زن و حقوق فردی و اجتماعی او همزمان با نهضت مشروطه وارد مباحث ادبی شد و به یکی از مهم ترین موضوعات در شعر مشروطه تبدیل گشت. از این رو زن در مرکز مباحث قرار گرفت به طوری که در این عصر، کمتر شاعری را می توان دید که بیش و کم به موضوع آزادی و حقوق زنان نپرداخته باشد. برابری، آزادی، تعلیم و تربیت، حضور زن در اجتماع و پرهیز از تبعیض جنسیتی و نگاه جنسی و ابزاری به زن، از جمله مسایل مربوط به زنان است که در شعر شاعران عصر مشروطه بازتاب یافته است. ملک الشعرا بهار و نسیم شمال دیدگاه معتدل تر و سنتی تری به زن دارند و ایرج میرزا، لاهوتی، عشقی و عارف قزوینی تندروترند و حتی گاه با برخی مسایل نظیر حجاب مخالفت می کنند. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده و هدف آن بررسی اندیشه و دیدگاه شاعران عصر مشروطه دربارة زن است و می خواهد به این پرسش پاسخ دهد که آیا آن اندیشه ای مترقی است یا واپس گرا؟ و با اندیشه های مطرح شده دربارة زن در جنبش فمینیسم همسو هست یا خیر؟ نتایج نشان می دهد که شاعران عصر مشروطه اندیشه ای مثبت نگر و مترقی دربارة زن دارند و آن با برخی اندیشه های فمینیستی دربارة زنان مطابقت دارد. تفاصيل المقالة

بلاگردانی یکی از اسطوره های قدیمی است که برای مقابله با انتقال بلاها به اشکال گوناگون در فرهنگ ها وجود داشته است و نمایانگر آداب و رسوم هر ملّت است و نقش حیاتی در زندگی مردم ایفا می‌کند. انسان همواره برای رهایی خود و نزدیکان از حوادث ناگوار، به روش های مختلف بلاها را از خود دور می‌کرده‌است. برپاکردن مراسم قربانی یکی از این شواهد است که در طول تاریخ تاریخ اسطوره-ای با تعدیل شدن آن به شکل قربانی حیوانات در آمده‌است. چشم زخم نیز از جمله نمودهای اسطوره‌ای است که با فرهنگ مردم عجین شده و برای بلاگردانی از آن به قربانی، دعا، حرز و تعویذ، دود کردن اسفند و... متوسّل می شدند. این پژوهش از نوع کتابخانه‌ای بوده و پس از گردآوری و دسته بندی اطّلاعات به صورت توصیفی وتحلیلی انجام شده‌‌است. با بررسی غزلیات، قصاید و مثنوی های منطق الطیر، الهی نامه، مصیبت نامه و اسرارنامه این نتیجه حاصل می شود که تعدادی از اسطوره های بلاگردانی در این آثاربه شکل درونی و معنوی به کار رفته است. در باور عرفانی سالک برای دفع چشم بد از معشوق از هرکاری چون دود کردن اسفند، یا حتی سوزاندن یا قربانی کردن خودش به طور ذهنی، استفاده از تعویذ و دعا، حمایل، نذر کردن، پیشکش جان و ...دریغ نمی‌کند. تا معشوق و محبوبش از بلاها و آسیب‌ها در امان باشد. تفاصيل المقالة

ضرب المثل های هر قوم و ملتی نشان دهندة عادات و افکار و مناسبات اجتماعی میان مردم یک جامعه است، از این رو پژوهش حاضر میخواهد از طریق بررسی ضرب المثل های بازتاب یافته در قصة سمک عیار به روانشناسی رفتار و کردار مردم و چگونگی رویارویی آنها با مسایل و سلوک اجتماعیشان پی ببرد. تحقیقات پیشین فقط به دنبال یافتن ضرب المثل ها در داستان سمک عیار بوده اند، اما نگارندگان در این پژوهش در پیِ یافتن قابلیتهای هیجانی در ضربالمثلهای این قصه بر اساس نظریة بار- اون (bar-on) هستند. روش پژوهش، استفاده از تحلیل محتوا است. واحد تحلیل، همة ضربالمثلهایی است که به صورت جمله در این کتاب آورده شده است. وقتی که ضربالمثلها به عنوان واحد ثبت مورد تحلیل قرار گرفت، تطابق آن با مؤلفههای هوش هیجانی از دیدگاه بار- اون انجام شد. در پنج جلد سمک عیار، 603 ضربالمثل یافت شد که بیشتر، ناظر به منش و اصول و قواعد مورد احترام در حلقة عیاران است. از بین 15 مؤلفة مطرح در ضربالمثلها به ترتیب، واقعیت گرایی، انعطافپذیری، حل مسئله، تحمل استرس، روابط بین فردی و تعهد اجتماعی از بقیة مؤلفه ها بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. از لحاظ آماری نیز بین این مولفه ها تفاوت معنا داری وجود دارد و فاصلة مقیاس سازگاری با بقیة مقیاسها بسیار زیاد است. تفاصيل المقالة

لحن عبارت از نگرش و احساس گوینده و مهم‌ترین عامل فضاسازی و تأثیرگذاری بر مخاطب در شعر است و در شناخت و فهم هر متنی، شناختن زبان و لحن آن نقش مهمی دارد. زبان و لحن حماسی برآیند انتخاب کلمات، ترکیبات، صورخیال، صنایع بدیعی و انتخاب وزن متناسب با نوع حماسه است. هدف از این پژوهش بررسی عوامل مؤثر در ایجاد زبان و لحن حماسی در قصاید انوری است که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و به شیوة کتابخانه‌ای انجام شده است. انوری با بهره‌گیری از موسیقی درونی و بیرونی، گزینش واژگان و ترکیبات حماسی، استفاده از آرایه های سازگار با حماسه مانند مبالغه، اغراق، تشبیه و اشارات متعدد به نام پهلوانان و شخصیت های حماسی و اساطیری ایرانی، به قصاید خویش لحن و زبانی حماسی بخشیده‌ است. نتایج حاصل از بررسی ها نشان می‌دهد که شاعر ذهنی حماسی اندیش دارد و آن در صورخیال و واژگان و ترکیبات به کار رفته در قصایدش نمود یافته است و این نوع ذهنیت و زبان و تخیل با جامعه قرن پنجم و ششم و باورها و اندیشه های حاکم بر فرهنگ و ادب آن دوره در پیوند و البته متأثر از آن است. تفاصيل المقالة

بسیاری از نویسندگان در داستان‌های خود به محیط بومی و جغرافیایی خاصی، توجّه ویژه‌ای داشته‌اند و تحوّلات اجتماعی آن منطقه را منعکس کرده‌اند. ابراهیم یونسی هم در داستان‌هایش زبان حال مردم کُردستان بوده، تحولّات و نابسامانی‌های این منطقه را نمایانده است. در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی انجام شده است، نگارندگان کوشیده‌اند اوضاع اجتماعی کُردستان را از خلال رمان‌های شاخص ابراهیم یونسی نشان دهند. یونسی در رمان‌هایش از مسائل اجتماعی و سیاسی عصر پهلوی اوّل و دوم سخن گفته و کوشیده است از فقر و تنگ‌دستی مردم مرزنشین به‌ویژه روستاییان، بیکاری، فقر فرهنگی، فقر بهداشت و نبود امکانات رفاهی، دیدگاه غیر انسانی و تحقیرآمیز جامعۀ سنّتی نسبت به زنان، فساد مأموران دولت و چپاول مردم، خفقان سیاسی و اجتماعی، بی‌اعتمادی مردم به حکومت مرکزی، ریاکاری شیوخ محلّی، یأس و سرخوردگی فعالان سیاسی از فعالیت‌های حزبی و... پرده بردارد. واژگان کلیدی: ابراهیم یونسی، داستان، اجتماع، کُردستان.واژگان کلیدی: ابراهیم یونسی، داستان، اجتماع، کُردستان. تفاصيل المقالة

یکی از مشخصه‌‌های عمده در شعر شاعران عصر مشروطه، نگاه نو و متجددانة آنان نسبت به موضوعات و مقولات مختلف اجتماعی است. این موضوع، به ویژه در سال‌های مقارن انقلاب مشروطه و پس از آن، بیش از پیش در اشعار شاعران این عصر دیده می‌شود. یکی از مهم‌ترین شاعران متجدد ایرانی در این دوره، ملک-الشعرا بهار است. در این پژوهش به مقایسة تجدد در اشعار بهار و حاجی قادر کویی، شاعر کُرد و متجدد عراقی پرداخته شده است. چنان‌که از اشعار ایشان برمی‌آید، هر دو شاعر در زمینه‌های متعدد و مختلف، نگاهی نو و تجددخواه دارند و در این مقاله سعی شده است نگاه و اندیشة آن‌ها دربارة زن، دین و علم بررسی و کاویده شود. علم‌‌گرایی، خرافه‌ستیزی و نگاه نو به زن و مسایل مربوط به او، فصل مشترک هر دو شاعر است، هرچند حاجی قادر بیش از بهار به جهل و خرافه‌‌ستیزی پرداخته و بهار هم بیش از وی به زن و حقوق او توجه کرده است. تفاصيل المقالة

شعر آیینی به دلیل غلبۀ احساسات شاعر، یکی از مهم‌ترین گونه‌های ادب غنایی است و بالتبع اکثر شاخص‌های صوری و محتوایی ادبیّات غنایی در زیربنای آن به‌کار رفته‌است. این پژوهش، با هدف بررسی و تبیین بازتاب شاخص‌های ادب غنایی در اشعار آیینی ادبیّات مشروطه فارسی -مطالعه موردی اشعار آیینی ملک‌الشعرا بهار- انجام شده‌است. ملک‌الشعرا بهار از شاعران برجستۀ دورۀ مشروطه و ملک‌الشعرای آستان قدس رضوی در سرایش اشعار آیینی به‌ویژه در رثای پیامبر و امامان معصوم ید طولایی داشت. او حقیقت سیمای معصومین علیه‌السلام را با تخیّلی سرشار از عاطفه و احساس سروده و آنان را در آیینۀ شعرش در قالب زبانی غنایی توصیف کرده‌است. پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی_توصیفی و بر پایۀ مطالعات کتابخانه‌ای انجام شده و در پی پاسخ به چندی و چونی شاخص‌های ادب غنایی در اشعار آیینی ملک‌الشعرا بهار است تا بسامد و برجستگی آن‌ها را نشان دهد. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد، شاخص‌های محتواهایی چون وصف، دید منفی نسبت به روزگار، اشاره به اعیاد مذهبی و ولادت معصومین و ... در شعر بهار برخاسته از عاطفۀ شاعر (غم و شادی) است که در ساختارهای بلاغی (شاخص‌های صوری)، تشبیه، استعاره و نیز زبانی غنایی با واج‌آرایی و موسیقی غنایی نمود یافته است. تفاصيل المقالة

داستان سمک عیّار از جمله شاهکارهای داستان‌‌های عامیانه در ادبیات ایران است. قهرمان داستان عیّاری است به نام سمک که با استفاده از شگردهای گوناگون و همچنین با بهره‌گیری از روش‌های روان‌شناسی، به‌خصوص نظریۀ هوش هیجانی، هدف‌هایش را محقق می‌سازد. در این مقاله هدف، بررسی عملکرد و رفتار سمک و یارانش از منظر هوش هیجانی از دیدگاه بار- اون (bar-on) است. این پژوهش می‌کوشد با روش تحقیق تحلیل محتوای توصیفی به‌صورت کمی و کیفی با استفاده از آمار توصیفی، مؤلفه‌های هوش هیجانی را در این داستان مورد تحلیل قرار دهد. در روش تحلیل محتوا از نوع توصیفی، واحد تحلیل، عبارات و جملاتی است که عملکرد و رفتار قهرمانان داستان را بیان می‌کند. نتایج پژوهش حاضر نشان می‌دهد که در این داستان، مؤلفه‌های روابط بین فردی، واقعیت‌سنجی، خودآگاهی، قاطعیت، حل مسئله، مسئولیت‌پذیری، کنترل فشار، خرسندی، همدلی، خودشکوفایی، حرمت نفس، خوش‌بینی، کنترل تکانه و استقلال از لحاظ به‌کارگیری، به ترتیب آماری قرار گرفته‌اند؛ به‌خصوص شش مؤلفۀ اول که بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. از لحاظ توجه به مقیاس‌های کلی، به‌ترتیب حوزۀ برون‌فردی، سازگاری، درون‌فردی، کنترل استرس و خلق کلی مطرح شده است. دو حوزۀ برون‌فردی و سازگاری از لحاظ فراوانی، فاصلۀ بسیار زیادی با حوزه‌های دیگر دارد. به‌کارگیری و طرح کاربردهای اجتماعی، مدیریتی و سازمانی این مؤلفه‌ها، جهت ارتقای سطح علمی و عملکردی در اغلب آموزش‌ها و رشته‌های مختلف تعلیمی از دورۀ ابتدایی تا سطوح آموزش عالی امکان‌پذیر و قابل دستیابی است. تهیۀ کتب، فیلم‌ها و کارگاه‌های آموزشی و نشر و گسترش آن‌ها در بین آحاد جامعه و تطابق آن با شرایط مختلف اجتماعی حاکم بر جامعه، بسیار حائز اهمیت و مورد نیاز است. تفاصيل المقالة

اساطیر ایرانی و سامی در شعر خاقانی بازتاب گسترده و متنوعی دارند و غالباً در قصاید مدحی او دیده می‌شوند؛ بدین صورت که گاه ممدوح به شخصیت‌های اساطیری تشبیه می‌شود و گاه بر آن‌ها برتری می‌یابد. قدرت خارق‌العاده و شکوه و بزرگی چهره‌های اساطیری که موضوعی آشنا و ملموس در ذهن مخاطب بوده، سبب شده است که خاقانی در مقام مدح، ممدوح خود را با آن اسطوره‌ها بسنجد یا بر آن‌ها برتری دهد و گاهی هم آن اساطیر را در برابر ممدوح، کوچک بشمارد؛ این کار نه تنها دربارة اساطیر ایرانی بلکه در مواردی دربارة اسطوره‌های سامی و برخی عناصر اسلامی هم رخ داده و شاعر گاه تا حدّ ترک ادب شرعی نیز پیش رفته است. این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی با هدف تبیین نقش و کارکرد اساطیر در شعر خاقانی جمع آوری شده است. نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که خاقانی نه سر ستیز و مخالفت با اساطیر ایرانی دارد و نه به باورهای مذهبی و دینی بی‌اعتقاد است؛ بلکه شاعر در هر دو حالت ـ چه آنجا که تشبیه می‌کند و چه آنجا که ممدوح را برتری می‌دهد و به کوچک شمردن اسطوره‌ها می‌پردازد ـ در پیِ رسیدن به مقاصد مدحی خود و اقناع ممدوح و جلب توجه مالی و معنوی اوست. تفاصيل المقالة

مدرنیسم تحوّلی است که از حدود قرن نوزدهم در جهان آغاز شده و در تمام عرصه‌های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و هنری انسان­ها و حتّی در ادبیّات تأثیرگذار بوده است. مدرنیسم با ایجاد تزلزل در باورهای مستحکم انسان، نسبی بودن واقعیّت، پوچ‌انگاری، تغییر در اصول اخلاقی و اصالت دادن به فرد، در مبانی فکری ادبیّات و به­ دنبال آن در اصول داستان‌نویسی هم تغییراتی ایجاد کرد. در این مقاله که به روش کتابخانه‌ای نگاشته شده‌ است، دو مجموعه داستان چهره‌نگاری دنیا اثر فرشته ساری  و سمت تاریک کلمات اثر حسین سناپور، به روش توصیفی- تحلیلی از منظر مدرنیسم نقد و بررسی شده است. پرسش و هدف اصلی تحقیق مشخّص کردن مهم‌ّترین مؤلّفه‌های مدرنیسم در دو مجموعه داستان ذکر شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد که این دو نویسنده، یک شگرد یا مؤلّفه را اساس کار خود قرار داده‌اند یا با تزریق انبوهی از شگردهای مدرنیستی، به جای این­که در پی داستان‌نویسی باشند، به‌ دنبال داستان­سازی هستند و در نگارش مدرن و استفاده از مؤلّفه‌هایی مانند فردگرایی، تنهایی، از حدّ تقلید فراتر نرفته‌اند؛ با بهره­گیری از مبنا قرار دادن چندین شگرد مدرنیستی چون تغییر زاویۀ دید، بهم ریختگی جریان طولی زمان، روایت رویدادهای درونی ذهن، ابهام و تعلیق، عدم­ قطعیّت، فرجام مبهم و پایان باز، اثری مدرن خلق کرده‌اند. تفاصيل المقالة