پژوهشی در وزن فهلویّات (با تکیه بر فهلویّات کُردی)

محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات کردی و لکی

ناصر علیزاده خیاط ¹ (استاد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان)
سید آرمان حسینی آبباریکی ² (دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان)

تاریخ دریافت : 1394/10/15 تاریخ پذیرش : 1395/02/29 تاریخ انتشار : 1397/03/01

کلید واژه: وزن عروضی, دوبیتی, وزن هجایی, فهلویّات, گویش های محلّی,

چکیده مقاله :

فهلویّات به اشعاری گفته می شود که به زبانی غیر از زبان رسمی سروده شده باشند. پژوهشگران پیرامون وزن فهلویّات اختلاف نظر داشته اند؛ به‌گونه‌ای که برخی، وزن فهلویّات را هجایی و برخی دیگر عروضی همراه با اشکال دانسته اند. نگارندگان در این جستار می کوشند ابتدا اطلاعاتی در مورد فهلویّات و گسترش دامنۀ آن به دست دهند، سپس نظر پژوهشگران برجسته پیرامون وزن فهلویّات را نقل کنند و با نقد و بررسی آن دیدگاه ها، گونه های متفاوتی از فهلویّات را ارائه دهند؛ بدین ترتیب روشن می‌سازند که برخی از فهلویّات دارای وزن عروضی و برخی دیگر- به‌ویژه سروده های موجود در زبان ها و گویش های محلّی- همچنان وزن هجایی دارند.

چکیده انگلیسی:

Fahlaviat is referred to poems composed without considering official languages. Researchers have disagreed about Fahlaviat's rhythm; so, some of them have known satire and other aspects of Fahlaviat's rhythm with difficulty. In this research, the author tries to explain about the Fahlaviat and the distributions; then, leading researchers mentioned the opinions about the Fahlaviat's rhythm and they try to review and check their opinions, and give the different types of Fahlaviats. Thus, it is clarified that some of Fahlaviats have metrical rhythm, others -especially available poetries in local languages ​​and dialects- are still satirical.

منابع و مأخذ:

الف) کتاب­ها

- ابوالقاسمی، محسن، (1383)، شعر در ایران پیش از اسلام، تهران: طهوری.

- احمدپناهی، محمّد، (1379)، دوبیتی­ های بومی‌سرایان ایران، تهران: سروش.

- ارکوازی، غلام­رضاخان، (1386)، دیوان اشعار، تصحیح، ترجمه و شرح ظاهر سارایی، چاپ دوم، ایلام: رامان.

- باباطاهر همدانی، (1347)، دیوان اشعار، تصحیح وحید دستگردی، چاپ چهارم، تهران: ابن‌سینا.

- برتلس، آندره یوگنی یویچ، (1375)، تاریخ ادبیّات فارسی (از دوران فردوسی تا پایان عهد سلجوقیان)،ترجمۀ سیروس ایزدی، تهران: هیرمند.

- پازواری، امیر، (1337)، کنزالاسرار مازندرانی، گردآورنده برنهارد دُرن، به کوشش محمّد کاظم گل­باباپور، تهران: [بی­نا].

- پرهیزی، عبدالخالق، (1386)، وزن شعر کُردی و تطبیق آن با وزن شعر فارسی، تهران: کتاب زمان.

- رودیگر، اشمیت، (3-1382)، راهنمای زبان‌های ایرانی، مترجمان: آرمان بختیاری و دیگران،  تهران: ققنوس.

- شمس­الدین محمّد بن قیس رازی، (1373)، المعجم فی معاییر اشعار العجم، به کوشش سیروس شمیسا، تهران: فردوس.

- شمیسا، سیروس، (1363)، سیر رباعی در شعر فارسی (به ضمیمه اجمالی در باب فهلوی)، تهران: انتشارات آشتیانی.

- صفا، ذبیح‌الله، (1352)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

- صفی­زاده بوره­که­یی، صدیق، (1378)، تاریخ کُرد و کُردستان، تهران: آتیه.

- غضنفری، اسفندیار، (1364)،  گلزار ادب لُرستان، چاپ دوم، خرم‌آباد: مفاهیم.

- کاتبی، حسینقلی، (1369)، زبان‌های باستانی آذربایجان، تهران: پاژنگ.

- کارنگ، عبدالعلی، (1333)،  تاتی و هرزنی: دو لهجه از زبان باستانی آذربایجان، تبریز: واعظ‌پور (چاپخانه شفق).

- کوهی کرمانی، حسین، (1379)، ترانه­های محلّی ایران، تهران: پارسا.

- معین، محمّد، (1364)، فرهنگ معین، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.

- ناتل خانلری، پرویز، (1352)، تاریخ زبان فارسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.

- ________ ، (1361)، زبان‌شناسی و زبان فارسی، چاپ چهارم، تهران: توس.

- ________، (1345)، وزن شعر فارسی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ.

- وحیدیان‌ کامیار، تقی، (1390)، بررسی منشأ وزن شعر فارسی، چاپ چهارم، مشهد: به‌نشر.

ب) مجلات

- ادیب‌طوسی، محمّدامین، (1334)، «فهلویّات زبان آذری در قرن هشتم و نهم»، مجلۀ دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره ­35، صص 460- 482.

- _____________، (1335)، «فهلویّات مغربی تبریزی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، شماره­ 37، صص 121-137.

- _____________، (1337)، «فهلویّات لُری»، مجله دانشکده ادبیّات و علوم انسانی تبریز، شماره­ 44، صص 1-16.

- اسماعیل­پور، ابوالقاسم، (1380)، «ترانه­ های طبری امیر پازواری و اشعار هجایی ایران»، پژوهشنامه­ علوم انسانی، شماره­ 32، صص 99-112.

- بهار، محمّدتقی، (1351 الف)، «سبک شعر فارسی»، بهار و ادب فارسی، به کوشش محمّد گلبن، فرانکلین، تهران.

- __________، (1351 ب)، «فهلویّات»، بهار و ادب فارسی، به کوشش محمّد گلبن، تهران: فرانکلین.

-  تفضلی، احمد، (1385)، «فهلویّات»، ترجمۀ فریبا شکوهی، نامۀ فرهنگستان، دورۀ هشتم، شمارۀ­ اوّل، صص 119-130.

- حسینی آبباریکی، سیّد آرمان، (1392)، «نگاهی تازه به زبان شعر باباطاهر همدانی»، کتاب ماه ادبیات، شماره 80، آذرماه، صص 24-33.

- ذوالفقاری، حسن و لیلا احمدی، (1388)، «گونه‌شناسی بومی‌سرود‌های ایران»، ادب پژوهی، شماره هفتم و هشتم، بهار و تابستان، صص 143-170.

- رضایتی کیش‌خاله، محرم، (1384)، «تأمّلی دیگر در فهلویّات شیخ صفی‌الدین اردبیلی»، مجله گویش‌شناسی (ضمیمه نامۀ فرهنگستان)، دوره دوم، شماره اوّل، صص 128-146.

- ریاحی خوئی، محمّدامین، (1381)، «ملاحظاتی دربارۀ زبان کهن آذربایجان»، مجلۀ اطلاعات سیاسی- اقتصادی، شماره 181-182، مهر و آبان، صص 26-35.

- صادقی، علی‌اشرف، (1390)، «وزن فهلویّات»، وزن شعر فارسی از دیروز تا امروز (مجموعۀ سخنرانی‌های نخستین هم‌اندیشی وزن شعر فارسی و اشعار ایرانی در انجمن زبان‌شناسی ایران، اردیبهشت 1389)، به کوشش امید طبیب‌زاده، تهران، صص 137-149.

- طبیب‌زاده، امید، (1392)، «بررسی تاریخی وزن فهلویّات»، زبان‌ها و گویش‌های ایرانی، شماره سوم، اسفندماه، صص 59-89.

- کبیری، غلامرضا، (1381)، «زمزمه‌های دیار بی‌خزان»، اباختر، شماره چهل و سوم، صص 156-159.

- محیط طباطبایی، محمّد، (1320)، «شرفشاه گیلانی»، موسیقی، شماره­ دهم و یازدهم، دی و بهمن، صص 25-40.

- نیستانی، جواد، (1376)، «بررسی احوال و اشعار امیر پازواری»، نامۀ فرهنگستان، شماره نهم، صص 80-88.

- وحیدیان‌کامیار، تقی، (1370)، «وزن فهلویّات کمّی است نه هجایی»، حرف­ های تازه در ادب فارسی، انتشارات جهاد دانشگاهی اهواز، اهواز،صص 106- 107.

- ____________، (1376)، «وزن فهلویّات همانند وزن شعر پیش از اسلام کمّی است»، مجلۀ پژوهش‌های علوم انسانی، شماره 1 و 2، پاییز و زمستان، صص 119-129.

- هومند، نصرالله، (1372)، «بومی سرود: رضا خراتی»، شعر، شماره­ هشتم، دی ماه، صص 66-68.