بررسی برخی فرایندهای واجی در لهجۀ مردم مزایجان در شهرستان بوانات

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))

محمود کمالی ¹ , علی اصغر غفوری ²

1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران

تاریخ دریافت : 1402/03/19 تاریخ پذیرش : 1402/05/06 تاریخ انتشار : 1402/11/05

کلید واژه: لهجۀ مزایجانی, تضعیف, تقویت, همگونی, ناهمگونی, قلب, ابدال.,

چکیده مقاله :

این پژوهش به بررسی برخی فرایندهای واجی همانند تضعیف، تقویت، همگونی، ناهمگونی، قلب و ابدال در لهجۀ مردم مزایجان بوانات می‌پردازد. در جمع‌آوری داده‌ها و اطلاعات این لهجه، به صورت میدانی از گویشوران بومی استفاده شده است. روش پژوهش نیز، کیفی و از نوع هم‌زمانی است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که همگونی پیش‌رو و پس‌رو؛ ناهمگونی‌های مختلف؛ قلب دور و نزدیک؛ فرایند تضعیف و انواع آن همانند ناسوده‌شدگی، واک‌داری، سایشی‌شدگی و حذف؛ تقویت و اضافه و انواع آن همانند پیش‌هشت، میان‌هشت و پس‌هشت؛ ابدال واکه‌ای و انواع آن و ابدال همخوان‌ها از فرایندهای پرکاربرد در گونۀ مزایجانی است. همچنین در حالی که در این گونه و در موارد متعدد، زنجیره‌ای از فرایندها در یک واژه مشاهده می‌شود که باعث تغییر اساسی آن واژه می‌شود؛ برخی از فرایندهای واجی همانند حذف آغازین وجود ندارد. فرایند ابدال واکه‌ای نیز با وجود انواع مختلف و فراوانی بسیار بالای آن در این لهجه می‌تواند به عنوان شاخص مهم تشخیص لهجه به حساب آید.

چکیده انگلیسی:

This research examines certain phonological processes such as weakening, strengthening, homogeneity, heterogeneity, metathesis, and substitution in the dialect of the people of Mazâijân in Bavânât. To collect data and information on this dialect, fieldwork was conducted with native speakers. The research method is qualitative and synchronic in nature. The findings indicate that anticipatory and retentive homogeneity, various heterogeneities, distant and proximal metathesis, weakening processes and their types such as disyllabification, epenthesis, fricativisation, and deletion; strengthening and adding processes and their types such as pre-insertion, mid-insertion, and post-insertion; vowel substitution and its various forms, along with consonant substitution, are prevalent processes in the Mazâijân variant. Moreover, while in this variant and in multiple instances, a chain of processes is observed within a single word that leads to a fundamental alteration of that word, certain phonological processes such as initial deletion are not present. The vowel substitution process, despite its various types and high frequency in this dialect, can be regarded as an important indicator for distinguishing the dialect.

منابع و مأخذ:

- احمدخانی، محمدرضا، کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه، و حاجی حسنلو، لیلا (1395). واج‌شناسی اجتماعی: بررسی موردی قلب واجی در زبان فارسی. جستارهای زبانی، 7(4)، 37-21.
- امیری، عاطفه، و زارعی، مریم (1392). بررسی واج‌شناختی گویش آباده‌ای. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 4(1)، 28-1. Dor: 20.1001.1.2345217.1393.4.1.1.5
- باطنی، محمدرضا(1374). مسائل زبان‌شناسی نوین. تهران: نقش جهان
- ثباتی، الهام، و افشار، طاهره(1395). فرایندهای واجی تقویت در گونه‌های کردی ایلامی. مطالعات زبان‌ها و گویش‌های غرب ایران، 3(4)، 34-17. Doi: 10.22126/JLW.2016.1238
- حق‌شناس، علی محمد (1378). آواشناسی (فونتیک). تهران: آگاه
- خانی پور، مرتضی و همکاران(1400). بررسی‌های باستان‌شناسی بخش مرکزی و مزایجان شهرستان بوانات. پژوهش‌های باستان‌شناسی ایران،11(1)، 25-7. Doi: 10.22084/NBSH.2019.17319.1812
- رزمدیده، پریا، و کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه (1392). مقایسۀ فرایند سایشی‌شدگی در گونه‌های زبانی استان کرمان. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، 3(6)، 121-105.
- رشیدی، ناصر، و رهسپار، فرخنده(1395). بررسی برخی فرایندهای واجی در گویش دارابی. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 6(1)، 54-41. Dor: 20.1001.1.2345217.1395.6.1.3.1
- رنجبر،حسن (1399). بررسی و تحلیل فرایندهای واجی گویش کوهمره سرخی. مطالعات نقد ادبی و زبانی، 4(3)، 58-30.
- صفوی،کوروش (1391). آشنایی با زبان شناسی در مطالعات ادبی. تهران: نشر علمی.
- کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه، تاج‌آبادی، فرزانه، و فیروزیان پوراصفهانی، آیلین(1398). فرایند حذف در زبان فارسی. زبان‌شناسی و گویش‌های خراسان، 11(1)، 38-1.
- مشکوةالدینی، مهدی (1384). توصیف و آموزش زبان فارسی. مشهد: دانشگاه فردوسی
- مشکوةالدینی، مهدی (1385). ساخت آوایی زبان. مشهد: دانشگاه فردوسی
- منصف، ماهرخ، کرد زعفرانلو کامبوزیا، عالیه، و گلفام، ارسلان (1396). بررسی مقایسه‌ای فرایند همگونی در گونه‌های زبانی استان فارس. ادبیات و زبان‌های محلی ایرا‌ن‌زمین، 3(3)، 135-115. Dor: 20.1001.1.2345217.1396.7.3.6.5

- Campbell, L. (2020). Historical Linguistics, Cambridge: The MIT press.
- Hock, H. H. (1985). Regular metathesis. Linguistics. (23). 529-546.
- Harmon,W. & Holman, H. (2010). A Handbook to Literature, London: Pearson.
- Koch, C. (2019). Clinical Management of speech sounds disorders: a case-based approach, Burlington: Jones & Bartlett Learning.
- Lass, R., Anderson, J., & Malcom, J. (2010). Old English Phonology, New York: Cambridge University Press.
- Marmaduke Hewitt, H. & Beach, G. (1889). A Manual of our mother tongue, London: Joseph Hughes.
- Nathan, G. (2008). Phonology: A Cognitive Grammar Introduction, Amsterdam: John Benjamins Publishing Company.
- Odden, D. (2013). Introducing Phonology, New York: Cambridge University Press.
- Roach, P. (2009). English Phonetics and Phonology, Cambridge: Cambridge University Press.
- Strazny , P. (2011). Encyclopedia of Linguistics. Vol. 1&2, A–Z. New York: Fitzroy Dearborn. pp.678- 679.
- Trask, R.L. (2006). A Dictionary of Phonetics and phonology, London &New York: Routledge.
- Yule, G. (2006). The Study of Language, New York: Cambridge University Press.