمینه پژوهش، زمينه لازم براي ارتقاء تصمیم گیری کلیه ذینفعان را فراهم سازد. با توجه به مطالب عنوان‌شده، پرسش اصلي كه اين تحقيق به دنبال يافتن پاسخ براي آن مي‌باشد، این است كه الگوی رفتاری مدیریت سود با تاکید بر عوامل محیطی و دانشی از دیدگاه گروه‌های مختلف کدام است؟

 

یافته‌های پژوهش

اجرای نظریه‌پردازی زمینه بنیان به‌طورکلی در دو گام اساسی به شرح زیر انجام می‌شود:

گام اول: گردآوری داده‌ها: داده‌های اولیه این پژوهش از منبع مصاحبه ساختاریافته با خبرگان و با رویکرد اکتشافی با استفاده از 3 سؤال کلی و باز زیر جمع‌آوری‌شده است؛

گام دوم: کدگذاری متن و نظریه‌پردازی: فرایند کدگذاری شامل سه سطح (کدگذاری باز، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی) است؛

در مرحله اول کدگذاری، داده‌ها به بخش مجزا خرد می‌شوند و برای به دست آوردن مشابهت‌ها و تفاوت‌هایشان بررسی می‌شوند. سپس این مفاهیم بر اساس مشابهت‌هایشان طبقه‌بندی می‌شوند که به این کار مقوله پردازی گفته می‌شود که مقوله، مفهومی است و از سایر مفاهیم انتزاعی‌تر است و بنای نظریه از آن‌ها تشکیل می‌شود. در پایان این مرحله، مقوله‌ها برحسب شرایط به‌شرط علی، شرایط مداخله‌گر، شرایط زمینه‌ای، راهبردها و پیامدها تقسیم می‌شوند. مقوله اصلی در این پژوهش رفتار مدیریت سود است. در این پژوهش مدل ایجادشده با استفاده از نمودار و روایت ارائه می‌شود. نمونه‌ها در نظریه‌پردازی زمینه بنیان، عموماً به‌صورت هدفمند و به روش گلوله برفی انتخاب می‌شوند. نمونه‌گیری گلوله برفی یا زنجیره‌ای، یعنی انتخاب شرکت‌کنندگانی که به نحوی با یکدیگر پیوند دارند و پژوهشگر را به دیگر افراد همان جامع راهنمایی می‌کنند. به‌بیان‌دیگر، در مصاحبه، ابتدا تعدادی از اشخاص صاحب‌نظر و دارای تحصیلات و تجربه کافی مرتبط با موضوع پژوهش انتخاب شدند و در پایان مصاحبه از آن‌ها خواسته شد سایر افراد مطلع و صاحب‌نظر در خصوص موضوع پژوهش را معرفی کنند. بر اساس این، تعداد 12 مصاحبه انجام شدند و نمونه‌گیری به اشباع نظری رسید و مصاحبه جدیدی صورت نگرفت. منظور از اشباع نظری، یعنی با انجام آخرین مصاحبه هیچ مفهوم و مقوله جدیدی شکل نگیرد و مصاحبه های انجام‌شده برای شروع تحلیل آماری کفایت می‌کند. برای سنجش روایی و پایایی پژوهش، قبل از شروع مصاحبه‌ها، پس از مصاحبه با 4 نفر از خبرگان و اخذ نظرات آن‌ها، رهنمود مصاحبه تهیه شد و مصاحبه‌ها حول رهنمود مصاحبه صورت گرفت. با افزایش تعداد مصاحبه‌ها، رهنمود مصاحبه‌ها نیز گسترش یافت. روش‌شناسی و انتخاب این افراد بدین شکل است که کل مصاحبه‌ها با اجازه مصاحبه‌شوندگان ضبط شدند و پژوهشگران هر مصاحبه را چندین بار بررسی کردند. به‌منظور اعتبار یافته‌ها، نتایج تحلیل و کدگذاری برخی از مصاحبه‌ها در اختیار 3 نفر از مشارکت‌کنندگان در پژوهش و 3 نفر خارج از مشارکت‌کنندگان قرار گرفت. از این رو، خبرگان عموماً مدل استخراج‌شده را معتبر تلقی کردند. هدف این پژوهش، طراحی الگوی رفتاری مدیریت سود مبتنی بر عوامل محیطی و دانشی است. در جدول 1 مشخصات کلی مصاحبه‌شوندگان گزارش ‌شده است.

 

جدول 1. اطلاعات جمعیت شناختی پاسخ‌دهندگان

گروه

تعداد

تحصیلات

دکترا

کارشناسی ارشد

شرکای مؤسسات حسابرسی و حسابداران رسمی

6

5

1

مدیران سازمان حسابرسی

1

1

 

مدیران مالی شرکتهای سهامی عام و حسابرسان داخلی

2

1

1

اعضای هیات علمی دانشگاه

3

3

 

مجموع

12

10

2

 

در این پژوهش در مجموع تعداد 65 مفهوم در قالب مقوله فرعی از مصاحبه‌ها استخراج شد. شرح کامل این مقوله‌ها در جدول 2 ارائه‌ شده است.

جدول ۲. مقوله‌ها و مفاهیم

نوع مقوله

مقوله

مفاهیم

علّی

عوامل محیطی

محیط نهادی

عدم اطمینان محیطی

واکنش بازار

فرصت‌های استراتژیکی

پیچیدگی محیط

دانش ضمنی و تجربه مدیران

فضاوت‌های شخصی

دانش فنی حسابداری

دانش فنی مالیاتی

دانش فنی مدیریتی

دانش فنی حسابرسی

تجارب خاص حسابداری

تجارب خاص مالیاتی

تجارب خاص مدیریتی

تجارب خاص حسابرسی

پردازش ذهنی

یادگیری

ویژگی‌های فردی

سبک‌های تفکر

دانش ضمنی

زمینه‌ای

ویژگی‌های اخلاقی

رفتار غیراخلاقی

ضوابط رفتاری و اخلاقی

پایبندی به اصول اخلاقی

فرهنگ و ارزش‌های اخلاقی

رکود اخلاقی

موازین اخلاقی

عقاید دینی

اخلاقیات دینی

احکام دینی

ویژگی‌های شخصیتی

توجیه

ادراک اخلاقی

رهبری اخلاق

مداخله گر

نظارت و حسابرسی

نظارت بر قضاوت‌های شخصی

اطلاعات پایدار و نظارت شده

نظارت بر سود منعکس شده

تعدیل تضاد منافع

اعتباردهی به اطلاعات

کیفیت حسابرسی

صورتهای مالی حسابرسی شده

مکانیزم‌های نظارتی

نظارت بر قضاوت مدیران

کمیته‌های حسابرسی

ارزیابی عملکرد

نظارت بر اقلام تعهدی

کنترل‌های داخلی

نظارت بر منافع شخصی مدیران

اطمینان منطقی به ذینفعان

محدودیت در رفتارهای فرصت طلبانه

کنترل انگیزه‌های مدیران

رعایت استانداردهای حسابداری

نظارت بر وقوع اشتباه و تقلب

راهبردها

رفتار مدیریت سود

رفتار فرصت طلبانه

گزارشگری متقلبانه

رفتار کارا

مدیریت زمان مجامع

مدیریت رویداد‌های بعد از تاریخ ترازنامه

مدیریت سود اقلام تعهدی

مدیریت سود اقلام واقعی

مدیریت سود اقلام درآمدی

پیامدها

در سطح کلان

کاهش اعتماد اجتماعی

کاهش سلامت اقتصادی کشور

کاهش سلامت صنعت

عدم کارایی بازار سرمایه

عدم رشد و توسعه بازار سرمایه

 

جدول 3 کدگذاری الگویی-معادل کدگذاری محوری را نشان می‌دهد. سومین مرحله‌ کدگذاری در روش داده بنیاد کدگذاری انتخابی است. اين روش عبارتست از فراگردِ انتخابِ دسته‌بندی اصلی، مرتبط کردن سیستماتیک آن با ديگر دسته‌بندی‌ها، تأيید اعتبار اين روابط و تکمیل دسته‌بندی‌هايی که نیاز به اصلاح و توسعه بیشتری دارند (دانایی‌فر و امامی، 1392).

جدول 3. کدگذاری الگویی- معادل کدگذاری محوری

نوع مقوله

مقوله‌های فرعی

شرایط علّی

عوامل محیطی و دانش ضمنی و تجربه مدیران

شرایط مداخله گر

ویژگی‌های اخلاقی

شرایط زمینه‌ای

نظارت و حسابرسی

راهبردها

رفتار مدیریت سود و روش‌های مدیریت سود

پیامدها

در سطح شرکت و در سطح کلان

 

از این رو در این مرحله خلق نظریه یا تلخیص نظری مد نظر است. این مرحله کدگذاری انتخابی در گراند تئوری است. اگرچه در کدگذاری محوری مقوله‌ها به صورت نظام مند بهبود یافتند و با زیر مقوله‌ها پیوند داده شدند؛ با این حال این مقوله می‌بایست که برای تشکیل یک آرایش نظری بزرگ‌تر یکپارچه می‌شدند؛ بنابراین در مرحله کدگذاری انتخابی فرآیند یکپارچه سازی و بهبود مقوله‌ها صورت گرفت؛ از این‌رو، داده‌های خام مصاحبه‌های پژوهش حاضر پس از کدگذاری و دسته بندی در قالب مفاهیم و مقوله‌ها، به استخراج یک مقوله هسته‌ای یا پدیده اصلی پژوهش یعنی رفتار مدیریت سود، بر اساس تأکید گسترده‌ای که مصاحبه شوندگان به این مضمون داشتند، منتهی شد. شکل ۲. الگوی تجویزی رفتار مدیریت سود را نشان می‌دهد.

img0 

شکل ۲. الگوی تجویزی رفتار مدیریت سود

 

برای اعتباریابی کیفی الگو از روش دلفی استفاده شده است. هدف از این گام، ارزیابی و پالایش فهرست مقوله‌های اصلی و فرعی با استفاده از یکی از روش‌های توافق جمعی مانند روش دلفی، فیش بول و تل استار است. روش انتخابی برای این پژوهش، روش دلفی است. روش دلفی به عنوان یک روش تجربی معتبر برای دستیابی به توافق جمعی، هنگامی مورد استفاده قرار می‌گیرد که اطلاعات مورد نیاز انتزاعی(ذهنی) بوده و امکان حضور شرکت­کنندگان در یک مکان برای تشکیل جلسه وجود نداشته باشد. در این پژوهش در دور اول، فهرست مقوله­ها زیرمقوله­ها و مفاهیم در اختیار صاحب‌نظران قرار گرفت تا در مورد آنها اظهار نظر نمایند. در دور دوم، مجموعه­ عوامل گردآوری شده در اختیار خبرگان گروه دوم قرار گرفت. در نهایت، زیر مقوله­ها و مفاهیمی که میانگین بالاتری را از نظر خبرگان کسب کرده­اند، انتخاب شدند. در این پژوهش، در روش دلفی، شرکت کنندگان به تعداد 15 نفر از خبرگان و اساتید دانشگاه بوده و پرسشنامه مورد نظر به صورت ارسال از طریق ایمیل در اختیارشان قرار گرفته است. در دور اول، فهرست مولفه­ها، شرایط علّی، شرایط مداخله­گر، شرایط زمینه­ای، راهبردها و پیامدهای رفتار مدیریت سود در اختیار این افراد قرار گرفت تا در مورد آنها در قالب طیف لیکرت، اظهار نظر نمایند. همچنین از انها خواسته شد که نظرات خود را در قالب پیشنهاد یا اصلاح، به مجموعه اضافه نمایند. در مرحله اول، چند مفهوم ادغام شد و برخی موارد اصلاح گردید. یافته­های مرحله دوم حاکی از آن بود که خبرگان به اتفاق نظر رسیدند. بنابراین برای تعیین معنی‌داری مقوله‌های استخراج شده با استفاده از پرسشنامه از آزمون دوجمه­ای در سطح (5/0) بهره گرفته شد. به منظور استفاده از این آزمون باید مقادیر داده­ها را به دو گروه طبقه‌بندی کرد. لذا پاسخ­های خیلی کم، کم و بدون نظر در گروه اول و پاسخ‌های زیاد و خیلی زیاد در گروه دوم قرار گرفتند.

 

جدول ۴. گزاره­های مفهومی مرتبط با مقوله‌های اصلی

عنوان مقوله

احتمال مشاهده شده

Sig

≤3

3<

عوامل محیطی و دانش ضمنی و تجربه مدیران

20/0

80/0

030/0

ویژگی‌های اخلاقی

13/0

87/0

000/0

نظارت و حسابرسی

20/0

80/0

050/0

رفتار مدیریت سود و روش‌های مدیریت سود

13/0

87/0

007/0

در سطح شرکت و در سطح کلان

20/0

80/0

000/0

 

با توجه به نتایج آزمون دوجمله­ای در جدول 4، تمامی مقوله­ها در سطح 05/0 معناداراست. بنابراین ابعاد بالا به عنوان مولفه‌های مولفه‌های رفتار مدیریت سود در نظر گرفته شدند.

از سویی دیگر؛ پس از خلق نظریه، شفاف سازی داده‌ها به روش دیگری نیز ضروری است و در خصوص اعتبار داده‌های تجربی به صورت شفاف مبتنی بر نتایج استقرایی است و از آنجایی که الگوی نهایی هم با داده‌های تجربی و هم با ادبیات پژوهش سازگاری دارند که بنابراین از انسجام نظری برخوردار می‌باشند که نتایج جدول 5 نشان می‌دهد در چه حوزه‌هایی نیازمند تمرکز و توجه بیشتر به منظور کاهش رفتار مدیریت سود مبتنی بر عوامل محیطی و دانش ضمنی مدیران است.

جدول ۵. اعتباردهی و شفاف سازی مقوله‌ها

نوع مقوله

مقوله اصلی

ادبیات تجربی

علّی

عوامل محیطی و دانش ضمنی و تجربه مدیران

نقش دانش ضمنی مدیران در رفتار مدیریت سود (راسمن16 و همکاران، 2012)

ارتباط عوامل محیطی و فرهنکی با مدیریت سود (لی و همکاران، 2013)

مداخله گر

ویژگی‌های اخلاقی

ارتباط هنجارها و ارزش‌های اجتماعی ناشی از مذهب با مدیریت سود (مک کیر و همکاران، 2012)

رابطه اخلاق با رفتار مدیریت سود (معین الدین و همکاران، 1394).

زمینه‌ای

نظارت و حسابرسی

نقش کیفیت حسابرسی و فرهنگ بر مدیریت سود (آستامی17 و همکاران، 2017)

مدیریت سود و کمیته حسابرسی (رینا18 و همکاران، 2009).

راهبردها

رفتار مدیریت سود و روش‌های مدیریت سود

رفتار مدیریت سود (اسدی و کرمی، 1399)

مدیریت سود واقعی (کوتاری، 2016)

مدیریت سود تعهدی (کوهن19 و همکاران، 2010)

مدیریت افشاء اطلاعات (نازلی20 و همکاران، 2006)

پیامدها

در سطح شرکت و در سطح کلان

درماندگی مالی و مدیریت سود (میکو21، 2015)

 

بحث و نتیجه‌گیری

هدف این پژوهش طراحی الگوی رفتاری مدیریت سود مبتنی بر عوامل محیطی و دانش ضمنی مدیران (شرایط علی، مداخله‌گر و زمینه‌ای؛ راهبردها و پیامدها) است و با بررسی متن مصاحبه‌ها و نتیجه‌های به دست آمده از روش مقایسه مداوم مقوله‌های اصلی در این بخش شامل محیط نهادی، عدم اطمینان محیطی، واکنش بازار، فرصت‌های استراتژیکی، پیچیدگی محیط، فضاوت‌های شخصی، دانش فنی حسابداری، دانش فنی مالیاتی، دانش فنی مدیریتی، دانش فنی حسابرسی، تجارب خاص حسابداری، تجارب خاص مالیاتی، تجارب خاص مدیریتی، تجارب خاص حسابرسی، پردازش ذهنی، یادگیری، ویژگی‌های فردی، سبک‌های تفکر و دانش ضمنی می‌باشد. پس از بررسی شرایط علی مؤثر بر رفتار مدیریت سود مبتنی بر عوامل محیطی و دانش ضمنی مدیران از منظر خبرگان حوزه مدیریت سود، توجه به راهبردها و کنش و واکنش‌هایی که طی تعامل افراد در فرآیند رفتار مدیریت سود و تحت پدیده محوری و سایر مقوله‌ها رخ می‌دهد تحت این عنوان قابل دسته بندی است. بنابراین با کاوش در نظر خبرگان ابزارهای رفتار مدیریت سود شامل هشت مقوله رفتار فرصت طلبانه، گزارشگری متقلبانه، رفتار کارا، مدیریت زمان مجامع، مدیریت رویداد‌های بعد از تاریخ ترازنامه، مدیریت سود اقلام تعهدی، مدیریت سود اقلام واقعی و مدیریت سود اقلام درآمدی می‌باشد. لذا، نتایج این بخش با نتایج پژوهش های انجام شده توسط زاقرس22 (2015)، لی و ایکسایا23 (2016) و پایک24 و همکاران (2019) مطابقت دارد.

شرایط مداخله گر در این الگو، شامل نظارت بر قضاوت‌های شخصی، اطلاعات پایدار و نظارت شده، نظارت بر سود منعکس شده، تعدیل تضاد منافع، اعتباردهی به اطلاعات، کیفیت حسابرسی، مکانیزم‌های نظارتی، کنترل‌های داخلی، محدودیت در رفتارهای فرصت طلبانه و کنترل انگیزه‌های مدیران می‌باشند که محیط حسابرسی بدین معنی که ضعف در شکل گزارشگری خارجی وجود دارد و شکل گزارش حسابرسان خارجی خیلی وقت‌ها از یک نسخه فرمالیته و تشریفاتی تبعت می‌کند که علاوه بر این طبق نظر برخی از خبرگان، نظام حسابرسی در کشور ایران یک نظام حسابرسی گران و سخت می‌باشد که به اعتقاد خبرگان محیط اجتماعی ناشی از عوامل ضعیف بودن جایگاه سهامدار خرد در جامعه، دیدگاه کوتاه مدت در اقتصاد، سیاست و فرهنگ، خراب بودن افکار افراد، فراموش کار بودن جامعه ایران و دیدگاه کوتاه مدت جامعه ایران می‌باشد که از لحاظ نظارتی، نظام نظارتی ما مکتوب است و یک نظام قانونی و مقرراتی شامل حمایت از حقوق مالکیت، نظارت بر اجرای قراردادها و یک نظام حسابداری مناسب است و بسیاری از تصمیمات اصلی و کلان شرکتها با در نظر گرفتن متغیرهای کلان اقتصادی و سیاسی صورت می‌گیرد؛ بنابراین طبق تحلیل نظر خبرگان ساختار اقتصادی کشور به عنوان عوامل مداخله گر دارای اهمیت بسیار زیادی است؛ که بر روی ارقام صورتهای مالی تأثیرگذار است، کلان‌ترین متغیرهای اثرگذار اقتصادی به اعتقاد خبرگان تغییرات قیمت مربوط نرخ ارز ها و سایر متغیرهای اقتصادی می‌باشد که چرا که در کشور ما وقتی متغیرهای کلان اقتصادی تغییر می‌کند شرکت‌هایی که تحت تأثیر آن قرار می‌گیرند سعی می‌کنند صورت‌های مالی شان را با توجه به شرایط اقتصادی تعدیل کنند؛ بنابراین بر روی کیفیت صورتهای مالی هم تأثیرگذار است. از این رو، نتایج این بخش با نتایج مطالعه پایک و همکاران (2019) همسو است.

رفتار مدیریت سود نوعی دستكاری مصنوعی سود توسط مدیریت جهت حصول به سطح مورد انتظار سود برای برخی مقاصد خاص (از جمله حصول پیش بینی تحلیل گران و یا براورد روند سودهای قبلی برای پیش بینی سود‌های آتی) است و به بیانی دیگر مدیریت سودهنگامی رخ می‌دهد كه مدیران از قضاوتهای شخصی خود در گزارشگری مالی استفاده كنند و ساختار معاملات را جهت تغییر گزارشگری مالی دستكاری می‌نمایند که این هدف یا به قصد گمراه نمودن برخی از صاحبان سهام در خصوص عملكرد اقتصادی شركت صورت می‌گیرد، یا به منظور تاثیر بر نتایج قراردادهایی است كه انعقاد آن‌ها منوط به دستیابی به سود مشخصی می­باشد که با بررسی نظرات مصاحبه شوندگان پیامدهای رفتار مدیریت سود ناشی از هسته پژوهش شامل دو پیامد در سطح شرکت و در سطح کلان می‌باشد که بر اساس ادبیات تحقیق و بررسی نظر خبرگان با توجه به انگیزه مدیران از مدیریت سود، مدیریت سود می‌تواند مثبت و منفی باشد که پیامد مثبت شامل افزایش ارزش سهام، در راستای مثبت کردن ارزش شرکت، افزایش شفافیت اطلاعاتی، آگاهی بخشی سهامدار می‌باشد. نتایج این بخش با نتایج مطالعه چن و چینشام25 (2010) ، لی و ایکسایا (2016) و چپمن26 و همکاران (2011) همسو است.

راهبردهای مربوط به رفتار مدیریت سود تحت تأثیر برخی ویژگیهای زمینه‌ای قرار دارد که طبق نظر خبرگان این شرایط به ترتیب رفتار غیراخلاقی، ضوابط رفتاری و اخلاقی، پایبندی به اصول اخلاقی، فرهنگ و ارزش‌های اخلاقی، رکود اخلاقی، موازین اخلاقی، عقاید دینی، اخلاقیات دینی، احکام دینی، ویژگی‌های شخصیتی، توجیه، ادراک اخلاقی و رهبری اخلاق می‌باشند که رفتار غیر اخلاقی مدیریت سود می‌تواند عامل شکست اخلاقی در شرکت‌ها باشد که حرفه حسابداری یکی از متشکل‌ترین و منضبط‌ترین حرفه‌های دنیاست و به دلیل نوع و ماهیت خدماتی که ارائه می‌کند باید اعتبار و اعتماد خاصی داشته باشد که تداوم این اعتبار و اعتماد و تقویت آن، به پایبندی فکری و عملی اعضای حرفه به ضوابط رفتاری و اخلاقی آن بستگی دارد که اخلاق و رفتار حرفه‌ای برای حرفه حسابداری بسیار مهم است و بدون پذیرش و جلب اعتماد استفاده کنندگان ارائه خدمات از سوی حسابداران بیهوده است و اعتماد به خدمات، تابع اعتماد به ارائه کننده و آن نیز تابع درستکاری و پایبندی به اصول اخلاقی است. از این رو، نتایج این بخش با نتایج تحقیق لیم27 و همکاران (2008) و بامبر28 و همکاران (2010) مطابقت دارد.

در نهایت، با استناد به نتایج این مطالعه؛ پیشنهاد می گردد که ذینفعان طبق نظر خبرگان در قالب الگوی منسجم رفتار مدیریت سود باید شرایط علّی، زمینه ای، مداخله گر، راهبردها و پیامدهای شناسایی شده را در دستور خود قرار دهند تا منجر به ایجاد یک تصمیم بهینه و اتخاذ رویکرد منطقی در تصمیم گیری‌های مدیریتی، نظارتی، سرمایه گذاری در شرکت‌های فعال در بازار سرمایه گردد که با انجام هر پژوهش، راه به‌سوی مسیری جدیدی باز می‌شود و ادامه راه، مستلزم انجام پژوهش‌های دیگری است. همچنین، یافته‌های پژوهش گویای آن است که چنانچه مدیران از طریق اعمال اختیارات خود در زمینه گزینش‌های حسابداری در گزارشگری مالی انگیزه‌هایی برای گمراه کردن استفاده کنندگان صورت‌های مالی داشته باشند‌، احتمال دستکاری یا مدیریت سود وجود دارد که وقوع مدیریت سود‌، این مطلب را ‌می‌رساند که مدیران شرکت معتقدند‌، دست کم تعدادی از استفاده کنندگان صورت‌های مالی به اندازه آنها از اوضاع و احوال شرکت آگاه نیستند‌؛ به همین دلیل زمینه لازم برای تامین منافع آنها از طریق فرایند مدیریت سود فراهم است و همچنین، چنانچه مدیریت‌، اقدام به مدیریت سود نماید‌، اطلاعات مالی دستخوش انحرافاتی خواهد شد که برای استفاده کنندگان صورت‌های مالی‌، گمراه کننده خواهد بود که طبق نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌های پژوهش سازه‌های (دانش ضمنی حسابداری و مالی، دانش مدیریتی و دانش حسابرسی) موجب تقویت مدیریت سود فرصت طلبانه می‌شود که به عبارتی، می‌توان سازه‌های مربوطه را عامل فزاینده رفتار مدیریت سود فرصت طلبانه دانست و ازاین‌رو، به نهادهای ناظر، سرمایه‌گذاران بالفعل، بالقوه و سایر ذینفعان پیشنهاد می‌شود که توجه بیشتری به بحث دانش ضمنی مدیران در حوزه حسابداری، مالی، مدیریتی و حسابرسی داشته باشند و آن را در مدل‌های تصمیم‌گیری خود لحاظ نمایند زیرا این سازه‌ها می‌تواند مبنایی برای تصمیم‌گیری آن‌ها باشد که از این رو، در مورد اهمیت دانش ضمنی مدیران و رفتار مدیریت سود کارا و فرصت طلبانه و ایجاد محیط رقابتی شفاف و همچنین، ایجاد محیط شفاف اطلاعاتی و اتخاذ تصمیم بهینه سرمایه‌گذاران به صاحب‌نظران و مدیران بورس اوراق بهادار تهران پیشنهاد می‌شود در این خصوص و ایجاد فظای نظارتی تدابیری بیندیشند.

در هر پژوهشی که انجام می‌شود محدودیت‌هایی نیز وجود دارد که این محدودیت‌ها عمدتاً موانع مربوط به تعمیم دهی نتایج حاصل از تحقیق است و این تحقیق نیز همانند سایر تحقیقات مبتنی بر روش علمی، بصورت کلی دارای یک سری محدودیت‌هایی است که در ذیل به آن‌ها اشاره می‌شود:

الف) محدودیت کلی در انجام این پژوهش، دسترسی نداشتن به برخی افراد خبره برای انجام مصاحبه بود و در صورت دسترسی هم از ارائه زمان به پژوهشگران برای انجام مصاحبه خودداری نمودند.

ب) تعداد مشاهدات، امکان مقایسه نتایج را برحسب نوع فعالیت فراهم نمی‌آورد که دوم آن‌که ارائه الگویی برای رفتار مدیریت سود، بر اساس نگرش پاسخ‌دهندگان صورت گرفته است و هرچند با طرح سؤالات کنترلی و موازی، تلاش شد سوگیری پاسخ‌ها به حداقل برسد، به‌کارگیری شاخص‌های عینی می‌تواند به سنجش هرچه دقیق‌تر الگوی رفتاری مدیریت سود کمک کند.

 

فهرست منابع

اسدی، نجمه، و کرمی، غلامرضا. (1399). الگوی رفتاری مدیریت سود مبتنی بر دانش ضمنی و تجربه مدیران. دانش حسابداری و حسابرسی مدیریت، 9(36)، 87-95. https://www.jmaak.ir/article_16932.html

خدادادی، محسن، نونهال نهر، علی اکبر، مشکی، مهدی، و خردیار، سینا. (1399). تاثیر دانش ضمنی مدیران بر مدیریت سود در سطوح مختلف نظارت: یک رویکرد رفتاری. پژوهش های تجربی حسابداری، 10(4)، 253-275. doi: 10.22051/jera.2019.22323.2196

رحمانیان کوشککی، عبدالرسول، و نویدی، انیسه. (1400). رابطه بین صورتهای مالی متقلبانه و کیفیت گزارشگری مالی با تأکید بر اثربخشی تجربه و نفوذ مدیران در شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، پیشرفت های مالی و سرمایه گذاری، ۱(۱)، 101-118. doi: 10.30495/afi.2021.1928502.1021

کاوه، آرزو، بنی مهد، بهمن، رهنمای رودپشتی، فریدون، و نیکومرام، هاشم. (1403). رابطه میان وجدان اخلاقی و تمایل به بیش نمایی سود (آزمون نظریه مدیریت سود کارا و فرصت طلبانه). فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، 19(1)، 212-218. doi: 10.22034/ethicsjournal.19.1.212

معین الدین، محمود، نایب زاده، شهناز، یاوری، الهام، و میرمحمدی، محمد. (1394). رابطه اخلاق با رفتار مدیریت سود و تاثیر ویژگی‌های جمعیت شناختی بر آن. فصلنامه اخلاق در علوم فناوری، 10(2)، 119-131. doi: 20.1001.1.22517634.1394.10.2.12.5

ملازاده، محمد، لاری دشت بیاض، محمود، و ساعی، محمد جواد. (1395). تأثیر دانش مالی مدیرعامل بر روی مدیریت سود. پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، 8(30)، 37-60. doi: 20.1001.1.23830379.1395.8.30.3.5

مهرانی، ساسان، و اسکندر، هدی. (1395). تبیین مدل‌سازی پارادایم مذاکرات حسابرس- صاحبکار پیرامون گزارشگری مالی. پژوهش های تجربی حسابداری، 6(4)، 143-170. doi: 10.22051/jera.2017.2623

هاشمی بهرمان، مریم، و پورزمانی، زهرا. (1399). تاثیر سبک‌های تصمیم گیری بر گزارشگری متقلبانه. پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، ۴۷(۱۲) ، 77-91. dor: 20.1001.1.23830379.1399.12.47.4.8

Aktas, N., Louca, C., & Petmezas, D. (2019). CEO overconfidence and the value of corporate cash holdings. Journal of Corporate Finance, 54, 85–106. doi: 10.1016/j.jcorpfin.2018.11.006

Asadi, N., & Karami, G. (2020). Earning management behavioral pattern based on implicit knowledge and experience of managers. Journal of Management Accounting and Auditing Knowledge, 9(36), 87-95. https://www.jmaak.ir/article_16932.html [In Persian]

Astami, E. W., & Tower, G. (2006). Accounting-policy choice and firm characteristics in the Asia Pacific region: An international empirical test of costly contracting theory. The International Journal of Accounting, 41(1), 1–21. doi: 10.1016/j.intacc.2005.12.004

Astami, E. W., Rusmin, R., Hartadi, B., & Evans, J. (2017). The role of audit quality and culture influence on earnings management in companies with excessive free cash flow. International Journal of Accounting & Information Management, 25(1), 21–42. doi: 10.1108/ijaim-05-2016-0059

Bamber, L. S., Jiang, J. (Xuefeng), & Wang, I. Y. (2010). What’s my style? the influence of top managers on voluntary corporate financial disclosure. The Accounting Review, 85(4), 1131–1162. doi: 10.2308/accr.2010.85.4.1131

Bei, Z., & Wijewardana, W. P. (2012). Financial leverage, firm growth and financial strength in the listed companies in Sri Lanka. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 40, 709–715. doi: 10.1016/j.sbspro.2012.03.253

Chapman, C. J., & Steenburgh, T.J. (2011). An investigation of earnings management through marketing actions. Management Science, 57(1), 72–92. doi: 10.1287/mnsc.1100.1254

Chen, C. W., & Wu, C. (2010). Related party transactions and ownership concentration: theory and evidence. E-Leader Conference Singapore (pp. 1-8). http://www.g-casa.com/conferences/singapore/papers_in_pdf/wed/Chen.pdf

Cohen, D. A., & Zarowin, P. (2010). Accrual-based and real earnings management activities around seasoned equity offerings. Journal of Accounting and Economics, 50(1), 2–19. doi: 10.1016/j.jacceco.2010.01.002

Gaio, C., & Pinto, I. (2018). The role of state ownership on earnings quality: evidence across public and private European firms. Journal of Applied Accounting Research, 19(2), 312–332. doi: 10.1108/jaar-07-2016-0067

DeFond, M. L., Lim, C. Y., & Zang, Y. (2016). Client conservatism and auditor-client contracting. The Accounting Review, 91(1), 69-98. doi: 10.2308/accr-51150

Habib, A., Uddin Bhuiyan, B., & Islam, A. (2013). Financial distress, earnings management and market pricing of accruals during the global financial crisis. Managerial Finance, 39(2), 155–180. doi: 10.1108/03074351311294007

Habib, A., Hossain, M., & Jiang, H. (2011). Environmental uncertainty and the market pricing of earnings smoothness. Advances in Accounting, 27(2), 256–265. doi: 10.1016/j.adiac.2011.04.003

Lo, H.-C., Wu, R.-S., & Kweh, Q. L. (2017). Do institutional investors reinforce or reduce agency problems? Earnings management and the post-IPO performance. International Review of Financial Analysis, 52, 62–76. doi: 10.1016/j.irfa.2017.04.004

Huang, X. (Sharon), & Sun, L. (2017). Managerial ability and real earnings management. Advances in Accounting, 39, 91–104. doi: 10.1016/j.adiac.2017.08.003

Juliana, L., Johari, R. J., Said, J., & Wondabio, L. S. (2021). The effects of tone at the top and professional skepticism on fraud risk judgment among internal auditors in Indonesia. Management & Accounting Review (MAR), 20(1), 139-154. https://ir.uitm.edu.my/id/eprint/47758/

Kaveh, A., Banimahd, B., Rahnamaroudposhti, F., & Nikumaram, H. (2024). The Relationship between moral conscience and the tendency to earnings overstatement: a test of the theory of efficient and opportunistic earnings management. Ethics in Science and Technology, 19(1), 212-218. doi: 10.22034/ethicsjournal.19.1.212 [In Persian]

Khodadadi, M., Nonahal Nahr, A., Meshki Miavaghi, M. & Kheradyar, S. (2020). Effects of manager tacit knowledge on earnings management behavior at different levels of monitoring: a behavioral approach. Empirical Research in Accounting, 10(4), 253-275. doi: 10.22051/jera.2019.22323.2196 [In Persian]

Li, D., & Ying, X. (2016). Does stock market liquidity help deter earnings management? evidence from the SEC tick size pilot test (July 3, 2019). In 29th Australasian Finance and Banking Conference. doi: 10. 2139/ssrn. 2825789.

Lim, C. Y., Thong, T. Y., & Ding, D. K. (2007). Firm diversification and earnings management: evidence from seasoned equity offerings. Review of Quantitative Finance and Accounting, 30(1), 69–92. doi: 10.1007/s11156-007-0043-x

Mehrani, S. & Eskandar, H. (2017). Explaining of modeling the auditor- client negotiations paradigm concerning financial reporting. Empirical Research in Accounting, 6(4), 143-170. doi: 10.22051/jera.2017.2623 [In Persian]

Moeinadin, M., Nayebzadeh, SH., Yavari, E., & Mirmohammadi, M. (2015). The relationship between ethics and earnings management behavior and the investigation of its effect on demographic characteristics. Ethics in Science and Technology, 10 (2), 119-131. doi: 20.1001.1.22517634.1394.10.2.12.5 [In Persian]

Miko, N. U., & Kamardin, H. (2015). Impact of audit committee and audit quality on preventing earnings management in the pre- and post- Nigerian corporate governance code 2011. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 172, 651–657. doi: 10.1016/j.sbspro.2015.01.415

Mohd Ghazali, N. A., & Weetman, P. (2006). Perpetuating traditional influences: voluntary disclosure in Malaysia following the economic crisis. Journal of International Accounting, Auditing and Taxation, 15(2), 226–248. doi: 10.1016/j.intaccaudtax.2006.08.001

Mollazadeh, M., Lari Dasht Bayaz, M., Saei, M.J. (2016). Impact of CEO financial expertise on earnings management. Financial Accounting and Auditing Research, 8 (30), 37-60.  doi: 20.1001.1.23830379.1395.8.30.3.5 [In Persian]

Oyewobi, L. O., Windapo, A., & Rotimi, J. O. B. (2016). Relationship between decision-making style, competitive strategies and organisational performance among construction organisations. Journal of Engineering, Design and Technology, 14(4), 713-738. doi: 10.1108/jedt-04-2015-0025

Paik, Y., Lee, J. M., & Pak, Y. S. (2017). Convergence in international business ethics? a comparative study of ethical philosophies, thinking style, and ethical decision-making between US and Korean managers. Journal of Business Ethics, 156(3). doi: 10.1007/s10551-017-3629-9

Pourzamani, Z., Hashemi Bahraman, M. (2020). The impact of decision making methods on fraudulent financial reporting. Financial Accounting and Auditing Research, 12 (47), 91-77.  dor: 20.1001.1.23830379.1399.12.47.4.8 [In Persian]

Rahmanian Koushkaki, A., & Navidi, E. (2020). The effect of managers' experience and influence on the relationship between fraudulent financial statements and the quality of financial reporting of companies listed on the Tehran Stock Exchange. Advances in Finance and Investment, 1(1), 101-118. doi: 10.30495/afi.2021.1928502.1021 [In Persian]

Rina, B., & Takiah, M. (2009). Surplus free cash flow, earning management and audit committee. Journal of Economics and Management, 3(1), 204-223. 

Rosman, A. J., Biggs, S. F., & Hoskin, R. E. (2011). The effects of tacit knowledge on earnings management behavior in the presence and absence of monitoring at different levels of firm performance. Behavioral Research in Accounting, 24(1), 109–130. doi: 10.2308/bria-10120

Watts, R. L., Zimmerman, J. L., (1986). Positive accounting theory. Englewood Cliffs, Prentice-Hall: NJ.

West, A. N., & Fleischman, G. M. (2022). The roles of cynicism, CFO pressure, and moral disengagement on FIN 48 earnings management. Journal of Business Ethics. doi: 10.1007/s10551-022-05210-1

Zagers-Mamedov, I., (2015). The effect of leverage increases on real earnings management master thesis, Erasmus University, Netherlands.

[1] . Huang & sun

[2] . Juliana

[3] . Ground theory

[4] . Habib

[5] . Aktas

[6] . Watts & Zimmerman

[7] . Chapman

[8] . Habib

[9] . Bei & Wijewardana

[10] . Lim

[11] . Zagers

[12] . Oyekunle

[13] . Huai-Chun

[14] . Cristina & Ines

[15] . West & Fleischman

[16] . Rosman

[17] . Astami

[18] . Rina

[19] . Cohen

[20] . Nazli

[21] . Miko

[22] . Zagers

[23] . Li & Xia

[24] . Paik

[25] . Chen & Chinshun

[26] . Chapman

[27] . Lim

[28] . Bamber


مقالات مرتبط

حقوق این وب‌سایت متعلق به سامانه مدیریت نشریات دانشگاه آزاد اسلامی است.
حق نشر © 1403-1400

صفحه اصلی| عضویت/ ورود| درباره سند| تماس با ما|
[English] [العربية] [en] [ar]