راحه‌الصّدور و آیه‌السّرور (تألیف حدود 603 قمری)، کتابی تاریخی از محمدبن علی بن سلیمان راوندی است در تاریخ آل سلجوق. این کتاب علاوه بر فواید تاریخی، از باب سلاست انشا و اشتمال بر اطلاعات فراوان اجتماعی در شمار معتبرترین و سودمندترین کتاب‌های فارسی پیش از حملۀ مغول است. می‌توان موضوع فرّ در این اثر را با آثار دیگر زبان فارسی مقایسه و تطبیق داد. یکی دیگر از آثار معروف زبان فارسی، تاریخ بیهقی اثر ابوالفضل بیهقی است که کتابی تاریخی - ادبی بوده، و موضوع اصلی آن تاریخ سلطنت مسعودِ اول پسر محمود غزنوی است. از این رو می‌توان موضوع فرّ را در تطبیق دو اثرِ مورد نظر جست. این موضوع در دو اثر جلوۀ خاصی دارد. مهم‌ترین پرسش مطرح در این جستار این است که نگاه دو نویسنده به اسطورۀ فرّ چگونه است؟ بدین نتایج رسیده‌ایم که هر چند در راحه‌الصدور و تاریخ بیهقی موضوع اسطورۀ فرّ قابل مشاهده و ردیابی است، اما نگاه نویسندگان آن دو به این موضوع در مصادیق و مفاهیم متفاوت است. اسطورۀ فرّ در راحه‌الصدور در قالب خویشکاری، نمودهای بصری، تأیید الهی و تصریح به واژۀ فرّ ارائه شده است و در تاریخ بیهقی بیشتر در قالب و پوشش تقدیرگرایی، نمود آیین‌هایی چون جشن مهرگان، قدرت شیرگیری مسعود و....این تحقیق به شیوۀ تحلیل محتوایی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام گرفته است. تفاصيل المقالة

رمان سهم من اثر پرینوش صنیعی در زمره پرفروش ترین رمان های 14سال اخیر ایران است که در سال 82 توسط انتشارات روزبهان به چاپ رسید. این رمان با داستان پردازی زیبا علاوه بر نمایاندن شرایط و اوضاع اجتماعی دهه 40و پس از آن، به توصیف جایگاه زن در آن دوران می پردازد .در این مقاله سعی گردیده است به این مسئله پاسخ داده شود که چگونه عوامل سیاسی،اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی سبب نگارش این رمان شده است؟ با توجه به اینکه در جامعه شناسی ادبیات به جهت مفهوم نمودن پیوند های متن ادبی و جامعه، به بررسی رابطه اثر ادبی و ساختارهای سیاسی،اجتماعی،اقتصادی و فرهنگی می پردازد .از این روی در مقاله حاضر تلاش گردیده است بر اساس نظریه ساخت گرای تکوینی لوسین گلدمناین اهداف روشن گردد که مفاهیم و موضوعات مربوط به پدیده های اجتماعی در رمانسهم من و تاثیر وقایع و اوضاع جامعه بر این رمان؛ همچنین جایگاه زن و نقش او در جامعه چگونه در این اثر ادبی نمود دارد. در این تحلیل،اثر در دو مرحله دریافت و تشریح که در مرحله دریافت بر اساس تحلیل شخصیت ها و در مرحله تشریح بر اساس تحلیل جامعه مورد بررسی قرار می گیرد.از آنجا که ساختار اجتماعی رمان نیز کاملا منطبق بر ساختار اجتماعی جامعه است،بسیاری از مولفه های این روش بر آن قابل انطباق است. تفاصيل المقالة

هدف مقاله‌ی حاضر، تحلیل و تبیین جلوه‌های فرّ در دو کتاب عتبه‌الکتبه و تاریخ جهانگشای جوینی است. این دوکتاب، از جمله آثار مهم و ارزشمند زبان فارسی می‌باشند که علاوه بر فواید تاریخی، از باب اطلاعات فراوان ادبی و اجتماعی در شمار معتبرترین و سودمندترین کتاب‌های فارسی به شمار می‌روند. اسطوره‌ی فرّ یا فرّه، از مهم‌ترین ارکان اندیشه‌ی سیاسی ایران باستان و یکی از مؤلّفه‌های اصلی مفهوم شاه آرمانی است. فرّ، نشان تأیید الهی است و فروغی است که بر دل هرکس بتابد از همگنان برتری می‌یابد. به سبب تابش این فروغ است که شخص می‌تواند به پادشاهی برسد و شایسته‌ی تاج و تخت گردد. اسطوره فرّ از دوران باستان به بعد، دچار تغییرات و دگرگونی‌هایی در کیفیّت و کارکرد خود شده است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد، فرّه باوری در دو کتاب مورد نظر، در جریان رویدادهای کلان مربوط به شاهان و بعضی خصوصیّات و رفتارهای آنان، جلوه می‌کند. در این تحقیق، پژوهشگر جلوه‌های فرّ را در چهار زمینه‌ی استعمال صریح واژه‌ی فرّ، نمودهای بصری فرّ، خویشکاری فرّ و نمود فرّ به شکل تأیید الهی به شیوه‌ی تحلیل محتوایی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای نشان داده است. تفاصيل المقالة

اسطوره در کنار حماسه، افسانه و فرهنگ عامه، یکی از عناصر تشکل دهندة فرهنگ و هویّت قومی و ملی جوامع و منشوری از باورهای اجتماعی است که در بستر فرهنگی تولید می شود. موضوع اسطوره از مطالعات آیین ‌های مذهبی جدا نیست و می‌ توان آن را در حکم ابزاری دانست که اعتقادات و نهادهای موجود را با استناد به دین توضیح می دهد. گناه به منزلة کنش یا رفتار، مفهومی حائز اهمیت است؛ تا جایی که بدون درک ارتباط مفهوم و اثرات انگیزاننده ‌اش نمی‌توان رخدادهای فرهنگی مربوط به آن را درک کرد. داراب و اولیس به‌عنوان قهرمانان اساطیری، شخصیت ‌های فرهنگی به شمار می ‌روند و موضوع گناه آن ‌ها نیز به مثابه یک کنش در مقولة فرهنگ جای می ‌گیرد. نظریة اسطوره‌ شناسی تطبیقی ژرژ دومزیل با توجه به زمینه ‌های فرهنگی یک اثر، علاوه بر کاوش معنای نهفته و ضمنی متن، به بافت اجتماعی/ فرهنگی نیز توجه دارد. یافته ‌های این پژوهش که به شیوة توصیفی – تحلیلی انجام شده نشان می ‌دهد که خط سیری از یک اسطوره و گناه او در دو تمدن ایران و یونان به وضوح مشخص است. درون مایه ‌هایی همچون فریب از اهریمنان و شک در خالق، غرور و ادعای خدایی، رسیدن به قدرت و ترس از دست دادن حکومت، سرپیچی کردن از فرمان ایزدان و خدایان، کشتن موجودات و پهلوانان آیینی، بی احترامی به آتش و کاشتن تخم کینه در نهاد بشر، زمینه ‌ساز بیشترین گناهان در میان ایران و جهان است. یافته ‌های پژوهش حاکی از آن است که ساختار ثابتی در اساطیر هندواروپایی وجود دارد؛ که در طی قرن ‌ها، در این فرهنگ ‌ها باقی‌مانده و به‌رغم گستردگی جغرافیایی و اصلاحات ادیان مختلف، ردپای آن ‌ها، همچنان پس از سال‌ ها پیدا است. تفاصيل المقالة

درویش علی بن یوسف کرکهری یکی از شیوخ متصوّفه بوده است که به جز زبده الطریق که اولین اثر اوست آثار دیگرش(شرح لمعات، محک العاشقین، شرح احصاءاسماءالله)را آن گونه که در اوایل هر کدام از رسالاتش ذکر می کند بنا به درخواست مریدان و دوستان خود نگاشته است. از آن جا که او شریعت را برای قدم گذاردن به طریقت و وصول به حقیقت لازم و واجب می شمارد، جزو صوفیان مکتب عراق محسوب می شود. در آراء او رگه هایی از آراء محی الدین ابن عربی دیده می شود و محتمل است از فخرالدین عراقی پذیرفته باشد. وی با آن که در مسلک اهل صحو است از صوفیان اهل سکر نیز در رسالاتش نام می برد و اقوالی را از آنان ذکر می کند.آیا می توان او را به ضرس قاطع سهروردی دانست،اگر نتوان او را در سلک مکتب سهروردی دانست می توان او را جزو مشربی به شمار آورد که سعد الدین حمویه طلایه دار آن بوده یعنی کسی که هم اثراتی از عرفان ابن عربی دارد و هم مکاتب مختلف را در هم آمیخته است. از آن جا که رسالاتش مختصر،مفید و به منظور تعلیم سالکان است و تدوینی است از کتب دیگران، در این مقاله به بررسی عقاید و آراء دیگران در آثار او خواهیم پرداخت. تفاصيل المقالة

شمس تبریزی از مشایخ بزرگ تصوّف و از تأثیرگذارترین چهره‌ها بر مولانا به ‌شمار می‌رود، در عین‌حال از قِبل روایات موجود، ابعاد مبهم بسیاری در مورد احوال و خصوصیّات وی به‌ چشم می‌خورد. در متن مقالات شمس به ‌منزلۀ اثری که بازتاب‌دهندۀ بخش‌هایی از زندگی و عقاید مؤلفِ خود است، با مجموعۀ عباراتی مواجهیم که متضمن مفاهیمی نظیر انانیّت و تفاخر بوده، نمایانگر جایگاه و اعتبار مفهوم من نزد مؤلف هستند. این عبارات عمدتاً به ایراد ‌وجوه تحسین برانگیز خود اختصاص‌ داشته، یا دیگر مشایخ را به باد نقد و تقبیح گرفته‌ است. نظر به اینکه در مبانی تصوف، خودپسندی همواره به ‌مثابة مانعی در راه وصول ‌به مطلوب تلقی شده‌ است، با مسئله‌‌ای متناقض‌نما روبه‌روایم که به‌ حتم واجد ریشه‌های گسترده‌ای در شخصیت مؤلف است. بنابر رویکرد روان‌کاوانه، آثار ادبی به ‌منزلۀ مفاهیمی برخاسته از دستگاه نفسانی و بازتابی از ناخودآگاه مؤلف بررسی می‌شوند. بدین‌ترتیب، با روش نقد روان‌شناسانۀ مؤلف از مجرای متن اثر ادبی، به تحلیل مسئلۀ مذکور مبادرت شده، با محوریت مفهوم من نفسانی به بررسی زوایای فکری مؤلف در بستر ساحت خیال وی و کارکردهای نمادین آن پرداخته شده‌ است. این امر در قالب شکلی تحقق‌ یافته از کارگزاری فرایند استعاری مرحلۀ آینه ترسیم شده و در نهایت به ‌صورت بروز مفهوم نارسیسیسم و نمودهای رفتاری آن تبیین شده‌ است. تفاصيل المقالة

پژوهش حاضر به روش توصیفی ـ تحلیلی تلاش می‌کند با تکیه بر نظریة اسطوره‌شناسی تطبیقی ژرژ دومزیل، کنش‌های شخصیت‌های اساطیری اودیسة هومر و داراب‌نامة طرسوسی را با یکدیگر انطباق دهد و به این پرسش پاسخ دهد که کنش‌های شخصیت‌های اساطیری در داراب‌نامه و اودیسه تا چه میزان با نظریة کنش‌های سه‌گانة دومزیل انطباق دارند و موارد تشابه و تفاوت آن‌ها کدام است؟ یافته‌ها حاکی از آن است که شخصیت‌های اصلی این دو اثر؛ یعنی داراب و اسکندر را می‌توان با اولیس در یک طبقه‌بندی قرار داد. بررسی کنش‌های داراب و اولیس نشان می‌دهد که هر دو در جایگاه پادشاهی، مؤید ویژگی‌های هر سه کنش هستند؛ با این تفاوت که اولیس زادة خدایان (زئوس) است و داراب در مقام پادشاهی دارای فّره‌ایزدی است. هوشمندی و حیله‌گری از بارزترین صفات اولیس است درحالیکه داراب با صفت قدرتمندی شناخته‌ می‌شود. اسکندر مقام پادشاهی را برای فتوحات دینی رها کرد، اما اولیس به سبب عدم قربانی برای خدایان مجازات شد. سایر شخصیت‌ها از جمله طمروسیه و بوران‌دخت با پنلوپ نیز با تفاوت‌های جزیی مظهر پاکدامنی هستند. تأکید بر وفاداری به پیمان ازدواج در اودیسه گفتمان غالب است، اما در داراب‌نامه فتوحات دینی برای اسکندر بر سایر وجوه گفتمانی غلبه دارد. تفاصيل المقالة

از ويژگي‌هاي خاص روايت‌هاي كلامي می‌توان به عنصر «زمان» به عنوان اساسي‌ترين عامل شاخصه‌اي كه آن را بازنمايي مي‌كند يعني «زبان» و آن‌چه كه باز نموده مي‌شود يعني «داستان» در متن روايي بررسي كرد. در اين پژوهش با توجه به رويكرد «ژرار ژنت» كه نظريه خود را در سه محور نظم، تداوم و بسامد ارائه مي‌دهد مقوله «زمان در روايت» با روش توصيفي _ تحليلي در سه رمان «محمد حسين محمدي»، نويسنده‌ي افغان و مهاجر پرداخته شده ‌است. از آن جايي كه زمان روايت در داستان‌هاي محمدي كه در سبك رئاليستي نوشته شده است از اهميت ويژه¬اي برخوردار است به تطبيق اين شگرد روايي در گزاره‌هاي داستاني پرداخته شد. «محمدي»، در كليه‌ي آثار خود بر اساس زمانمندي با شتاب منفي به روايت داستان‌هاي خود پرداخته است. رمان‌هايي كه راوي آنان يا به عبارت ديگر شخصيت اصلي داستان زنان هستند شتاب منفي پيشي مي‌گيرد. زمان پريشي و گذشته‌انگاري نيز در راويان زن و مرد به يك ميزان از بسامد ديده مي‌شود. تفاصيل المقالة

تحلیل گفتمان از مطالعات بین رشته ای محسوب می شود که به تجزیه و تحلیل کلام با توجه به بافت اجتماعی آن می پردازد. در این مقاله با رویکرد تحلیلی – توصیفی شعر ’پنجره‘ اثر فروغ فرّخزاد در این شیوه و براساس نظریه زبانشناسی سیستمی- نقش گرای مایکل هالیدی بررسی شده است تا لایه های زیرین و مخفی تر آن نمود یابد. برای دستیابی به این هدف پس از توضیح مفاهیم نظری زبانشناسی نقشگرا اعم از فراکارکردهای اندیشگانی، بینافردی و متنی ابتدا شعر به ۴ بخش تقسیم شد. سپس هر بخش از شعر با رسم جداول و بررسی میزان بسامد واژگان، مورد تحلیل دقیق قرار گرفت و در نهایت کل شعر به صورت متنی منسجم تفسیر شد. یافته های پژوهش نشانگر آن است که شعر با نگاهی عینی و واقع گرایانه سروده شده و از تحرک و پویایی برخوردار است. همچنین با تمرکز بیشتر بر دو مشارک (من و تو) شعر اندکی فضای دوقطبی به خود گرفته است. کاربرد بالای وجه اخباری نشانگر قطعیت و اطمینان شاعر به سخنش و کاربرد بالای زمان حال در جهت تأثیر بیشتر بر مخاطب و همراهی و پذیرش او بوده است. شعر در تقابل با گفتمان مطرح آن دوره یعنی توجه صرف به پیشرفت تکنولوژی و پشت نمودن به معنویت سروده شده است. تفاصيل المقالة