نگرشی توصیفی- تحلیلی به خویشکاری زنان در افسانه‌های کُردی بر اساس الگوی ولادیمیر پراپ
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات کردی و لکی
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
2 - دانشجوی کارشناسی ارشد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.
کلید واژه: پراپ, ریخت‌شناسی, افسانۀ کُردی, زن, خویشکاری.,
چکیده مقاله :
افسانه‌ها به‌عنوان یکی از اجزای مهم ادب عامه، دربرگیرندۀ فرهنگ و ابعاد آن شامل افکار، اعتقادات، قواعد عرفی و اخلاقی و نوع نگرش و جهان‌بینی جامعه‌اند که با بهره‌گیری از زبان و لحن ساده و قابل فهم به‌صورت مکتوب و شفاهی بخش مهمی از فرهنگ ملت‌ها را به آیندگان منتقل می‌کنند. زنان به‌عنوان بخشی از جامعۀ انسانی، همواره در عرصۀ افسانه‌ها حضوری فعال داشته و رفتارهایی را انجام داده‌اند و یا به آن‌ها نسبت داده شده است که در الگوی پراپ با نام خویشکاری از آن یاد می‌شود و مجموع این خویشکاری‌ها نشان‌دهندۀ سیمای زنان در افسانه‌های یک ملت است. نوشتار حاضر در پی آن است که به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای، سیمای زنان و خویشکاری‌های آنان در افسانه‌های کُردی را با نگاه به الگوی ولادیمیر پراپ، بررسی و ریشه‌ها و عوامل نوع نگرش جامعه به زنان را از این منظر واکاوی نماید. بر اساس یافته‌های پژوهش، زنان در افسانه‌های کُردی بر مبنای میزان حضور، به ترتیب در نقش‌های دختر، همسر، مادر، کنیز (کُلفَت)، پیرزن، نامادری (زن بابا)، زن همسایه، مادر شوهر، خاله و غیره ظاهر شده‌اند و در خویشکاری و کارکردهایی چون شریر، قهرمان، شاهزاده خانم، قهرمانِ دروغین، بخشنده، گسیل‌دارنده و یاریگر ایفای نقش می‌کنند. نقش «دختری» بالاترین بسامد را در میان شخصیت‌های افسانه‌های کُردی دارد و در میان خویشکاری‌ها، بیشترین بسامد به «شرارت» تعلق دارد که نشانۀ نوع نگرش منفی جامعه به زنان و رفتارهای آنان است.
Myths, as one of the essential components of popular literature, encompass culture and its dimensions, including the thoughts, beliefs, customary and ethical rules, as well as the perspectives and worldview of society. They convey a significant portion of the culture of nations to future generations through written and oral forms, utilizing simple and comprehensible language and tone. Women, as part of the human community, have always played an active role in the realm of myths, engaging in behaviors that are either performed by them or attributed to them. These actions are referred to in Propp's model as "functions," and the totality of these functions reflects the image of women in the myths of a nation. The present writing aims to descriptively and analytically examine the image of women and their functions in Kurdish myths, drawing on Vladimir Propp's model, and to explore the roots and factors influencing societal attitudes toward women from this perspective using library resources. Based on the research findings, women in Kurdish myths appear in roles such as daughter, wife, mother, maidservant, old woman, stepmother, neighbor, mother-in-law, aunt, and so on, with frequency order according to their presence. In terms of functions and roles, they perform as malevolent, heroines, princesses, false heroes, benefactors, senders, and helpers. The role of "daughter" has the highest frequency among the characters in Kurdish myths, while "malevolence" ranks as the most frequent function, indicating the society's negative perception of women and their behaviors.
- ابراهیمی، سید مظهر، و پارسا، سید احمد(1395). ریخت‌شناسی قصه‌های پریان در زبان کردی. نقد ادبی، 9(3)، 52-7. Dor: 20.1001.1.20080360.1395.9.35.5.5
- استوارت، میل، جان(1397). فرودستی زنان. ترجمۀ نادر نوری‌زاده. تهران: قصیده‌سرا.
- بتلهایم، برونو(1386). افسون افسانه‌ها. ترجمۀ اختر شریعت‌زاده. تهران: هرمس.
- پراپ، ولادیمیر(1397). ریخت‌شناسی قصه‌های پریان. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: توس.
- حسینی، مریم(1396). ریشه‌های زن‌ستیزی در ادبیات کلاسیک فارسی. تهران: چشمه.
- خدیش، پگاه (1391). ریخت‌شناسی افسانه‌های جادویی. تهران: علمی و فرهنگی.
- داد، سیما(1380). فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
- درویشیان، علی‌اشرف (1396). افسانه‌ها، نمایش‌نامه‌ها و بازی‌های کُردی. تهران: چشمه.
- رستمی نژادان، دیانا، و منصوری مقدم، منصور(1397). جایگاه الهه مادر در فرهنگ مردم کردستان. زن در فرهنگ و هنر، 10(4)، 575-549. Doi: 10.22059/jwica.2019.260839.1097
- سلدن، رامان، و ویدوسون، پیتر(1397). راهنمای نظریۀ ادبی معاصر. ترجمۀ عباس مخبر. تهران: نشر بان.
- سلیمی، هاشم(1390). چیروک (افسانه‌ها و قصه‌های کُردی). تهران: آنا .
- شمیسا، سیروس(1394). انواع ادبی. تهران: میترا.
- شمیسا، سیروس(1386). نقد ادبی. تهران: میترا.
- فرانس لوئیزفون، ماری(1397). زن در قصه‌های پریان. ترجمۀ ماندانا صدر زاده، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
- قربانی جویباری، کلثوم، و جلیلیان، سارا(1396). بررسی خویشکاری‌های زنانه در افسانه‌های بیرجند. مطالعات فرهنگی-اجتماعی خراسان، 12(1)، 98-81. Dor: 20.1001.1.26766116.1396.12.1.4.9
- کمپبل، جوزف(1387). قهرمان هزارچهره. ترجمۀ شادی خسرو پناه. مشهد: گل آفتاب.
- لوفر، م، دلاشو(1386). زبان رمزی افسانه‌ها. ترجمۀ جلال ستاری. تهران: توس.
- مارزلف، اولریش(1396). طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. تهران: سروش.
- مشهدی، محمد امیر، و گلشنی، مقداد (1394). ریخت‌شناسی حکایت‌های عاشقانۀ بخش مکر زنان در هزار و یک‌شب بر پایۀ نظریۀ روایی پراپ. کهن‌نامۀ ادب پارسی، 6(3)، 123-99.
- نعمت‌اللهی، فرامرز (1385). ادبیات کودک و نوجوان. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.