زمینه و هدف: نتایج بررسی علل وقوع حوادث فرآیندی در صنایع بر اهمیت جنبه های مختلف فرهنگ ایمنی فرآیند تاکید دارد. پژوهش حاضر با هدف طراحی الگوی سنجش فرهنگ ایمنی فرآیند انجام پذیرفت تا ضمن شناسایی نقاط قوت و ضعف فرهنگی، زمینه مناسبی جهت ارتقاء عملکرد مدیریت ایمنی فرآیند و در نتیجه کاهش یا حذف رویدادهای ناگوار فرآیندی فراهم گردد.روش بررسی: به منظور استخراج مبانی نظری، راهنماهای مرجع بین المللی مدیریت ایمنی فرآیند با تمرکز بر الزام فرهنگ ایمنی فرآیند بررسی، ضمن تعریف معیارهایی، جامع ترین مدل انتخاب و با استناد به مدل منتخب، مبانی کلیدی فرهنگ ایمنی فرآیند، مولفه های ضروری تحقق آن ها، فعالیت های مورد نیاز جهت اجرای هر یک از مولفه های ضروری و سطوح مختلف انتظارات عملکردی به تفکیک هر فعالیت اجرایی تبیین شد. براساس محتوای تولیدی، چک لیست ممیزی سیستمی - میدانی و پرسش نامه فرهنگ ایمنی فرآیند تنظیم و روایی و پایایی آن بررسی، سپس چک لیست و پرسش نامه در یک مجتمع پتروشیمی در سال 1401 تکمیل و نتایج تحلیل گردید.یافته ها: جامع ترین مدل از منظر فرهنگ ایمنی فرآیند، راهنمای ایمنی فرآیند مبتنی بر ریسک مرکز فرآیند شیمیایی آمریکا است. روایی و پایایی مورد تأیید پرسش نامه و همچنین یافته های حاصل از فرآیند ممیزی و پرسش نامه های تکمیلی در مطالعه موردی، نشان داد الگوی پیشنهادی در صنایع فرآیندی، عملیاتی و کاربردی است.بحث و نتیجه گیری: فرهنگ ایمنی فرآیند، عامل تعیین کننده ای در نحوه مدیریت ریسک های فرآیندی می باشد. الگوی پیشنهادی می تواند به عنوان ابزاری مناسب جهت پیاده سازی، راهبری، ارزیابی وضعیت، سنجش عملکرد و در نهایت نگهداشت و ارتقاء فرهنگ ایمنی فرآیند در صنایع فرآیندی مورد بهره برداری قرار گیرد. تفاصيل المقالة

زمینه و هدف: صنعت فولاد به ‌دلیل ماهیت ذوب فلزات و حرارت بالا، گازها و مواد شیمیایی خطرناک یکی از پرمخاطره¬ترین صنایع فرآیندی به¬‌شمار می‌رود. پتانسیل بالای بروز رویدادهای فرآیندی با پیامدهایی نظیر آتش¬سوزی، انفجار و انتشار مواد سمی در صنعت مذکور بر اهمیت شناسایی مخاطرات به عنوان اولین مرحله در مدیریت ریسک¬هاي¬ ایمنی فرآیند تاکید دارد. در پژوهش حاضر به منظور فراهم¬سازی زیرساخت¬های لازم شامل متدولوژی مدون اجرای مطالعات شناسایی خطر و تجزیه و تحلیل ریسک¬ به عنوان یکی از مهم¬ترین الزامات مدیریت ایمنی فرآیند (PSM) و در راستای پیاده¬سازی سیستم مذکور در مجتمع فولاد مبارکه، روش اجرایی مربوطه تدوین و جهت اطمینان از عملیاتی بودن آن، مخاطرات و رویدادهای ایمنی فرآیند در یکی از پرمخاطره¬ترین واحدها (واحد اکسیژن و هیدروژن) با بهره¬گیری از روش اجرایی مذکور، شناسایی و تحلیل گردید. روش بررسی: روش اجرایی شناسایی مخاطرات و تجزیه و تحلیل ریسک¬های ایمنی فرآیند در انطباق با الزامات مدیریت ایمنی فرآیند راهنماهای مرجع PSM و سایر اسناد فنی مرتبط، مشتمل بر کاربرگ شناسایی مخاطرات (HAZID)، فهرست کلمات راهنما، سطوح احتمال وقوع و شدت پیامد، ماتریس ریسک، متدولوژی اجرا و غیره تدوین گردید. جهت انجام مطالعه HAZID در واحد اکسیژن و هیدروژن، کارگروهی شامل افراد متخصص و با تجربه در حوزه شغلی مربوطه تشکیل و پس از آماده¬سازی مقدمات لازم از قبیل بررسی مستندات واحد، جلسات شناسایی مخاطرات طبق متدولوژی تنظیمی برگزار، کاربرگ¬های مربوطه به تفکیک Node¬های¬ مطالعاتی تکمیل و تحلیل و اقدامات اصلاحی مربوطه نیز پیشنهاد گردید. یافته¬ها: از مجموع 40 رویداد ایمنی فرآیند شناسايي شده در واحد اکسیژن و هیدروژن، 5 درصد داراي سطح ریسک کم، 65 درصد داراي ریسک متوسط، 15 درصد داراي ریسک زیاد و 15 درصد داراي ریسک حاد مي¬باشند. بدین¬ترتیب، اکثر ریسک¬های ایمنی فرآیند شناسایی شده دارای سطح ریسک متوسط (قابل تحمل) بودند. رویدادهای فرآیندی عمده با سطوح ریسک زیاد (غیرقابل قبول) و حاد (غیرقابل تحمل) نیز 30 درصد از کل رویدادها را تشکیل می¬دهند. پلنت¬های واحد اکسیژن بیشترین رویدادهای فرآیندی را از منظر تعداد به خود اختصاص ¬داده و مخازن گاز و مایع داراي بالاترين سطح ریسک رویدادهای ایمنی فرآیند می¬باشند. در مجموع، 12 رویداد فرآیندی عمده با سطوح ریسک زياد و حاد شناسایی گردید. بحث و نتیجه¬گیری: از دستاوردهای کلیدی پژوهش، تدوین روش اجرايي "شناسایی مخاطرات و تجزیه و تحلیل ریسک¬های ایمنی فرآیند" در مجتمع فولاد مبارکه به منظور شناسایی و تجزیه و تحلیل رویدادهای ایمنی فرآیند و ساير ویژگی¬های مربوطه از قبیل علل و پیامدهای وقوع رویدادها، کنترل¬های پیشگیرانه و کاهشی، احتمال وقوع و شدت پیامدها، سطح ریسک و غیره می¬باشد. همچنین روش اجرایی مذکور موجبات ارائه متدولوژی منسجم ارزیابی ریسک¬های ایمنی فرآیند، فراهم¬سازی بستری مناسب جهت اتخاذ اقدامات اصلاحی ریسک¬های عمده، اجرای مطالعات تکمیلی و تدوین و پیاده¬سازی سایر سازوکارهای مورد نیاز برآورد الزامات PSM را تامین می¬نماید. تفاصيل المقالة