نخستین رجال خاندان سهروردی از سهرورد، شهر کوچکی میان زنجان و همدان، برخاستند و با کوچ به بغداد به انگیزة قدم در راه تهذیب و تحصیل علم، این خاندان در سدة 5ق در این شهر ظهور یافت و به تدریج به تصوف و علم شناخته شد. خاندان مذکور تا اوایل سدة 9ق در عراق و جزیره دوام یافت و بیشترین اخلاف خاندان در این جا ظهور یافتند. با پراکنده شدن تدریجی برخی از رجال خاندان در سرزمین های اسلامی، از نیمة دوم سدة 7ق تا سدة 14ق اخلافی از این خاندان در ایران، مصر و شام، ماوراءالنهر و به ویژه هند نیز ظاهر شدند. منابع سلسله نسب همة اخلاف را به طور کامل بیان نکرده اند. دربارة منتسبان با سلسله نسب ناقص اجمالا می دانیم که از نسل شیخ شهاب الدین عمر سهروردی(د.632ق) بوده اند. از این رو، می توان گفت برخی از اخلاف شیخ و تبعا خاندان تا سدة اخیر نسب خویش را حفظ کرده یا از نسب بردن خویش از شیخ آگاهی داشته اند؛ با این همه، احتمال نسب سازی برخی از منسوبان متاخر برای خویش بسیار است. این پژوهش می کوشد پس از معرفی خاندان سهروردی، با استقصای نام اعضا و اخلاف آن، شجره نامة ایشان را بر پایة منابع موجود ترسیم و مدعیان انتساب به شیخ را نیز معرفی کند. تفاصيل المقالة

تأسیس مدارس به عنوان مهمترین مراکز آموزشی، جوامع مسلمان را وارد عرصهٔ جدیدی نمود. یکی از مباحثی که کمتر مورد کنکاش قرار گرفته، چگونگی تاسیس این نهاد علمی است. اغلب پژوهشگران، حیات مدارس و علت اصلی تأسیس آنها را در مکان‌هایی همچون مساجد، خان‌ها و مانند آن جستجو کرده‌اند که تا پیش از تأسیس مدارس عهده دار فعالیت های آموزشی بودند. دست کم دو نظریه دربارهٔ شکل‌گیری مدارس در جهان اسلام قابل بررسی است. مقدسی مدارس را محصول ادغام دو نهاد مسجد و خان می‌داند و از نظر او مدرسه وجه آموزشی را از مسجد و جنبهٔ سکونت را از خان اقتباس کرده است. از سوی دیگر شلبی حلقه‎های درس بی‌شمار و مزاحمت ضروری برخاسته از درس و مطالعه را مانع از توجه شایسته به نیایش و در نتیجه انتقال آموزش از مسجد به مدرسه را طبیعی دانسته است. او توضیح بیشتری درباره چگونگی فرآیند این انتقال ارائه نمی دهد. این مقاله با ارائۀ شواهدی روشن در پی اثبات این فرضیه است که مدارس در اصل، شکل تغییر یافتۀ خانۀ عالمان بوده است. به عبارت دیگر، آموزشی که در منازل دانشمندان صورت می‌گرفته به مرور و با تغییراتی در همان مکان به عنوان مرکز آموزشی نوینی به نام مدرسه ادامه یافت.

تفاصيل المقالة