تعابیر عارفانه و عاشقانۀ گوی و چوگان در اشعار فارسی

الموضوعات :

معصومه شیرزادمرکاوی ¹ , کیومرث مولادوست ²

1 - فرهنگ و زبان‌های باستان، دانشگاه علامه طباطبایی تهران، ایران
2 - دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران، ایران

تاريخ الإرسال : 05 الجمعة , رمضان, 1440 تاريخ التأكيد : 23 الأربعاء , شوال, 1440 تاريخ الإصدار : 05 الثلاثاء , ذو الحجة, 1440

الکلمات المفتاحية: ادبیات, عاشقانه, عارفانه, چوگان, گوی,

ملخص المقالة :

هدف از این مطالعه بررسی تعابیر عارفانه و عاشقانۀ گوی و چوگان در اشعار فارسی است. شاعران در ادوار مختلف زبان و ادبیات فارسی، برای بیان مفاهیم و منویات درونی خود از تعبیرات گوناگون استفاده کرده‌اند و گاه برای بازگویی این مفاهیم از تعابیر و اصطلاحات رایج در زمانة خود سود جسته‌اند. بیان احساسات و عواطف شخصی شاعران گاه در مضامین عاشقانه و گاه عارفانه با واژه‌های گوی و چوگان نمود یافته است. پژوهش حاضر از نوع توصیفی و به روش تاریخی است که با رویکرد تحلیلی انجام شده است. یافته‌های تحقیق نشان داد؛ اشعار فارسی سرشار از دو واژة گوی و چوگان است که در مضامین عاشقانه برای توصیف درازی زلف، ذقن، روی، خال معشوق و نیز توصیف تسلیم و بی‌ادعایی عاشق در برابر معشوق به کار رفته‌اند. در مضامین عارفانه نیز برای بیان تسلیم بودن و نیز به عنوان تمثیلی برای ترک هوس و خودبینی استفاده شده است. نمود واژه‌های گوی و چوگان در اشعار غنایی و بسیاری واژه‌های گوی و چوگان در ادبیات فارسی نشان‌دهنده میزان رواج این بازی در ادوار مختلف تاریخ ایران است و آشنایی شعرا با بازی چوگان می‌تواند ناشی از رواج این بازی در ایران باشد.

المصادر:

1. آملی، طالب، (1346)، کلیاتاشعارملک‌الشعراطالبآملی، به اهتمام شهاب طاهری، تهران: سنایی.


2. ابراهیمی دینانی، غلامحسین، (1380)، دفتر عقل و آیت عشق، تهران: طرح نو.


3. احمدی، جمال. محمدی، پرستو، (1393)، «بررسی و استخراج عناصر عامیانه در داراب نامه طرسوسی»، مجموعه مقالات نهمینهمایشبینالمللیانجمنترویجزبانوادبفارسی، به کوشش فرامرز آدینه، دانشگاه پیام نور خراسان، صص 219 -204.


4. احمدی، شهرام. طالبی ولنی، مریم، (1394)، «بازتاب اندیشه‌های ملامتی در شعر فخرالدین عراقی»، مجلهمطالعاتانتقادیادبیات فصلنامهدانشگاهگلستان، سال دوم، شماره مسلسل پنجم، صص 52-33.


5. اسپرهم، داوود. رمضانی، مهدی، (1395)، «بحثی انتقادی دربارة شطرنج و متعلقات آن در برخی شروح متون عرفانی»، کهن­نامةادبپارسی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال هفتم، شمارة دوم، صص 130-113.


6. استعلامی، محمد، (1387)، نقدوشرحقصایدخاقانیبراساستقریراتفروزانفر، ج اول، ،تهران: انتشارات زوار، چاپ اول.


7. اسماعیل‌پور، ولی‌اله. باقری، مهدی، (1393)، «مفهوم جبر و اختیار در منظومۀ فکری عین‌القضات همدانی با تأکید بر (تمهیدات، نامه­ها، یزدان شناخت و لوایح) با محوریت کلامی و عرفانی»، مجموعه مقالات نهمینهمایشبین‌المللیانجمنترویجزبانوادبفارسی، به کوشش فرامرز آدینه، دانشگاه پیام نور خراسان، صص 452- 436.


8. انوری، حسن، (1335)، اصطلاحاتدیوانیدورهغزنویوسلجوقی، تهران: کتابخانه طهوری.


9. انوشه، حسن، (1376)، فرهنگنامهادبفارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.


10. اوحدی مراغه‌ای، (1340)، کلیات، به تصحیح سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر.


11. اولیایی‌نیا، هلن، (1390). «خیام و رابرت گریوز، دو بیگانۀ آشنا»، فصلنامه در دری(ادبیات غنایی، عرفانی)، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، سال اول، شماره اول، صص 38-27.


12. باوان‌پوری، مسعود. فدوی، طیبه. لرستانی، نرگس، (1397)، «بررسی سیمای معشوق در شعر طاهربگ جاف»، فصلنامۀ علمی- تخصصی مطالعات زبان وادبیاتغنایی، گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد نجف آباد، سال هشتم، شمارة بیست و شش، صص 16-9.


13. برتلس، آندر یوگنی یویچ، (1959)، رباعیات عمر خیام، بی نا، مسکو.


14. پورنامداریان، محمدتقی، (1375)، «اسباب و صور ابهام در غزل­های مولوی»، نامهفرهنگستان، شماره 7، صص 114- 81.


15. حافظ، شمس‌الدین محمد، (1379)، دیوانحافظ، به تدوین و تصحیح رشید عیوضی، تهران: امیرکبیر.


16. ----------------، (1387)، دیوان غزلیات، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: صفی علیشاه.


17. ----------------، (1385)، دیوان، به تصحیح رشید جداری عیوضی، تهران: امیرکبیر


18. ----------------، (1367)، دیوانحافظ، به تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، چاپ سوم، تهران: علمی و فرهنگی.


19. حاکمی، اسماعیل، (1386)، تحقیق دربارة ادبیات غنایی ایران (انواع شعر فارسی)، تهران: دانشگاه تهران، چاپ اوّل.


20. حسن‌زاده، میرعلی عبدالله. خاتمی، احمد. نصیری‌سلوش، سیده‌زهره، (1394)، «تأثیر طبقۀ اجتماعی بر شعر شاعران دورة مشروطه با تمرکز بر اشعار ایرج میرزا و فرخی یزدی»، فصلنامه علمی-پژوهشی پژوهش زبان و ادبیاتفارسی، شماره سی و نهم، صص 67-45.


21. حیدری، علی، (1389)، «نقد و بررسی کتاب «نبات حافظ»، دوفصلنامه تخصصی علوم ادبی، دوره 3، شماره 5، صص 216-199.


22. خاقانی، افضل‌الدین، (1368)، دیوانخاقانیشروانی، به کوشش دکتر ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار، چاپ 3.


23. خدیور، هادی. فرجی‌فر، شیما، (1393)، «جلوه­های ناز و نیاز در ادب عاشقانه و عارفانه(با تکیه بر غزلیات سنایی، حافظ و وحشی بافقی)»، عرفانیات در ادب فارسی«ادب و عرفان»، دوره 3، شماره 10، صص 163-139.


24. خرمی، مریم. خانی، مینو، (1396)، «بازتاب نقاشی در جامعه قرن ششم هجری با نگرش به آثار نظامی گنجوی»، باغ نظر، سال چهاردهم، شماره 51، صص 70- 61.


25. خوشحال دستجردی، طاهره. حجتی‌زاده، راضیه. (1390). «نقد و تحلیل پدیدارشناختی عرفان روزبهان با تاکید بر مبحث تجلیات التباسی در عبهرالعاشقین»، دو فصلنامه علمی- پژوهشی ادبیات عرفانی دانشگاه الزهرا(س)، سال سوم، شماره 5، صص 26-1.


26. دهمرده، حیدرعلی، (1392)، «غزل زاییدة عشق و عشق زاییدة جمال»، پژوهشنامة ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال یازدهم، شمارة بیستم، صص 102-83.


27. رحیمیان، سعید، (1378)، حب و مقام محبت در حکمت و عرفان نظری، شیراز: نوید.


28. رضوانیان، قدسیه. خلیلی، احمد، (1392)، «بررسی سبک فکری و محتوایی رباعیات طالب آملی»، دو فصلنامه ویژة پژوهش‌های ادبی و متن شناختی آینةمیراث، دوره 11، شمارة 53، صص 157-127.


29. روحانی، رضا. فلاح، بتول، (1392)، «انواع آداب و رسوم در دیوان شمس و تحلیل انگیزه‌های آن»، فصلنامه پژوهشهای ادبی، سال10، شماره 41،صص 56-31.


30. رودکی، ابوعبدالله، (1382)، دیوانبهانضماممحیطزندگیواحوالرودکی، به اهتمام سعید نفیسی، تهران: امیرکبیر، چاپ چهارم.


31. سروش اصفهانی، (1340)، دیواناشعار، به کوشش محمد جعفر محجوب، تهران: امیر کبیر.


32. سعدی، مصلح بن عبداله، (1365)،کلیاتسعدی، به تصحیح محمدعلی فروغی، تهران: امیرکبیر، چ 5.


33. سنایی، مجدود بن آدم، (1383)، دیواناشعار، به اهتمام مدرس رضوی؛ تهران: کتابخانه سنایی.


34. --------------، (1362)، دیواناشعار، به سعی پرویز بابایی، تهران: نگاه.


35. شریفی، فارس. نوذری، اصغر، (1393)، «حرف نمایی، هنر برجستة ذهن و زبان خاقانی در قصاید»، مجموعه مقالات نهمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی به کوشش فرامرز آدینه، دانشگاه پیام نور خراسان، صص 4025- 4014


36. شیخ‌الاسلامی مکری، سوران. الهی، دیاکو. عبداللهی، رحیم، (1393)، «نگرش مولانا بر روان انسان، واکاوی شعور خودآگاه و شعور ناخودآگاه»، مجموعه مقالات نهمین همایش بین‌المللی انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، به کوشش فرامرز آدینه، دانشگاه پیام نور خراسان، صص 4335- 4310.


37. شیرزاد مرکاوی، معصومه. مولادوست، کیومرث، (1396)، «بررسی گوی و چوگان در اشعار شعرای سبک هندی(مطالعه موردی؛ اشعار صائب تبریزی، بیدل دهلوی و محتشم کاشانی)»، کتاب مجموعهمقالات دومین کنفرانس بین‌المللیادبیات و زبان­شناسی، گردآورنده فاطمه حدادی، قم: یاس بخشایش، صص 245-239.


38. عراقی، فخرالدّین، (1338)، کلیات، مقدمه و تصحیح، سعید نفیسی، تهران: سنایی.


39. عطار نیشابوری، فرید الدین (1392)، اسرارنامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن، چاپ 6.


40. -------------------، (1386)، دیوان، بدیع الزمان فروزانفر، تهران: نگاه، چاپ نهم.


41. علیزاده خیاط، ناصر. رمضانی، مهدی، (1395)، «مضمون آفرینی و نمادپردازی از گوی و چوگان در متون منظوم عرفانی»، مطالعاتزبانی-بلاغی، سال 7، شماره 13، صص 158- 139.


42. غزالی، احمد، (1358)، مجموعهآثارفارسی، به اهتمام احمد مجاهد، تهران: دانشگاه تهران.


43. غلامی، حمیده. رضایی، مهدی، (1392)، «مشبه‌به‌ها و تصاویر چهرة معشوق در شعر شاعران زن معاصر و تفاوت آن با دیگر دوره‌ها»، فصلنامة تخصصی علمی- پژوهشی سبک‌شناسینظمونثرفارسی(بهارادب)، سال ششم، شماره سوم، شمارة پیاپی 2، صص 368-353.


44. فرجی‌فر، شیما. خدیور، هادی، (1391)، «ناز و نیاز در ادبیات غنایی فارسی(با تکیه بر غزلیات سنایی و وحشی بافقی)»، فصلنامه تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد بوشهر، شماره پیاپی سیزدهم، صص 192-177.


45. فروغی بسطامی، میرزاعباس، (1388)، دیوان کامل فروغی بسطامی، تصحیح حسین نخعی، تهران: پارس کتاب. چاپ دوم.


46. قلیزاده، حیدر، (1383)، «زلف و تعابیر عارفانه و عاشقانۀ آن در شعر فارسی»، نشریۀدانشکدةادبیات وعلومانسانیدانشگاهتبریز، سال 47، شمارة مسلسل 192، صص 196-146.


47. قوی کتف، غلام محمد. صمصام، حمید، (1396)، «تحلیل حکایت گدازاده و پادشاه‌زاده از باب عشق و شور و مستی در بوستان سعدی با رویکرد روایی»، فصلنامه بهارستانسخن، سال چهاردهم، شماره 36، صص 114-91.


48. کیاهی، معصومه، (1395)، «تجلی عرفان در غزلیات فروغی بسطامی»، عرفانیات در ادب فارسی، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد همدان،جلد 8، شماره 29، صص 73-54.


49. محمودی، مریم، (1389). «مفاخره در شعر رودکی»، مجلهزبانوادبیاتفارسی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فسا، سال 1، شماره 2، صص 122-113.


50. معین، مهدخت. آبشیرینى، اسد، (1387)، «تغزّل درشعر نو»، فصلنامةزبانوادب، شمارة 3، صص 192-165.


51. مولوی، جلال الدین محمد، (1384)، مثنوی معنوی، ترجمه و تصحیح توفیق سبحانی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.


52. -----------------، (1375)، کلیاتشمس، با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، 10ج، تهران: امیرکبیر، چ 2.


53. ناشناس، (1388)، مرآت عشاق، مقدمه و تصحیح مرضیه سلیمانی، تهران: علمی و فرهنگی.


54. نجاریان، محمدرضا، عابدینی، فاطمه، (1394)، «ساختار زبانی سبک خراسانی در قصاید سروش اصفهانی»، دوفصلنامهعلومادبی، سال 4، شماره7، صص 76-40.


55. نزهت، بهمن. مظفری، علیرضا، جبارپور، سمیه، (1397). «سیر و تطور نظریه عشق در آرا و اندیشه‌های عرفانی- فلسفی روزبهان و ابن دباغ»، متن پژوهی ادبی، سال 22، شماره 76، صص 32-7.

نیکخو، عاطفه، جهانگرد، فرانک. قاسمی، ملیحه، (1395)، «بررسی ویژگی‌های مشترک شعر سبک هندی و مینیاتور مکتب اصفهان»، فصلنامة علمی- پژوهشی پژوهش­های ادبیات تطبیقی، دورة 4، شمارة 3، ، صص 108-81.