اغراض ثانوی مَثَل‌های پرسشی لُری استان کهگیلویه و بویراحمد
محورهای موضوعی : زبان، گویش ها و ادبیات لری
1 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه یاسوج، یاسوج، ایران.
کلید واژه: جملۀپرسشی, مَثَل‌های پرسشی لُری, معانی ثانوی مَثَل‌ها,
چکیده مقاله :
مَثَل‌ها یکی از گونه‌های ادبیات عامیانه‌اند که آداب، رسوم و عقاید رایج میان جوامع را در کمال ایجاز و جذابیت بیان می‌کنند. جا دارد ادبیات عامه، به‌ویژه مثل‌های لری از زوایای مختلف بررسی شود تا مباحث مختلف فرهنگی، اجتماعی، زبانی، ادبی و موضوعات دیگر آن‌ها استخراج و بهره‌برداری گردد. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به منابع كتابخانه‌ای انجام شده است. از میان حدود 3000 ضرب‌المثل، تمثیل و جمله‌های کنایی لری استان کهگیلویه و بویراحمد که از منابع مکتوب استخراج شد، حدود 160 مَثل و زبانزد در قالب جملۀ پرسشی بود. از این تعداد، سه مثل در معنی اولیه و مابقی برای اغراض ثانوی کاربرد دارند که 34 غرض متفاوت از آن‌ها برداشت می‌شود. مَثل‌های دارای معنی ثانوی نهی با فراوانی بیش از 26 مورد، تمسخر 23 مورد، اعتراض 21 مورد و تعجب 11 مورد در ردیف اول تا چهارم قرار دارند. البته با توجه به اوضاع و احوال مخاطب و گوینده، بسیاری از امثال، بر چندین معنی ثانوی و حتی معانی متضاد دلالت دارند. از طرف دیگر، رویکرد تنبّه، آموزش، آگاهی‌بخشی و تفکر نقّادانه در بسیاری از مثل‌ها باعث شده است که در آن‌ها منفی‌گرایی پررنگ‌تر باشد.
Proverbs are a genre of folklore that express the common rites, traditions, and beliefs of different societies in a concise and engaging manner. Analyzing folklore from various perspectives, particularly the proverbs of the Lor people, provides valuable insights into cultural, social, linguistic, and literary aspects. This research has been conducted using a descriptive-analytic method. Among approximately 3,000 proverbs, allegories, and allusive expressions, about 160 are in interrogative form. Of these 160 proverbs, three have a denotative meaning, while the remainder carry connotative meanings, from which 33 distinct implications can be inferred. The most frequent connotations are as follows: 26 proverbs imply interdiction, 23 indicate sarcasm, 21 express objection, and 11 convey surprise. Additionally, depending on the context in which they are used, many of these proverbs can convey multiple meanings or even contradictory interpretations. Themes of awakening, learning, consciousness-raising, and critical thinking, expressed in some of the proverbs, often lead to negativism.
آذرشب، حسین(1392). مجموعۀ ضرب‌المثل‌های استان کهگیلویه و بویراحمد (ضرب‌المثل، تمثیل و کنایه). اصفهان: بهتا پژوهش.
آرزو، سراج الدین علیخان(1381). عطیۀ كبری موهبت عظمی. مقدمه و تصحیح سیروس شمیسا. تهران: فردوس.
افضلی راد، رحیم، و ماهیار، عباس(1395). پرسش و اغراض ثانویۀ آن در غزلیات سعدی. زبان و ادبیات فارسی، 24(1)، 123 - 136. DOI: 10.18869/acadpub.jpll.24.80.35
باطنی، محمدرضا (1383). توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی. تهران: امیركبیر.
تقوی، نصرالله، (1363). هنجار گفتار. اصفهان: فرهنگسرای اصفهان.
حافظ (1367). دیوان. به اهتمام انجوی شیرازی. تهران: انتشارات جاویدان.
حیدری، سکینه، و رضایی، سمیه (1402). تحلیل ضرب‌المثل‌های لری بویراحمدی بر اساس میزان توجه به مؤلفه‌های مهارت‌های زندگی. ادبیات و زبان‌های محلی ایران‌زمین، 13(3)، 79 -105.
10.30495/IRLL.2023.1983697.1561 Doi: دهخدا، علی‌اکبر(1377)، لغت‌نامه. تهران: دانشگاه تهران.
دهخدا، علی‌اکبر (1388). امثال و حکم. تهران: انتشارات امیرکبیر.
ذوالفقاری،حسن(1387). طبقه‌بندی ضرب‌المثل‌های فارسی. دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، 59(187)، 181- 212.
ذوالفقاری،حسن(1389). زیبایی‌شناسی ضرب‌المثل‌های فارسی. بوستان ادب، 2(2)، 51 – 82.
doi.org/10.22099/jba.2012.317 رابرت پالمر، فرانك(1366). نگاهی تازه به معنی‌شناسی. ترجمۀ كورش صفوی. تهران: مركز.
رجایی، محمدخلیل(1372). معالم‌البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
رحیمیان، جلال، و بتولی آرانی، عباس(1381). منظورشناسی جمله‌های پرسشی در اشعار اخوان ثالث. علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، 21(1)، 42 – 55.
رضانژاد، غلامحسین(1367). اصول علم بلاغت. تهران: انتشارات الزهرا.
رودکی سمرقندی(1395). پیشگامان نظم فارسی. به کوشش عباسعلی وفایی و یاسر دالوند. تهران: انتشارات علمی.
سعدی، مصلح‌الدین بن عبدالله(1366). بوستان. شرح دکتر محمد خزائلی. تهران: انتشارات جاویدان.
شفیعی کدکنی، محمدرضا(1349). صور خیال در شعر فارسی. تهران: انتشارات آگاه.
شمیسا، سیروس(1381). بیان و معانی. تهران: انتشارات فردوس.
فتوحی، محمود(1391). سبك‌شناسی، نظریه‌ها، رویكردها و روشها. تهران: سخن.
فردوسی، ابوالقاسم(1370). شاهنامه. تصحیح ژول مول. تهران: انتشارات آموزش و انقلاب اسلامی.
مولوی، جلال‌الدین محمد (1370). مثنوی معنوی. تصحیح رینولد نیکلسون. تهران: انتشارات مولی.
مولوی، جلال‌الدین محمد(1371). غزلیات شمس. به اهتمام منصور مشفق. انتشارات صفی¬علیشاه.
همایی، جلال‌الدین(1374). معانی و بیان. تهران: هما.