بررسی اندیشه‌های محوری در دیوان ملّا زلفعلی بختیاری

الموضوعات :

حمزه محمدی ده چشمه ¹ , فرزاد محمدی ²

1 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد شهرکرد، دانشگاه آزاد اسلامی، شهرکرد، ایران.

تاريخ الإرسال : 01 الجمعة , رجب, 1440 تاريخ التأكيد : 28 الجمعة , محرم, 1441 تاريخ الإصدار : 25 الأحد , ربيع الثاني, 1441

الکلمات المفتاحية: شاهنامه, بختیاری, دیوان شعر, مُلا زُلفعلی, شوخی و مطایبه,

ملخص المقالة :

در دورۀ مشروطه و پس از آن، شاعران زیادی در سرزمین بختیاری پای در عرصۀ شعر و ادب نهاده‌اند که بسیاری از آنان ضمن تسلّط بر زبان و ادبیّات فارسی معیار و سرودن اشعار خود به زبان فارسی، آثاری نیز با گویش بختیاری ارائه نموده‌اند و در این میان، تعدادی از شاعران بختیاری نیز به ‌صورت ویژه به سرودن اشعار خود به گویش بختیاری پرداخته‌اند. از پیشگامان برجسته و مشهور شعر بختیاری در این دوران، می‌توان از مُلا زُلفعلی بختیاری نام برد که آثار او سرآغاز تحوّل بزرگی در شعر گویشی بختیاری معاصر به شمار می‌رود. ملّا زُلفعلی بختیاری از پیشروان شعر گویشی بختیاری، پیش از داراب‌افسر است.اشعار وی با واژه‌های اصیل بختیاری، بیانگر تبحّر و اِشراف فراوانی است که وی به گویش بختیاری داشته است. از ملّا زُلفعلی دو اثر مهم و تعدادی اشعار پراکنده بر جای مانده است؛ معراج‌نامه و حدیث کساء که نشان از قدرت شاعری و توانایی این شاعر در گویش بختیاری دارد. معراج‌نامه را در شرح معراج پیامبراکرم(ص) و جانبداری از لُرهای بختیاری و منظومۀ حدیث کساء را در ستایش خاندان نبوّت و امامت سروده است. با توجّه به اهمیّت ملّا زُلفعلی در سرودن شعر گویشی (بختیاری) و نشان دادن جایگاه او در این زمینه، این مقاله به معرّفی شاعر و بررسی اندیشه‌های محوری شعرش می‌پردازد. این تحقیق، به روش توصیفی - تحلیلی و بر پایۀ منابع کتابخانه‌ای نگارش یافته است.

المصادر:

کتاب‌ها

- قرآن مجید.

- نهج البلاغه، (1381)، ترجمه و شرح محمّد دشتی، قم: انتشارات مؤسّسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین.

- آسمند، علی،(1380)، تاریخ ادبیّات در قوم بختیاری، اصفهان: نشر شهسواری.

- افسربختیاری، داراب، (1389)، دیوان، به کوشش حسین افسر، مقدّمه عبدالحسین سپنتا، شهرکرد: انتشارات جهان‌بین. 

- امان‌اللهی بهاروند، سکندر، (1391)، قوم لُر، تهران: انتشارات آگاه.

- امینی، حمید، (1381)، راهنمای جهانگردی استان چهارمحال و بختیاری، سازمان ایرانگردی و جهانگردی.

- اوژن‌بختیاری، ابوالفتح، (1332)، تاریخچۀ دو قرن اخیر شعرا و عرفای چهارمحال و بختیاری، تهران: اساطیر.  

- بختیاری، ملّا زُلفعلی، (1379)،  دیوان ملّا زُلفعلی‌بختیاری، به کوشش مرید محمّدی، شهرکرد: انتشارات مرید. 

- بختیاری، ملّا زُلفعلی، (1376)، دیوان، به کوشش محسن دهقان، اصفهان: انتشارات مشعل.

- بهار، مهرداد، (1382)، پژوهشی در اساطیر ایران، تهران: آگاه.

- بهرامی، علی­محمّد، (1384)، شعر و عرفان در سرزمین بختیاری، تهران: انتشارات پازیتیگر.

- چگنی، فرهاد، (1378)، ایل سَگوند؛ نام و تاریخ آن‌ها، کیهان فرهنگی، شماره 67 و 66.

- حائری، جمال­الدّین، (1383)، زنان شاهنامه؛ پژوهش و نقالی از آذرگشسب تا همای، تهران: انتشارات پیوند نو.

- خسروی، عبدالعلی، (1375)، فرهنگ و ادبیّات بختیاری، اصفهان: انتشارات ایل و غزل.

- داوری، بهرام، (1343)، ضرب‌المثل‌های بختیاری (مقدّمه و شعر بختیاری از پژمان)، تهران: کتابخانه طهوری.

- دیاکونف، ایگور میخائیلو‌ویچ، (1345)،  تاریخ ماد، ترجمۀ کریم کشاورز، تهران: امیرکبیر.

- سرداراسعد، علیقلی خان، (1383)، تاریخ بختیاری، تهران: انتشارات اساطیر.

- سردار اسعد، ع و لسان­ السّلطنه سپهر «ملک ­المورّخین»، ع،(1386)، تاریخ بختیاری، به اهتمام جمشید کیانفر، تهران: اساطیر.

- سرلک، رضا، (1383)، گویش بختیاری چهارلنگ، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

- سعدی، شیخ مصلح ­الدّین، (1378)، بوستان سعدی، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: آگاه.

- شایان، علیرحم، (1382)، پارسی سرایان بام ایران (چهارمحال و بختیاری)، جلد دوم، شهرکرد: انتشارات جهان‌بین.

- شفیعی‌کدکنی، محمّدرضا، (1387)، ادوار شعر فارسی از مشروطیّت تا سقوط سلطنت، چاپ پنجم، تهران: سخن.

- صدوق، محمّد بن علی، (1414ق)، الاعتقادات، بیروت: دارالمفید.

- صفی‌نژاد، جواد، (1381)، لُرهای ایران، تهران: نشر آتیه.

- قمی، علی بن ابراهیم، (1404 ق)، تفسیر القمی، ج2، تهران: مؤسّسه علمی مطبوعات.

- قیصری، ابراهیم، (1357)، «مجموعه سخنرانی‌های ششمین کنگره تحقیقات ایرانی»، انتشارات دانشگاه آذرپادگان.

- کرزن، لُرد، (1367)، ایران و قضیه ایران، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

- گارثویت، جن راف، (1373)، تاریخ سیاسی اجتماعی بختیاری، ترجمه مهراب امیری، تهران: آنزان.

- گیرشمن، ی، (1249)،  ایران از آغاز تا اسلام، ترجمة محمّد معین، تهران: فروغی.

- مکبن‌رز، الیزابت، (1373)، با من به سرزمین بختیاری بیاید، ترجمه و حواشی از مهراب امیری، تهران: آنزان.

- مینورسکی، ولادمیر، (1362)، رساله لُرها و لرستان، ترجمه سکندر امان‌اللهی بهاروند و لیلی بختیاری، تهران: آگاه.

- ناتل­خانلری، پرویز، (1378)، تاریخ زبان فارسی (زبان­ها و گویش ­های ایران)، تهران: سمت.

‌- هِنری‌لایارد، استاک، مادام‌بیشوب، ویلسون، (1371)، سیری در قلمرو بختیاری، تهران: فرهنگ‌سرا.

- یاحقی، محمّدجعفر، (1369)، فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیّات فارسی، تهران: سروش.

- یوسفی، جعفر، (1389)، قوم لُر، چاپ اوّل. تهران: امیرکبیر.

مجلات

- ایزدی، غلامعلی، (1396)، «نوستالژی در شعر گویشی بختیاری»، فصلنامۀ مطالعات ایلات و عشایر، سال هفتم، ش 2، صص 64-51.

- دهقان‌فارسانی، محسن،(1376)، «یاستّارالعیوب، مُلازُلفعلی بختیاری شاعرِ بومی‌سرود»، مجلّۀ شعر، سال چهارم، ش۲۰، صص 67-64.

- موسوی­ نژاد، ابراهیم،(1383)، «شاهنامه و شاهنامه­ خوانی در عشایر لُر»، فصلنامۀ مطالعات ملّی، سال پنجم، ش 1، صص 130-105.