بررسی توصیفی، ساختاری و محتوایی افسانۀ دختر جولاه
الموضوعات :
اصغر شهبازی
1
(
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، شهرکرد، ایران.
)
الکلمات المفتاحية: روایت, عناصر داستان, افسانه, ریخت‌شناسی, ادب عامّه, افسانۀ دختر جولاه,
ملخص المقالة :
افسانه‌های عامّه یکی از گونه‌های ادب داستانی عامّه‌اند. در همین راستا، افسانۀ دختر جولاه، یکی از افسانه‌های مردم چهارمحال‌وبختیاری به زبان فارسی گفتاری رایج در روستای گیشنگان است که با این روایت تاکنون ثبت و تحلیل نشده‌است. نگارنده در این مقاله با معرفی و گزارش کامل افسانه، آن را از منظر عناصر داستان و افسانه کاویده و در نهایت آن را بر اساس الگوی ریخت‌شناسی قصه‌ها (الگوی پراپ) بررسی کرده‌است. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی- تحلیلی (تحلیل محتوا) و روش گردآوری داده‌ها از نوع میدانی است و به‌طور خلاصه مشخص‌شده که این روایت از افسانۀ دختر جولاه، روایتی متفاوت با روایت‌های ذیل تیپ g879 است که مارزلف بررسی کرده‌است. این افسانه، از منظر عناصر داستان، قوی است؛ کنش‌ها همانند اغلب افسانه‌ها، بیرونی، متنوع و گوناگون‌اند؛ زاویۀ دید، سوم شخص مفرد؛ و راوی، دانای کل است. شخصیت‌ها متنوع‌اند، اما اغلب بی‌نام و نشان؛ مقدمه‌چینی، گره‌افکنی، اوج، گره‌گشایی و فرود، در نهایت اختصار تنظیم شده‌اند. زمینۀ خرق عادت در آن قوی است. تصادف و تقدیر به‌خوبی نمایان است و یکی از مضامین اصلی آن، تقدیرباوری است. تقابل‌های دوگانه در قالب شاه و فقیر، بدجنس و نیک‌اندیش، دروغگو و راستگو ترسیم شده‌اند. حوادث در عین فشردگی، همانند بسیاری از افسانه‌ها، استقلال دارند و تشابه بن‌مایه‌ها در این افسانه در قالب وجود سیمرغ، دیو، خوابِ دیو، تبدیل‌شدن به سنگ، ناپدید‌شدن، داروی شگفت‌انگیز و... رخ می‌نماید. این افسانه بر اساس الگوی پراپ هم بررسی و مشخص‌شده که اغلب خویشکاری‌ها را دارد.
1- آسمند، علی و خسروی، حسین.(1377). افسانه‌های چهارمحال و بختیاری. شهرکرد: ایل.
2- آسمند، علی.(1380). تاریخ ادبیات در قوم بختیاری. اصفهان: شهسواری.
3- اته، کارل هرمان.(1356). تاریخ ادبیات فارسی. ترجمۀ صادق رضازاده شفق. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
4- الول ساتن، ل. پ.(1374). قصه‌های مشدی گلین خانم. تهران: مرکز.
5- انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم. (1352). قصه‌های ایرانی. تهران: امیرکبیر
6- پراپ، ولادیمیر.(1369). ریخت‌شناسی قصه‌های پریان. ترجمۀ فریدون بدره‌ای. تهران: توس.
7- پورنامداریان، تقی.(1367). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی.
8- تهماسبی کهیانی، جهان‌بخش.(1391). اوسانه‌های لردگان. شهرکرد: نیوشه.
9- حسن‌زاده، شهریار.(1393). «نگاهی به ادبیات عامیانه در عصر صفوی». فصل‌نامۀ بهارستان سخن، 11 (26). 221- 248.
10- حسین‌پور، علی.(1391). فرهنگ و ادبیات کودکان و بختیاری. شهرکرد: نیوشه.
11- داد، سیما.(1387). فرهنگ اصطلاحات ادبی. چاپ چهارم. تهران: مروارید.
12- درویشیان، علی‌اشرف و رضا خندان.(1381). فرهنگ افسانه‌های مردم ایران. چاپ دوم. تهران: انتشارات کتاب و فرهنگ.
13- دقیقیان، ویکتوریا.(1385). افسانه‌های بختیاری. تهران: کتاب روشن.
14- ذوالفقاری، حسن. (1389). «ریخت‌شناسی افسانۀ گل بکاولی». فنون ادبی، 1 (2)، 49- 62.
15- ذوالفقاری، حسن.(1397). زبان و ادبیات عامّۀ ایران. چاپ سوم. تهران: سمت
16- ریپکا، یان.(1354). تاریخ ادبیات ایران. ترجمۀ عیسی شهابی. تهران:
17- ساتن، الول.(1374). قصه‌های مشدی گلین‌خانم. به کوشش اولریش مارزلف. سید احمد وکیلیان و آذر امیرحسینی. تهران: نشر مرکز.
18- شمیسا، سیروس.(1376). انواع ادبی. چاپ پنجم. تهران: فردوس.
19- صفا، ذبیح‌الله.(1373). تاریخ ادبیات در ایران. تهران: فردوس و مجید.
20- کریستن‌سن، آرتور.(1335). «قصه‌های ایرانی». ترجمۀ کیکاووس جهانداری. مجلۀ سخن، 7 (1-2).
21- کیوانی، مژگان.(1393). ماه پیشونی. شهرکرد: سامان دانش.
22- لیموچی، کتایون.(1385). افسانه‌های مردم بختیاری. تهران: آنزان و پازی تیگر.
23- مارزلف، اولریش. (1376). طبقه‌بندی قصه‌های ایرانی. ترجمۀ کیکاووس جهانداری. چاپ دوم. تهران: سروش.
24- محجوب، محمدجعفر.(1397). ادبیات عامیانۀ ایران. به کوشش حسن ذوالفقاری. چاپ ششم. تهران: چشمه.
25- نعمت‌اللهی، فرامرز.(1386). ادبیات کودک و نوجوان. چاپ سوم. تهران: شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
26- وکیلیان، سید احمد.(1382). قصه‌های مردم. چاپ دوم. تهران: مرکز.
27- هدایت، صادق.(1371). فرهنگ عامّۀ مردم ایران. تهران: چشمه.
منابع لاتین
28- Arne/ Thompson. (1964). The Types of thr Folktale A Classification and Bibliography. Helsinki.
29- Lorimer, D. L. and Lorimer, E. O. (1919). Persian Tales: Written Down For The First Time in the Original Kermani and Bakhtiari. London: Macmillan.
30- Cuddon, J. A. (1984). A Dictionary of Literary Terms. England.
_||_