بررسی پسوندهای تصغیر و تحبیب در برخی از گویش‌های مرکزی رایج در استان اصفهان
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات مناطق مرکزی (اصفهان، فارس، تهران، سمنان و غیره))
1 - استادیار گروه زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تهران، ایران
کلید واژه: اسم مصغّر, پسوندهای تصغیر و تحبیب, گویش‌های مرکزی رایج در اصفهان.,
چکیده مقاله :
گویش‌های مرکزی از دستۀ زبان‌ها و گویش‌های نو غربی شمالی هستند که در منطقه‌ای وسیع از همدان تا یزد گونه‌هایی از آن‌ها رواج داشته و دارد. ازجمله اعضای شاخص گویش‌های مرکزی گونه‌هایی هستند که در نقاط گوناگون استان اصفهان تکلم می‌شوند. هرچند این گویش‌ها امروزه به‌لحاظ واژگانی و دستوری تحت تأثیر زبان فارسی قرار گرفته‌اند و رفته‌رفته رو به خاموشی گذارده‌اند، هنوز ویژگی‌های متمایزی نسبت به زبان فارسی دارند و برخی عناصر زبانی مشترک در میان آن‌ها وجود دارد که در زبان فارسی کاربردی ندارد یا کم‌کاربرد است. ازجملۀ این عناصر زبانی می‌توان به پسوندهای تصغیر در گویش‌های این مناطق اشاره کرد که نسبت به فارسی متفاوت است و علاوه بر تصغیر، گاه در ساخت اسامی تحبیبی هم به‌کار می‌روند. در عین حال، کاربرد این پسوندها به‌لحاظ بسامد، در گویش‌های مرکزی رایج در استان اصفهان نیز یکسان نیست و برخی از این پسوندها در برخی از گویش‌های معمول در این استان کاربرد بیشتری دارد. در این نوشتار، پسوندهای تصغیر در برخی از گویش‌های مرکزی رایج در استان اصفهان معرفی و تا حد امکان سابقۀ تاریخی و کاربرد آن‌ها در ساخت اسامی تحبیبی بررسی شده است.
Central dialects belong to the category of Northern Western New languages and dialects, which have been prevalent in a vast area from Hamadan to Yazd. Among the notable members of the central dialects are the varieties spoken in different regions of Isfahan Province. Although these dialects have been influenced by the Persian language in terms of vocabulary and grammar and are gradually becoming extinct, they still possess distinctive features compared to Persian, and there are some linguistic elements shared among them that are either not used or are less common in Persian. Among these linguistic elements are the diminutive suffixes in the dialects of these regions, which differ from Persian and are sometimes used in the formation of affectionate names as well. At the same time, the frequency of these suffixes is not uniform across the central dialects prevalent in Isfahan Province, with some of these suffixes being more commonly used in certain dialects within the province. This paper introduces the diminutive suffixes in some common central dialects of Isfahan Province and examines their historical background and usage in the formation of affectionate names as much as possible.
آساطوریان، گارنیک(1395). فرهنگ گویش‌های کاشان. تهران: بنیاد فرهنگ کاشان.
آقاربیع، ابوالحسن(1383). گویش راجی هَنجن. تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
ابوالقاسمی،محسن(1383). دستور تاریخی زبان فارسی. تهران: سمت.
اذکائی، پرویز(1385). فرهنگ مردم همدان. همدان: دانشگاه بوعلی سینا.
اسماعیلی، محمدمهدی(1390). گنجینۀ گویش‌های ایرانی (استان اصفهان 1). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
اشرفی خوانساری، مرتضی(1383). گویش خوانساری. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
انوری، حسن، و احمدی گیوی، حسن(1375). دستور زبان فارسی امروز. چاپ سوم. تهران: قطره.
ایمانی، آوا.(1400). تحلیلی نقشی‌ـ‌رده‌شناختی از شیوه‌های تصغیرسازی در گونۀ لری خرم‌آبادی. زبان‌شناسی گویش‌های ایرانی، 6 (11). 133-164. doi: 10.22099/jill.2022.43104.1303.
برجیان، حبیب(1394). گنجینۀ گویش‌های ایرانی (استان اصفهان 2). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
رزاقی، سیّد طیب(1395). گنجینۀ گویش‌های ایرانی (استان اصفهان 3). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
رزم‌دیده، پریا و همکاران(1401). تحلیل معنایی پسوند کوچک‌ساز «ـک» در زبان فارسی براساس الگوی ژورافسکی و نظریۀ آمیختار مفهومی. پژوهش‌های زبان‌شناسی تطبیقی، 12 (23)، 205-247. doi: 10.22084/RJHLL.2022.25382.2192
رستم‌بیک تفرشی، آتوسا(1399). تحلیل گویش‌سنجی اصطلاحات خویشاوندی در برخی استان‌های فارسی‌زبان ایران. زبان و زبان‌شناسی، 16 (32)، 143-170. doi: 10.30465/lsi.2022.7930.
رستمی‌نژادان، دیانان(1401). تحلیل بن‌مایه‌های افسانۀ فاطیلی. فرهنگ مردم ایران، 19(1)، 45-61.
رواقی، علی(1388). فرهنگ پسوند در زبان فارسی (بررسی دوازده پسوند). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
سبزعلیپور، جهاندوست(1394). گنجینۀ گویش‌های ایرانی (تاتی خلخال). تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
سبزعلیپور، جهاندوست(1401). نگاهی به کارکردهای دو تکواژ معرفه‌ساز و حسرت در زبان تاتی خلخال. پژوهش‌های زبانی‌ـ‌ادبی قفقاز و کاسپین، 3 (2)، 37-53.
شقاقی، ویدا(1395). مبانی صرف، تهران: سمت.
صادقی، علی‌اشرف(1372). شیوه‌ها و امکانات واژه‌سازی در زبان فارسی (7). نشر دانش، 13(72)، 19-23.
صادقی، علی‌اشرف(1397). پسوندهای تحبیبی فارسی در دورۀ اسلامی[1]. فرهنگ‌نویسی، 10(13)، 3-41.
صادقی، علی‌اشرف(1398الف). پسوندهای تحبیبی فارسی در دورۀ اسلامی(2). فرهنگ‌نویسی، 11(14)، 3-17.
صادقی، علی‌اشرف(1398ب). پسوندهای تحبیبی فارسی در دورۀ اسلامی(3). فرهنگ‌نویسی، 11(15)، 3-16.
صادقی، علی‌اشرف(1399الف). پسوندهای تحبیبی فارسی در دورۀ اسلامی(4). فرهنگ‌نویسی، 12(16)، 3-20.
صادقی، علی‌اشرف(1399ب). پسوندهای تحبیبی فارسی در دورۀ اسلامی (5). فرهنگ‌نویسی، 12(13)، 3-22.
صیّادکوه، اکبر، و خسروپور، سعید(1397). کارکرد پسوندهای «ـَک» و «ـوک» در منطقۀ مهارلوی شیراز. فصلنامۀ ادبیات و زبان‌های محلی ایران زمین، 8(1)، 41-62. Dor: 20.1001.1.2345217.1397.8.3.5.1
طباطبایی، علاءالدین(1395). فرهنگ توصیفی دستور زبان فارسی. تهران: فرهنگ معاصر.
غلامی، حسین(1387). بررسی ویژگی‌های ساختاری و معنایی کلمات مصغر در زبان‌های روسی و فارسی. پژوهش زبان‌های خارجی، 13(50)، 101-112.
فرشیدورد، خسرو(1382). دستور مفصل امروز. تهران: سخن.
کسروی، احمد(1996). نوشته‌های کسروی در زمینۀ زبان فارسی. به کوشش حسین یزدانیان. یونشوپینگ (سوئد): کتاب ارزان.
لُکوک، پیِر(1383). گویش‌های مرکزی ایران، راهنمای زبان‌های ایرانی. جلد دوم. ترجمۀ فارسی زیر نظر حسن رضائی باغ‌بیدی. تهران: ققنوس، 517-539.
مقدم‌کیا، رضا، و شفیعی، اکرم(1392). بررسی ساختواژی و معناشناختی پسوند کوچک‌ساز «چه» در زبان فارسی. پژوهش‌های زبانی، 4 (2)، 161-180. doi: 10.22059/jolr.2014.50280.
نورایی‌نیا، ریحانه، و شریفی، شهلا(1394). نگاهی رده‌شناختی به پسوندهای تصغیرساز در زبان فارسی و گویش سیستانی، مجموعه مقالات برتر سومین همایش ملی زبان‌شناسی و آموزش زبان فارسی دانشگاه فردوسی مشهد. به کوشش سید محمد حسینی معصوم و شهلا شریفی. تهران: نویسۀ پارسی، 294-305.
ویندفور، گرنوت(1383). گویش‌های ایرانی غربی، راهنمای زبان‌های ایرانی. جلد دوم. ترجمۀ فارسی زیر نظر حسن رضائی باغ‌بیدی. تهران: ققنوس، 485-487.
Bailey, H.W. (1979). Dictionary of Khotan Saka, Cambridge: Cambridge University Press.
Edgerton, F. (1911). The K-Suffixes of Indo-Iranian. Part I: The K-Suffixes in the Veda and Avesta. Journal of the American Oriental Society 31(3), pp. 296-342.
Emmerick, R.E. & Skjærvø, P.O. (1997). Studies in the Vocabulary of Khotanese III, Wien: Der Ӧstereichischen Akademie der Wissenschaften.
Gignoux, Ph. (1979). Les nom propres en moyen-perse épigraphique. Pad Nām I Yazdān: Études d’épigraphie, de numismatique et d’histoire de l’Iran ancien. ed. Ph. Gignoux et al., Paris: Librairie C. Klincksieck, pp. 35-100.
Jurafsky, D., 1996, Universal Tendencies in the Sementics of Diminutive. Language 72(3), pp. 533-578.
Kempe, V. et al. (2007). Diminutives Provide Multiple Benefits for Language Acquisition. The Acquisition of Diminutives: A Cross-Linguistic Perspective. ed. I. Savickienė, W.U. Dressler, Amesterdam: John Benjamins, pp. 319-342.
Peisikov, L.S. (1973). Ocherki po slovoobrozovaniyu persidskovo yezika [Essays on Persian Language Word Formation], Moscow.
Rezai Baghbidi, H. (2016). The Linguistic History of Rayy up to the Early Islamic Period. Der Islam 93 (2). pp. 403-412.
Schneider, K.P. (2003). Diminutives in English,Tübingen: Max Niemeyer Verlag.
Štekauer, P.S. et al. (2012). Word Formation in the World’s Language: A Typological Survey, Cambridge: Cambridge University Press.
Stilo, D.L. (1981). The Tati Language Group in the Sociolinguistic Context of Northwestern Iran Transcaucasia. Iranian Studies 14 (3/4), pp. 137-187.
Stilo, D.L. (2007). Isfahan xxi. Provincial Dialects. Encyclopedia Iranica, vol. 14. fasc. 1. pp. 93-112.
Tavernier, J. (2007). Iranica in the Achaemenid Period (ca. 550-330 B.C.), Leuven: Peeters Publishers.
Tripathi, G.C. (1970-72). On the Formation of the Word Šakuntala: The Traces of a Rare Diminutive Suffix ‘la’ in Sanskrit. Bulletin of the Deccan College Post-Graduate and Research Institute 31/32. pp. 39-43.
Windfuhr, G. (1992). Central Dialects. Encyclopedia Iranica, vol. 5. pp. 242-252.