چالش های حقوقی فراروی اصل قانونی بودن جرم و مجازات در ایران در پرتو موازین فقه امامیه
الموضوعات :سیدابراهیم قدسی 1 , مصیب قدمی عزیزآباد 2
1 - دانشیار گروه حقوق جزا و جرم شناسی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
2 - دانشجوی دکتری حقوق جزا و جرم شناسی دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران.
الکلمات المفتاحية: امنیت, فقه امامیه, مجازات, جرم, قانونی بودن,
ملخص المقالة :
ازآنجایی که اسلام دین رحمت است مجازات انسان ها بدون ابلاغ نواهی و اوامر خود به آنها را خلاف رحمت و کرامتی می داند که خداوند در ذات نوع بشر قرار داده است، نتیجه این است که در فقه اسلامی علی الخصوص فقه امامیه اصول و مبانی متعددی از جانب فقها و استنباط آنها از منابع فقهی در مورد نهی از عقاب بدون اطلاع و ابلاغ چون قبح عقاب بلابیان ، اصل برائتو …به مردم موجود است، هدف از این ابلاغ در حقوق جزای مدرن نیز تامین امنیت خاطر و حفظ کرامت انسانی افراد متهم است تا در سایه این اصل از یک سو بدون دلیل و به صرف شک و شبهه محکوم نشوند و از طرفی مجازات آنها تحت عصیان و جور قضات بیش از آنچه که مستحق می باشند مورد حکم قرار نگیرد، البته شمول و محتوای اصل ابلاغ تکالیف به مکلفین جهت مجازات آنها در فقه امامیه روشن تر و جامع تر از اصل قانونی بودن جرم و مجازات است چراکه در فقه اصل بیان تکلیف صرف صدور آن نیست بلکه وصول آن موضوعیت دارد، در حالی که در حقوق اصل بر آگاهی به صرف صدور قانون نهاده شده است. درحقوق کیفری ایران گرچه با وجود منبع پر بار فقه اسلامی این اصل اصولاً مورد پذیرش قرار گرفته است، امّا در موارد متعددی خصوصاً در قانون مجازات اسلامی مصوب1392و آیین نامه دادسراها ودادگاه های ویژه روحانیت مصوب 1369 اصلاحی 1384 به نحو بارزی نادیده گرفته شده است.
1-قران کریم، ترجمه الهی قمشه ای.
2-العراقی، آقا ضیاالدین (1417). نهایه الافکار ، جزء ثالث، جلد دوم، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه المدرسین حوزه علمیه.
3-الآخوند، شیخ محمد کاظم خراسانی(بی تا). کفایه الاصول، جلد یک، قم، نشر موسسه آلالبیت علیهم السلام لاحیاء التراث، نقل از کتابخانه الکترونیکی مدرسه فقاهت. eshia.ir.lib.www
4- اردبیلی، محمد علی (1389). حقوق جزای عمومی، جلد اوّل، تهران، انتشارات میزان.
5- اردبیلی، محمد علی (1386). حقوق جزای عمومی، جلد دوم، تهران، انتشارات میزان.
6- آقایی، محمد علی (1394). شرح مختصر اصطلاحات حقوقی، تهران، انتشارات خط سوم.
7- آخوند خراسانی، مولی محمد کاظم(1339ه.ق). کفایه الاصول، قم، موسسه آل البیت.
8-اتابکی،سیدلطف الله (1364). «اصل قانونی بودن جرم ومجازات و... »فصلنامه حق،شماره2، ص163.
9–آهنگران، محمد رسول، سعیدی مهرداد، اورسجی، رضا(1395). بررسی حدود غیر موضوعه(ماده 220قانون مجازات اسلامی)با رویکرد فقه مقارن.فصلنامه حقوق جزا و سیاست جنایی، دوره 1،ش2،صص253- 225.
10- آملی لاریجانی، صادق(1399). تحلیل موضوع قاعده قبح عقاب بلابیان، مجله پژوهشهای اصولی، سال 7 ، شماره 25.صص9 -32.
11-بکاریا، سزار(1395). رساله جرایم و مجازاتها، ترجمه دکتر محمدعلی اردبیلی، تهران، انتشارات میزان.
12- حبیب زاده، محمد جعفر (1377). «رژیم قانونی بودن حقوق کیفری عامل مؤثر در رشد و توسعه»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 23.
13- حبیب زاده، محمد جعفر(1383). مجازات عمل حرام و تعارض آن با قانون مداری در قانون اساسی ایران، نشریه حقوق اساسی، سال دوم، شماره سوم، صص 9- 24.
14- حرّ عاملی، محمد بن حسن (1416). وسائل‌الشیعه ، ج11، 12و 18،قم،موسسه آل بیت.
15-حسینی، سید محمّد(1394). سیاست جنایی در اسلام و در جمهوری اسلامی ایران، تهران، انتشارات سمت و دانشگاه تهران.
16-حاجی ده آبادی، احمد(1395). حاکمیت یا عدم حاکمیت اصل 167 ق. ا. در امور کیفری با نگاهی به قانون مجازات اسلامی 1392، پژوهش های فقهی ، دوره 12 ، شماره 2، صص257-288.
17-خویی، ابوالقاسم (1422ق). مصباح الاصول،ج 1، قم، انتشارات مکتبه الداوری.
18- خالقی، علی (1393). نکته ها درقانون آیین دادرسی کیفری، تهران، انتشارات شهر دانش.
19-زراعت، عباس(1393). حقوق جزای عمومی1و2، ج 1، تهران، انتشارات جاودانه(جنگل).
20- سجادی نژاد، سیّد احمد (1385)، « اصل قانونی بودن حقوق جزا در فقه و حقوق»، مجله تخصصّی الهیات و حقوق، شماره 20.
21- ساولانی، اسماعیل (1392). حقوق جزای عمومی، تهران،انتشارات میزان.
22-شیخ انصاری، مرتضی (1281). فرائد الاصول، بیروت، موسسه الاعلمی.
23- صادقی، محمّدهادی (1389). حقوق جزای اختصاصی (1) جرایم علیه اشخاص،تهران،انتشارات میزان.
24- طباطبایی، علامه محمد حسین، تفسیر المیزان، ج 2و 13.
25-طیب، سید عبدالحسین(1378). اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات اسلام.
26-علامه حلی، حسن بن یوسف(بی تا).کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد ، برگرفته از کتابخانه الکترونیکی مدرسه فقاهت. www.lib.eshia.ir
27- فرهنگ نامه اصول، مرکز اطلاعات و مدارک اسلامی،انتشارات دانشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389
28- قافی، حسین، شریعتی فرانی، سعید (1388). اصول فقه کاربردی، ج 1، قم،انتشارات سمت.
29- قرائتی، محسن (1392). تفسیر نور، جلد پنجم، مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
30- کاظمی خراسانی، محمدعلی (۱۴۰۴ـ ۱۴۰۹). فوائد الاصول، تقریرات درس آیةاللّه نائینی، قم.
31-کلانتری،کیومرث(1375). اصل قانونی بودن جرایم و مجازاتها، بابلسر، انتشارات دانشگاه مازندران.
32-گسن، رمون (1999). ترجمه دکتر علی حسین نجفی ابرند آبادی، آیا جرم وجود دارد؟، مجله تحقیقات حقوقی، شماره 29- 30.
33- گرجی، ابوالقاسم (1358). حقوق جزای عمومیاسلام، نشریه مؤسسه حقوق تطبیقی، شماره 6، ص 93.
34-مکارم شیرازی، آیت الله ناصر(1386). تفسیر نمونه، ج 8 ، تهران، دارالکتاب الاسلامیه.
35-مکارم شیرازی، آیت الله ناصر(1385). قاعده لاحرج، قم ، مدرسه امام علی بن ابی طالب(ع).
36- منتسکیو، شارل لویی (1362). روح القوانین، ترجمه علی اکبر مهتدی، تهران، انتشارات امیرکبیر.
37- محقق داماد، سیّد مصطفی (1387). مباحثی از اصول فقه (دفتر سوم اصول عملیه و تعارض ادله)، تهران، مرکز نشر علوم اسلامی.
38-میلانی، علیرضا، خلیلی سامانی، لیلا (1394). «اصل قانونی بودن جرایم و مجازاتها»، فصلنامه مطالعات علوم اجتماعی، دوره 1، شماره1،صص19-25.
39- محمدی، ابوالحسن (1382). مبانی استنباط حقوق اسلامی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
40- موسوی، سیّد علی (1393).«اصل قانونی بودن حقوق جزا»،مجله میزان،شماره6، نیم سال دوم.
41-میرزای قمی، ابوالقاسم(1378ق). قوانین الاصول، المطبعه حجریه قدیمیه.
42-محقق داماد، سید مصطفی(1378). قاعده قبح عقاب بلابیان و مقایسه آن با اصل قانونی بودن مجازات ، مجله پژوهش های فلسفی – کلامی ،شماره 1، صص 77-92.
43-هاشمی، سیّدمحمد (1389). حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران (حاکمیت و نهادهای سیاسی) ، جلد دوم، تهران، انتشارات میزان.
44-هاشمی، سید حسین(1394). قرآن و اصل قانونی بودن جرایم و مجازاتها، مجله فقه و حقوق اسلامی، سال اول، شماره 2، صص 191-222.
45- ولایی، عیسی (1380). فرهنگ تشریحی علم اصول، تهران، انتشارات نی.
46- واعظ الحسینی، محمد سرور (1380). مصباح الاصول، ج 2، تقریرات درس آیه الله خویی، قم.
47- ولد، جرج، توماس، برنارد، جفری اسنیپس (1388). ترجمه علی شجاعی، جرمشناسی نظری، تهران، انتشارات سمت.
48-A. Schabas, William (2000).” perverse effects of the nulla poena principle: national practice and the ad hoc tribunal”, EJIL. Vol.11NO. 3, 521-539.
49-Cho, Kuk (2006). “Nullumcrimen, Nullapoena sine lege in Korean Criminal Law” Journal of Korean Law, vol.6, No.1, 2006.
50-Crisan, Iulia (2010). The principles of legality “nullum crimen, nulla poena sine lege” and their role, effective justice solutions, Published as part of the Effectius Newsletter, Issue 5.
51- Hall, Jerome (1937). Nulla Poena Sine Lege, Maurer School of Law: Indiana University, number 2.
52- Kedia, bineet, (2014). “Nullum crimen sine lege in international criminal law: myth or fact?” international journal of international law: ISSN: 2394-2622.
53- Kreb, Claus (2010). Nulla poena, Nullum crimen sine lege, Max Planck Encyclopedia ofpublic international Law.
54- Sivakumaran, Sandesh (2011). the principle of legality in international criminal law, ASIL PROCEEDING, Santa Clara university, pp 101-104.
55- Van schaack, Beth (2008). crimen sine leg: judicial lawmaking at the intersection of law and morals, the Georgetown law journal, vol.97:119, pp119-192.
56- westen, peter (2006). two rules of legality in criminal law, law and philosoph (springer)vol.26, No.3, pp 229-305.
57 -fa. mfeb.ir/osulsh-271/.
_||_A – persian
1- The Holy Qur'an, translated by Elhi Qomshei.
2- Al-Iraqi, Agha Ziauddin (1417). Nahayeh al-Afkar, part three, volume two, Qom, Islamic publications affiliated with Jamiat al-Modaresin of the Seminary.
3- Al-Akhund, Sheikh Mohammad Kazem Khorasani (no date). Kefayyah al-Asul, volume one, Qom, published by Al-Al-Bayt Institute, peace be upon him, Lahiya al-Trath, quoted from the electronic library of the School of Jurisprudence.www.lib.eshia.ir
4- Ardabili, Mohammad Ali (2009). General Criminal Law, first volume, Tehran, Mizan Publications.
5- Ardabili, Muhammad Ali (2016). General Criminal Law, second volume, Tehran, Mizan Publications.
6- Aghaei, Mohammad Ali (2014). A brief description of legal terms, Tehran, khate sevom Publications.
7- Akhund Khorasani, Molla Mohammad Kazem (1339 AH). Kefayeh al-Asul, Qom, Al-Al-Bait Institute.
8- Atabaki, Seyed Lotfollah (1364). "The principle of legality of crime and punishment and..." Haq Quarterly, No. 2, p. 163.
9- Ahangaran, M. R., Saeedi, M., & Orsaji, R. (2016). Study about Hodood (Article 220 of the Penal Code) with approach contemporary jurisprudence. Criminal Law and Policy, 1(2), 225-253.
10- Amoli Larijani, Sadegh (2019). Analyzing the subject of ghobhe eghab Belabayan rule, Journal of Basic Research, Year 7, Number 25, pp. 32-9.
11- Bekaria, Caesar (2015). Treatise on Crimes and Punishments, translated by Dr. Mohammad Ali Ardabili, Tehran, Mizan Publications.
12- Habibzadeh, Mohammad Jafar (1377). "The legal regime of criminal law is an effective factor in growth and development", Judicial Law Journal, No. 23.
13- Habibzadeh, Mohammad Jafar (2013). Punishment of forbidden act and its conflict with administrative law in Iran's constitution, Basic Law Journal, second year, third issue, pp. 24-9.
14- Horr Ameli, Muhammad bin Hasan (1416). Al-Wasal al-Shia, Vol. 11, 12 and 18, Qom, Al-Bayt Institute.
15- Hosseini, Seyyed Mohammad (2014). Criminal policy in Islam and in the Islamic Republic of Iran, Tehran, Samt and University of Tehran publications.
16- Hajidehabadi, A. (2016). Whether the Article 167 of the Constitution Rules Penal Cases or Not with an Eye to Islamic Penal Code 1392/2013. Religious Researches, 12(2), 257-288. doi: 10.22059/jorr.2016.58985
17- Khoei, Abu al-Qasim (1422 AH). Misbah al-Asul, vol. 1, Qom, Maktaba al-Davari publication.
18- Khaleghi, Ali (2013). Brief commentaries: code of Criminal Procedure, Tehran, Shahr Danesh Publications.
19- Zarem, Abbas (2013). General Criminal Law 1 and 2, Vol. 1, Tehran, Javadane Publications (Jangal).
20- Sajadi Nejad, S. A. (2006). The principle of “Legitimacy of Offences and Punishments in Islamic Jurisprudence. Criminal Law Doctrines, 3(20), 89-114.
21- Savlani, Ismail (2012). General Criminal Law, Tehran, Mizan Publications.
22- Sheikh Ansari, Morteza (1281 AH). Faraid al-Asoul, Beirut, Al-Alama Institute.
23- Sadeghi, Mohammadhadi (2008). Dedicated criminal law (1) Crimes against individuals, Tehran, Mizan Publications.
24- Tabatabaei, Allameh Muhammad Hossein, Tafsir al-Mizan, vol. 2 and 13.
25-Tayeb, Seyyed Abdul Hossein (1999). Atib al-Bayan fi Tafsir al-Qur'an, Tehran, Islam Publications.
26-Allameh Hali, Hasan bin Yusuf (no date). Kashfolmorad fi sharhe tajrid aleteghad, taken from the electronic library of the Islamic School of Jurisprudence. www.lib.eshia.ir
27-Dictionary of Usul, Center for Islamic Information and Documents, Publications of University of Islamic Sciences and Culture, 2009.
28-Ghafi, Hossein, Shariati Farani, Saeed (2008). Principles of Applied Jurisprudence, Vol. 1, Qom, Samt Publications.
29-Qaraati, Mohsen (2012). Tafsir Noor, Volume 5, Cultural Center of Lessons from the Qur'an.
30-Kazemi Khorasani, Muhammad Ali (1409-1404 AH). Fawed al-osul, lectures by Ayatollah Naini, Qom.
31-kalantari, kiyoomars (1996). The principle of legality of crimes and punishments, Babolsar, Mazandaran University Press.
32-Gessen, Remon (1999). Translated by Dr. Ali Hossein Najafi Ebrandabadi, Is there a crime? Journal of Legal Research, No. 29-30.
33-Gurji, Abulqasem (1980). Islamic General Criminal Law, Institute of Comparative Law, No. 6, p. 93.
34-Makarem Shirazi, Ayatollah Nasser (1986). Nemoone commentary, Vol. 8, Tehran, Dar al-Kitab al-Islamiya.
35- Montesquieu, Sharl lui (1983). The Spirit of Laws, translated by Ali Akbar Mehtadi, Tehran, Amir Kabir Publishing House.
36-Mohagheq Damad, Seyyed Mustafa (2008). Discussions of Fiqh Principles (Third part of Practical Principles and Conflict of Evidence), Tehran, Islamic Sciences Publishing Center.
37-Milani, Alireza, Khalili Samani, Leyla (2014). "Principle of Legality of Crimes and Punishments", Social Science Studies Quarterly, Volume 1, Number 1, pp. 19-25.
38-Mohammadi, Abulhasan (2012). Fundamentals of Inference of Islamic Law, Tehran, Tehran University Press.
39-Mousavi, Seyed Ali (2013). "Principle of legality of criminal law", Mizan magazine, number 6, second half of the year.
40-Mousavi, Seyed Ali (2013). "Principle of legality of criminal law", Mizan magazine, number 6, second half of the year.
41-Mirzae Qomi, Abul Qasim (1378 AH). Laws of the osul, published by hojriya ghadimiya.
42-Mohaghegh Damad, Seyyed Mustafa (1378). The rule ghobhe eghabe belabayan and its comparison with the principle of legality of punishment, Philosophical-Theological Research Journal, No. 1, pp. 77-92.
43-Hashemi, Seyyed Mohammad (1389). constitutional of the Islamic Republic of Iran (Sovereignty and Political Institutions), Volume II, Tehran, Mizan Publications.
44-Hashemi, Seyyed Hossein (2014). Qur'an and the principle of legality of crimes and punishments, Journal of Islamic Jurisprudence and Law, first year, number 2, pp. 191-222.
45-Velai, Isa (1380). Annotative culture of science of principles, Tehran, Ney publications.
46-Waez al-Hosseini, Mohammad Sarwar (2013). Misbah al-Asul, vol. 2, lectures of Ayatollah Khoui, Qom.
47-vold, George, Thomas, Bernard, Jeffrey Snipes (2008). Translated by Ali Shodjaei, theoretical criminology, Tehran, Samit publications.
B - Latin
48-A. Schabas, William (2000).” perverse effects of the nulla poena principle: national practice and the ad hoc tribunal”, EJIL. Vol.11NO. 3, 521-539.
49-Cho, Kuk (2006). “Nullumcrimen, Nullapoena sine lege in Korean Criminal Law” Journal of Korean Law, vol.6, No.1, 2006.
50-Crisan, Iulia (2010). The principles of legality “nullum crimen, nulla poena sine lege” and their role, effective justice solutions, Published as part of the Effectius Newsletter, Issue 5.
51- Hall, Jerome (1937). Nulla Poena Sine Lege, Maurer School of Law: Indiana University, number 2.
52- Kedia, bineet, (2014). “Nullum crimen sine lege in international criminal law: myth or fact?” international journal of international law: ISSN: 2394-2622.
53- Kreb, Claus (2010). Nulla poena, Nullum crimen sine lege, Max Planck Encyclopedia ofpublic international Law.
54- Sivakumaran, Sandesh (2011). the principle of legality in international criminal law, ASIL PROCEEDING, Santa Clara university, pp 101-104.
55- Van schaack, Beth (2008). crimen sine leg: judicial lawmaking at the intersection of law and morals, the Georgetown law journal, vol.97:119, pp119-192.
56- westen, peter (2006). two rules of legality in criminal law, law and philosoph (springer)vol.26, No.3, pp 229-305.
57-fa. mfeb.ir/osulsh-271/.
