بررسی تغییر جنسیت در فقه جزایی(مطالعه موردی ابواب حدود، قصاص و دیات)

الموضوعات :

محمدباقر محمدی لائینی ¹ ( استادیارگروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی مازندران،ساری، مازندران. )
سید محتبی حسین نژاد ² ( دانشیار پژوهشگاه قوه قضائیه، تهران، ایران. )

تاريخ الإرسال : 08 الأربعاء , رجب, 1443 تاريخ التأكيد : 10 السبت , ذو الحجة, 1443 تاريخ الإصدار : 29 الإثنين , رجب, 1444

الکلمات المفتاحية: تغییر جنسیت, بنای عقلا, قاعده درء, قاعده احتیاط در دماء, بنای حدود بر تخفیفات, تفسیر به نفع متهم,

ملخص المقالة :

بدون شک مسئله تغییر جنسیت از مسائل رایج و مبتلابه در جامعه امروزی است. در این تحقیق به بررسی این پدیده نوظهور در فقه و حقوق کیفری پرداخته می شود. با توجه به وجود فروض متعدد، تنها حکم مساله تغییر جنسیت قبل از رخ دادن جرم، آن هم در ابواب حدود، قصاص و دیات مورد بررسی قرار می گیرد. پس از فحص و بررسی ادله، می توان گفت: اگرچه مقتضای اطلاق، عمل به احکام مطابق با حالت پس از تغییر جنسیت است، منتها با توجه به شک در انعقاد موضوع در حالت پس از تغییر جنسیت، تمسک به اطلاق صحیح نیست. همچنین اگرچه ممکن است مقتضای دلیلی چون بنای عقلا، در نظر گرفتن حالت پس از تغییر جنسیت باشد، منتها در ابواب حدود و قصاص، قواعد اختصاصی این ابواب همچون قاعده احتیاط در دماء، بنای حدود بر تخفیفات و قاعده درء به خاطر اهمیت باب حدود و قصاص و خطیر بودن آن و نیز حساسیت ویژه شارع به این ابواب خصوصاً زمانی که به خون منتهی می شوند، حاکم بر بنای عقلا بوده و از باب تضییق، موضوع دلیلی چون بنای عقلا را در این ابواب به موارد قطعی مضیق می کند و به تبع آن مقتضای این قواعد اختصاصی، اجرای مجازات اخف و اقل در این مسئله است. این حکومت مطابق با مذاق شریعت در این ابواب است. در باب دیات نیز با توجه به عدم جریان سه قاعده فوق، مقتضای بنای عقلا مد نظر قرار دادن حالت پس از تغییر جنسیت و به تبع آن استنتاج حکم بر اساس آن حالت است. در صورت پافشاری در عدم پذیرش بنای عقلا، مقتضای قاعده اولیه، جریان استصحاب است که به تبع آن حالت قبل از تغییر جنسیت(خلقت اولیه) استصحاب شده و حکم بر اساس آن استنتاج می شود. در تمامی این موارد نمی توان به تبادر و صحت حمل به عنوان علائم حقیقت و پی بردن به مراد تمسک نمود، چرا که در دلالت آنها خدشه است.

المصادر:

• قرآن کریم.


• آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین(1409ق)، کفایة الأصول، قم، مؤسسه آل البیت(ع).


• آخوند خراسانى، محمد کاظم بن حسین(1407ق)، فوائد الاُصول، تهران، وزارت ارشاد.


• ابن ادریس حلی، محمد بن منصور(1410ق)، السرائر، قم، دفتر انتشارات اسلامى.


• ابن حزم، علی(بی تا)، الاحکام فی اصول الاحکام، قاهره، مطبعة العاصمه.


• اردبیلی، محمدعلی(1384ش)، حقوق جزای عمومی، تهران، میزان.


• انصاری، مرتضى(1428ق)، فرائد الأصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی.


• بروجردى، حسین(1415ق)، نهایة الأصول، تهران، نشر فکر.


• حائرى یزدى، عبدالکریم(بی تا)، درر الفوائد، قم، چاپخانه مهر.


• حسینی عاملی، سید جواد(بی تا)، مفتاح الکرامة، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.


• حّر عاملی، محمد بن حسن(1409ق)، وسائل الشیعة،‌ قم، موسسه آل ‌البیت(ع).


• حکیم، سید محسن(1408ق)، حقائق الاصول، قم، کتابفروشی بصیرتی.


• حلی، حسن بن یوسف (1388ق)، تذکرة الفقهاء، قم، موسسه آل البیت(ع).


• حلی، حسن بن یوسف (بی تا)، منتهی المطلب، بی‌ جا، بی‌نا.


• سبحانى، جعفر(1424ق)، إرشاد العقول، قم، موسسه امام صادق(ع).


• سبحانی، جعفر(1414ق)، المحصول فی علم الاصول، قم، موسسه امام صادق(ع).


• سبزوارى، سید عبدالأعلى(1413ق)، مهذّب الأحکام، قم، مؤسسه المنار.


• سرخسی، محمد(1414ق)، اصول سرخسی، بیروت، دارالکتب العلمیه.


• شریف مرتضی، علی بن حسین موسوی(1405ش)، الرسائل، قم، دارالقرآن الکریم.


• شهید ثانى، زین الدین بن علی(1413ق)، مسالک الأفهام، قم، مؤسسة المعارف الإسلامیة.


• شیخ طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن(1387ش)، المبسوط، تهران، المکتبة المرتضویة.


• شیرازی، محمدحسن(1409ق)، تقریرات آیت الله المجدد شیرازی، قم، موسسه آل البیت.


• صانعی، پرویز(1374ش)، حقوق جزای عمومی، تهران،‌ گنج دانش.


• صدر، سید محمد باقر(1418ق)، دروس فى علم الاصول، قم، موسسة النشر الاسلامی.


• صدر، سید محمد باقر، (بی تا)، بحوث فی علم الأصول، بی جا، بی نا.


• صدر، سیدمحمد، (١٤٢٠ق)، ماوراء الفقه، بیروت، دارالاضواء للطباعه و النشر.


• صدوق، محمّد بن على بن بابویه(1413ق)، کتاب من لایحضره الفقیه، قم، دفتر انتشارات اسلامی.


• طباطبایی، سید على بن محمد(1418ق)، ریاض المسائل، قم، مؤسسه آل البیت(ع).


• عراقى، ضیاءالدین(1414ق)، مقالات الاصول، قم، مجمع الفکر الاسلامی.


• عراقى، ضیاءالدین(1417ق)، نهایة الافکار، قم، دفتر انتشارات اسلامی.


• غروی اصفهانی، محمد حسین(1416ق)، بحوث فی علم الاصول، قم، جامعه مدرسین.


• فاضل اردکانی، محمدحسین(بی تا)، غایة المسئول، قم، موسسه آل البیت.


• فاضل هندى، محمد بن حسن(1416ق)، کشف اللثام، قم، دفتر انتشارات اسلامى.


• فیروزآبادی، سید مرتضی(1400ق)، عنایة الاصول، قم، فیروزآبادی.


• گلدوزیان، ایرج(1379ش)، حقوق جزاى عمومى ایران، تهران، موسسه انتشارات جهاد دانشگاهی.


• مجمع فقه اهل البیت(1423ق)، قواعد اصول الفقه علی مذهب الامامیه، قم، المجمع العالمی لاهل البیت(ع).


• محقق حلّى، جعفر بن حسن(1408ق). شرائع الإسلام، قم، مؤسسه اسماعیلیان.


• محقق داماد، سید مصطفی(1379ش)، قواعد فقه(بخش جزایی)، تهران، مرکز نشر اسلامی.


• مدنی تبریزی، سیدیوسف(1416ق)،المسائل المستحدثه، قم، انتشارات دهاقانی.


• مراغی، میرعبدالفتاح(١٤١٧ق)، العناوین، قم، دفتر انتشارات اسلامی.


• مرعشی، سید شهاب الدین(بی تا). احکام السرقة، قم، کتابخانه آیت الله مرعشی.


• مصطفوی، محمد کاظم(1412ق)، القواعدالفقهیه، قم، جامعه مدرسین.


• مظفر، محمد رضا(1430ق)، أصول الفقه،قم، موسسه النشر الاسلامی.


• مقدس اردبیلی، احمد بن محمد(1403ق)، مجمع الفائده و البرهان، قم، دفتر انتشارات اسلامی.


• مکارم شیرازى، ناصر(1422ق)، بحوث فقهیة هامة، قم، مدرسة الإمام علی بن أبی طالب(ع).


• همان، درس خارج فقه المسائل المستحدثه، مقرر: سید مجتبی حسین نژاد، نسخه خطی.


• مکى عاملى، حسین یوسف(1391ق)، قواعد استنباط الأحکام، قم، مولف.

 

• موسوی بجنوردى، سید محمد بن حسن(1401ق)، قواعد فقهیه، تهران، مؤسسه عروج.


• موسوی خمینی، سید روح الله(1382ش)، تهذیب الاصول، قم، اسماعلیان.


• موسوى خمینى، سیدروح‏الله(1415ق)،مناهج الوصول ، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.


• موسوی خمینی، سید مصطفی(1418ق)، تحریرات فی الاصول، قم، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.


• موسوی خویی، سید ابوالقاسم(بی تا)، مبانی تکملة المنهاج، نجف، مطبعة الآداب.


• موسوی خویی، سید ابوالقاسم(1410ق)، محاضرات فی اصول الفقه، قم، جامعه مدرسین.


• نائینی، محمدحسین(بی تا)، فوائد الأصول، بی جا، بی نا.


• نجفى، محمد حسن(1404ق)، جواهر الکلام، بیروت، دار إحیاء التراث العربی.


• نراقی، محمدمهدی(1388ش)، أنیس المجتهدین فی علم الأصول؛ قم، مؤسسه بوسـتان کتاب.


• نراقی، ملا احمد (١٤٢٥ق)، الحاشیه علی الروضة البهیة، قم، دفتر انتشارات اسلامی.


• ولیدی، محمد صالح(1382ش)، بایسته های حقوق جزا، تهران، نشرخورشید.

1- Holy Quran.
2- Akhund Khorasani, Muhammad Kazem bin Hossein (1409 A.H.), Kfaiyat al-Usul, Qom, Al-Bayt Institute (A.S.).
3- Akhund Khorasani, Mohammad Kazem bin Hossein (1407 AH), Fawad al-Usool, Tehran, Ministry of Guidance.
4- Ibn Idris Hali, Muhammad bin Mansour (1410 AH), Al-Raer, Qom, Islamic Publications Office.
5- Ibn Hazm, Ali (Bita), Al-Ahkam Fi Usul Al-Ahkam, Cairo, Al-Asma Press.
6- Ardabili, Mohammad Ali (2004), General Criminal Law, Tehran, Mizan.
7- Ansari, Morteza (1428 AH), Faraed al-Usul, Qom, Majmaal al-Fikr al-Islami.
8- Boroujerdi, Hossein (1415 A.H.), End of Principles, Tehran, Nash Fekar.
9- Haeri Yazdi, Abdul Karim (B.T.A.), Derer al-Fawadee, Qom, Mehr printing house.
10- Hosseini Ameli, Seyyed Javad (Bita), Miftah al-Karamah, Beirut, Dar Ihya al-Trath al-Arabi.
11- Har Amili, Muhammad bin Hasan (1409 AH), Wasal al-Shi'a, Qom, Al-Al-Bayt Institute (AS).
12- Hakim, Seyyed Mohsen (1408 AH), Haqqet al-Asul, Qom, Basirati bookstore.
13- Hali, Hasan bin Yusuf (1388 AH), Tazkira al-Fiqaha, Qom, Al-Al-Bayt Institute (A.S.).
14- Hali, Hasan bin Yusuf (Bita), Mantehi al-Muttalib, without a place, without a place.
15- Sobhani, Jafar (1424 AH), Irshad al-Aqool, Qom, Imam Sadiq Institute (AS).
16- Sobhani, Jafar (1414 AH), Al-Mashul fi ilm al-usul, Qom, Imam Sadiq (a.s.) Institute.
17- Sabzevari, Seyyed Abd al-Oghlar (1413 AH), Mahdzab al-Ahkam, Qom, Al-Manar Institute.
18- Sarkhsi, Muhammad (1414 AH), Usul Sarkhsi, Beirut, Dar al-Kitab al-Alamiya.
19- Sharif Morteza, Ali bin Hossein Mousavi (1405 AH), Al-Rashee, Qom, Dar al-Qur'an al-Karim.
20- Shahid Thani, Zain al-Din bin Ali (1413 AH), Masalak al-Afham, Qom, Islamic Encyclopaedia Foundation.
21- Sheikh Tusi, Abu Jaafar Muhammad bin Hassan (1387), Al-Massut, Tehran, Al-Murtazawieh Library.
22- Shirazi, Mohammad Hassan (1409 AH), Ayatollah Al-Mujjad Shirazi's lectures, Qom, Al-Al-Bayt Institute.
23- Sanei, Parviz (1374), General Criminal Law, Ganj Danesh, Tehran.
24- Sadr, Seyyed Muhammad Baqir (1418 AH), Lessons in Philosophy, Qom, Al-Nashar al-Islami Institute.
25- Sadr, Seyyed Mohammad Baqir, (Bita), Researches in the science of fundamentals, bija, bina.
26- Sadr, Seyyed Mohammad, (1420 AH), Beyond Fiqh, Beirut, Dar al-Azwa for printing and publishing.
27- Sadouq, Muhammad bin Ali bin Babouyeh (1413 AH), Kitab Man Lai Hazra al-Faqih, Qom, Islamic Publications Office.
28- Tabatabai, Seyyed Ali bin Muhammad (1418 AH), Riyad al-Masail, Qom, Al-Bayt Institute (AS).
29- Iraqi, Zia al-Din (1414 AH), Essays al-Asul, Qom, Majmaal al-Fikr al-Islami.
30- Iraqi, Zia al-Din (1417 AH), Nahayeh al-Afkar, Qom, Islamic Publications Office.
31- Gharavi Esfahani, Muhammad Hossein (1416 AH), Researches on theology, Qom, Modaresin Society.
32- Fazel Ardakani, Mohammad Hossein (B.T.A.), Ghaya Al-Mosulum, Qom, Al-El-Bait Institute.
33- Fazel Handi, Muhammad bin Hasan (1416 AH), Kasf al-Latham, Qom, Islamic Publications Office.
34- Firouzabadi, Seyyed Morteza (1400 AH), Anaya al-Asul, Qom, Firouzabadi.
35- Goldouzian, Iraj (1379), General Criminal Law of Iran, Tehran, Jihad University Publications Institute.
36- Al-Majma Fiqh Ahl al-Bayt (1423 A.H.), Principles of Jurisprudence on the Imami Madhhab, Qom, Al-Majma Al-Alami Lahl al-Bayt (A.S.).
37- Mohagheq Hali, Jafar bin Hassan (1408 AH). Sharia al-Islam, Qom, Ismailian Institute.
38- Mohagheq Damad, Seyyed Mustafa (1379), Jurisprudence Rules (Penal Section), Tehran, Islamic Publishing Center.
39- Madani Tabrizi, Sidiosuf (1416 AH), Al-Masal Al-Mustadhideh, Qom, Dehaghani Publications.
40- Maraghi, Mir Abd al-Fattah (1417 A.H.), Al-Tawseh, Qom, Islamic Publications Office.
41- Marashi, Seyyed Shahabuddin (Bita). Hakam al-Shilfi, Qom, Ayatollah Marashi Library.
42- Mostafavi, Mohammad Kazem (1412 AH), al-Qasa al-Faqhiyyah, Qom, Jamia Madrasin.
43- Muzaffar, Mohammad Reza (1430 AH), Principles of Fiqh, Qom, Al-Nashar al-Islami Institute.
44- Muqaddis Ardabili, Ahmed bin Muhammad (1403 AH), Al-Faideh and Al-Barhan Assembly, Qom, Islamic Publications Office.
45- Makarem Shirazi, Nasser (1422 A.H.), Jurisprudential Research of Hama, Qom, Madrasah of Imam Ali bin Abi Talib (a.s.).
46- Ibid., the lesson of foreign fiqh al-masaal al-mustadhdhah, taught by Seyyed Mojtabi Hossein Nejad, manuscript.
47- Makki Aamili, Hossein Yusuf (1391 A.H.), Rules of Determining Al-Ahkam, Qom, Author.

48- Mousavi Bojanvardi, Seyyed Mohammad Bin Hasan (1401 AH), Jurisprudence Rules, Tehran, Aruj Institute.
49- Mousavi Khomeini, Seyyed Ruhollah (1382), Tahzib al-Asul, Qom, Ismaalian.
50- Mousavi Khomeini, Seyyed Ruhollah (1415 AH), Manahaj al-Araqi, Qom, Institute for editing and publishing Imam Khomeini's works.
51- Mousavi Khomeini, Seyyed Mustafa (1418 AH), Tahrirat Fi al-Asoul, Qom, Institute for editing and publishing the works of Imam Khomeini.
52- Mousavi Khoei, Seyyed Abulqasem (Bita), The Basics of Takmala al-Manhaj, Najaf, Al-Adab Press.
53- Mousavi Khoei, Seyyed Abul Qasim (1410 AH), lectures on the principles of jurisprudence, Qom, Jamia Madrasin.
54- Naini, Mohammad Hossein (Bita), Benefits of Basics, Bija, Bina.
55- Najafi, Muhammad Hassan (1404 AH), Javaher Kalam, Beirut, Dar Ihya Al-Turath Al Arabi.
56- Naraghi, Mohammad Mahdi (1388), Anis al-Mujtahdin in the science of fundamentals; Qom, Bostan Kitab Institute.
57- Naraghi, Mulla Ahmad (1425 AH), al-Hashieh Ali al-Ruda al-Bahiya, Qom, Islamic Publications Office.
58- Walidi, Mohammad Saleh (1382), Criminal Law Basics, Tehran, Nash Khurshid.