قاعده شروط و کاربرد آن در حقوق خانواده
الموضوعات :سیدابوالقاسم نقیبی 1 , سیدمحمدرضا آیتی 2 , طوبی فیروزپور 3
1 - دانشیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران
2 - استاد، گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - دانش آموخته دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحدتهران، دانشگاه ازاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: شرط بنایی, قاعده فقهی, شرط ضمن عقد, قاعده شروط, شرط ابتدایی, شرط الحاقی,
ملخص المقالة :
قاعده شروط ازجمله قواعد فقهی است که مبنای برخی از قوانین و مقررات درزمینه حقوق خانواده حاکم بر کشور است. بر اساس این قاعده زوجین باید به شروط صحیحی که در متن عقد نکاح درج شده است ملتزم باشند. فقیهان درزمینه اعتبار شروط ابتدایی، بنایی و الحاقی اختلاف نظر دارند. در این مقاله بر اعتبار شرعی شروط ابتدایی، بنایی و الحاقی تأکید شده است. اعتبار شروط الحاقی در مهر، خاستگاه قرآنی دارد. در این نوشتار ضمن نقد ادله قول عدم مشروعیت، مبانی فقهی مشروعیت شروط ابتدایی، بنایی و الحاقی به عقد نکاح ارائه‌شده است و اعتبار برخی از شروط مورد سنجش فقهی و حقوقی قرارگرفته است.
قرآن کریم. ترجمه: مهدی الهی قمشه ای، تهران: انتشارات سازمان تبلیغات اسلامی.
ابن ابی جمهور، محمد بن علی. (1403ق). عوالی اللئالی. قم: انتشارات سیدالشهدا.
ابن منظور، محمد بن مکرم. (1363ق). لسان العرب. قم: نشر ادب حوزه.
امامی، حسن. (1368). حقوق مدنی. تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.
انصاری، مرتضی. (1415ق). فرائد الاصول. قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
انصاری. (1419ق). القواعد الفقهیه. قم: نشر الهادی.
انصاری، مرتضی. (1427ق). المکاسب. قم: مجمع الفکر الاسلامی.
بحرانی، یوسف. (1408ق). حدائق الناضره فی احکام العتره الطاهره. قم: انتشارات مؤسسه النشر الاسلامی.
بروجردی، مرتضی. (1365ق). مستند العروه الوثقی، تقریرات سید ابوالقاسم خویی. قم: داراحیاء التراث الاسلامیه.
تقوایی، عباس؛ حائری، محمد حسن؛ خداشناس، معصومه. (1395). «نقد و تحلیل شرط مخالف کتاب و سنت و آثار آن بر عقود». فصلنامه پژوهش های فقه و حقوق اسلامی، 12(۴۳).
جعفری لنگرودی، محمدجعفر. (1368). حقوق خانواده. تهران: گنج دانش.
حر عاملی، محمد بن حسن. (1409ق). وسایل الشیعه. قم: مؤسسه آل البیت.
حسینی مراغی، میرفتّاح. (1417ق). العناوین. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه المدرسین.
حکیم ، محسن . (1410ق). منهاج الصالحین. نجف: مطبعه الآداب.
حکیم، محسن. (1404ق). مستمسک العروه الوثقی. قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی.
حلی، ابومنصورحسن بن یوسف. (1413ق). قواعد‌الاحکام‌فی‌معرفه‌الحلال و الحرام. قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه.
حلی ـ،حسن بن یوسف(بی‌تا)، تحریر الاحکام، مشهد:مؤسسه طوس.
حلی، حسن بن یوسف (1387ق)،ایضاح الفوائد فی شرح اشکالات القواعد، قم:چاپخانه و انتشارات علمیه.
حلی، حسن بن یوسف بن مطهر (1413ق)، مختلف الشیعه، بیروت: دارالاسلامیه.
حلی، محمد بن حسن (فخرالمحققین)، 1387، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، قم: موسسه اسماعیلیان.
حلی، نجمالدین، جعفر بن حسن،(محقق حلی)(1409)، شرائعالإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، قم: مؤسسهی اسماعیلیان.
خراسانی، محمد کاظم (آخوند خراسانی)،(1366ق)، کفایه الاصول، تهران: انتشارات اسلامیه.
زبیدی، محمد بن محمد(1414ق)، تاج العروس، بیروت:دار مکتبه الحیاه.
سیستانی، علی(1414ق)، منهاج الصالحین، قم: مکتبه آیت العظمی سیستانی.
شهیدی، مهدی، (1387)، آثار قراردادها و تعهدات، تهران: انتشارات مجد.
صفایی، حسین و امامی، اسدالله(1372)، مختصر حقوق خانواده، تهران: نشر میزان.
طباطبایی یزدی، محمدکاظم (1378ق)،حاشیه بر مکاسب، قم:مؤسسه اسماعیلیان.
طوسی (1351ق)،المبسوط فی فقه الامامیه، تهران:مکتبه المرتضویه.
طوسی (1407ق)،الخلاف، قم: مؤسسه النشر الاسلامی.
طوسی (1412ق)،النهایه و نکتها، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه المدرسین.
طوسی، محمد بن حسن(1401ق)، تهذیب الاحکام، بیروت:دارالصعب و دارالتعارف.
عاملی، محمد (شهید اول)(1360ق)، القواعد و الفوائد، نجف:مکتبه المفید، مطبعه الآداب.
فاضلی ، عزالدین حسن(فاضل آبی)(1408ق)، کشف الرموز فی شرح المختصر النافع ،قم:مؤسسه النشر الاسلامی.
کاتوزیان (1383)قواعد عمومی قراردادها، تهران: شرکت سهامی انتشار با همکاری بهمن برنا.
کاتوزیان، ناصر(1385)،دوره مقدماتی حقوق مدنی خانواده، تهران: نشر میزان.
کلینی، محمد بن یعقوب(1407ق)، الفروع من الکافی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
مامقانی، عبدالله(1350ق)، تنقیح المقال، نجف: بی‌نا.
مجلسی،محمد باقر(1410ق)،بحار الانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار (علیهم‌السلام)، بیروت: مؤسسه الطبع و النشر.
محقق حلی، جعفر بن محمد، (1409ق)، شرایع الاسلام، تهران: انتشارات استقلال.
محقق داماد (1365) ، بررسی فقهی حقوق خانواده، تهران:نشر علوم اسلامی.
محقق داماد (1390)، نظریه عمومی شروط و التزامات در حقوق اسلامی،تهران: مرکز نشر علوم اسلامی.
محقق داماد، مصطفی(1385)، قواعد فقه (بخش مدنی)، تهران: انتشارات سمت.
محقق کرکی، علی بن حسین(1411ق)، جامع المقاصد، قم:مؤسسه آل البیت(ع).
موسوی بجنوردی، حسن (1419ق)،القواعد الفقهیه، نجف:مطبعه الآداب.
موسوی خمینی (1366) ، استفتائات، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه المدرسین.
موسوی خمینی (1378)،صحیفه نور، تهران: انتشارات انقلاب اسلامی.
موسوی خمینی (1421ق)،کتاب البیع، تهران:مؤسسه النشر الاسلامی.
موسوی خمینی، روح‌الله(1390)، تحریرالوسیله، قم:دفتر انتشارات اسلامی.
موسوی خویی، ابوالقاسم(بی‌تا)، مصباح الفقاهه (مقرّر: محمدعلی توحیدی)، قم: انتشارات داوری.
نائینی، میرزا محمدحسن(1357ق)، منیه الطالب فی حاشیه المکاسب (خوانساری، موسی بن محمد، تقریرات درس نائینی)، تهران:مطبعه المرتضوی.
نجفی، محمدحسن(1365ق)، جواهرالکلام فی شرح شرایع الاسلام،تهران: دارالکتب الاسلامیه.
نراقی، ملا احمد(1417ق)، عواید الایام، قم:مکتبه بصیرتی.
_||_
Holy Quran, translation: Mehdi Elahi Qomshaei, Tehran: Publications of Islamic Propaganda Organization
Ibn Abi Jumur, Muhammad Ibn Ali (1982), Awali Al-Leali, Qom: Seyyed al-Shohadah Publications.
Ibn Manzoor, Muhammad bin Makram (1944), Lasan al-Arab, Qom: Adab Hoza publication. Emami, Hassan (1989), Civil Rights, Tehran: Islamic Bookstore.
Ansari; Ansari, Morteza (2006), al-Makasab, Qom: Jamal al-Fikr al-Islami.
----------- (1994), Faraid al-Asul, Qom: Al-Nashar al-Islami Institute.
------- (1999.), Al-Qasas al-Fiqhiyyah, Qom: Al-Hadi Publishing House.
Bahrani, Youssef (1987), Hadaiq al-Nadrah fi Hakam al-Atrah al-Tahirah, Qom: Al-Nashar al-Islami Publications.
Borujerdi, Morteza (1945), Al-Arwa al-Waghhi Documentary, Narrations by Seyyed Abul Qasim Khoei, Qom: Darahiya al-Tarath al-Islamiyya.
Taqvai, Abbas; Haeri, Mohammad Hassan; Khudashanas, Masoumeh, (2015), "Criticism and analysis of the contrary condition of the book and tradition and its effects on contracts", Islamic Jurisprudence and Law Research Quarterly, year 12, number 43.
Jafari Langroudi, Mohammad Jaafar (1948), family law, Tehran: Ganj Danesh.
Har Ameli, Muhammad bin Hasan (1988), Al-Shi'a Tools, Qom: Al-Al-Bayt Institute.
Hosseini Maraghi, Mirfattah (1996), Al-Anawin, Qom: Islamic Publications Office affiliated to Jamia Al-Madrasin.
Hakim, Mohsen, (1989), Minhaj al-Salehin, Najaf: Al-Adab Publishing House.
------------------ (1983), Mustamsk al-Arwa al-Waqhi, Qom: Ayatollah Murashi Najafi Library.
.Hali, Abu Mansour Hasan bin Yusuf (1992), The Rules of Al-Ahkam in Marifah al-Halal and Al-Haram, Qom: Islamic Publications Office affiliated with the Society of Seminary Teachers.
---------------------------- al-Ahkam, Mashhad: Tus Institute.
--------------------- (1967), explanation of the benefits in the explanation of the problems of the rules, Qom: Printing House and Scientific Publications.
---------------------------- (1992), Farif al-Shia, Beirut: Dar al-Islamiya.
Hali, Muhammad bin Hasan (Fakhral al-Haqqin), (1967), Idaba al-Fawadee fi Sharh al-Qasas al-Qaase, Qom: Ismailian Institute.
Hali, Najm al-Din, Jafar bin Hasan, )1988), Sharia al-Islam fi al-Halal and Haram issues, Qom: Ismailian Institute.
Khorasani, Mohammad Kazem (Akhund Khorasani), (1946), Kefayeh al-Asul, Tehran: Islamiya Publications.
Zubaydi, Muhammad bin Muhammad (1993), Taj al-Arus, Beirut: Dar Maktaba al-Hiyah.
Sistani, Ali (1963), Menhaj al-Salehin, Qom: School of Ayat Azami Sistani.
Shahidi, Mehdi, (1967), works of contracts and obligations, Tehran: Majd Publications.
Safai, Hossein and Emami, Asadullah (1993), Summary of Family Law, Tehran: Mizan Publishing.
Tabatabaei Yazdi, Mohammad Kazem (1958), Hashieh Bar Makaseb, Qom: Ismailian Institute.
Tusi, Muhammad bin Hasan (1980), Tahzeeb al-Ahkam, Beirut: Dar al-Saab and Dar al-Taraif.
---------------- (1932), al-Mabusut fi fiqh al-Umamiyyah, Tehran: Al-Mortazawieh School.
--------------------- (1986), Al-Khalaf, Qom: Al-Nashar al-Islami Institute.
------ (1991), Al-Nahaye and Nithta, Qom: Islamic Publications Office affiliated with Jamiat al-Madrasin.
Ameli, Muhammad (1st Martyr) (1941), Al-Qasas va Al-Fawaida, Najaf: Al-Mufid School, Al-Adab School.
Fazli, Ezzeddin Hasan (1987), Discovery of Symbols in Sharh Al-Mukhtasar al-Nafi, Qom: Al-Nashr Al-Islami Institute.
Hakatouzian,nasser (2004) General rules of contracts, Tehran: Publishing Company in collaboration
with Bahman Barna.
----------------- (2006), Preliminary course on family civil rights, Tehran: Mizan publishing house
Kilini, Muhammad bin Yaqub (1986), al-Faroo Man al-Kafi, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya. Mamqani, Abdullah (1931), Tanqih al-Maqal, Najaf: Bina.
Majlesi, Muhammad Baqir (1989), Bihar al-Anwar al-Jamaeeh Lederer Akhbar al-Imae al-Athar (peace be upon him), Beirut: Al-Tabb and Al-Nashar Institute.
Mohagheq Hali, Jafar bin Muhammad, (1988), Sharia' al-Islam, Tehran: Esteghlal Publications. Mohagheq Damad (1986), jurisprudential review of family law, Tehran: Islamic Publishing House.
------ (2011), General Theory of Terms and Obligations in Islamic Law, Tehran: Islamic Sciences Publishing Center.
-------, Mustafa (2006), Jurisprudence Rules (Civil Section), Tehran: Samit Publications.
Mohagheq Karki, Ali bin Hossein (1990), Al-Maqassed Mosque, Qom: Al-Al-Bayt Institute (peace be upon him).
Mousavi Bejnavardi, Hassan (1998), Al-Qa'ama al-Fiqhiyyah, Najaf: Al-Adab Publishing House.
Mousavi Khomeini (1987), Esftataat, Qom: Islamic Publications Office affiliated with Jamiat al-Madrasin.
------ (1999), Noor Book, Tehran: Islamic Revolution Publishing House.
---- (2011), Kitab al-Bai, Tehran: Al-Nashar al-Islami Institute. Mousavi
----- (2011), Tahrir Al Wasila, Qom: Islamic Publications Office.
Mousavi Khoei, Abul Qasem, Misbah al-Faqaha (Editor: Mohammad Ali Tawhidi), Qom: Davari Publications.
Naini, Mirza Mohammad Hasan (1938), Maniyah al-Talib fi Marzih al-Makasb (Khansari, Musa bin Mohammad, Narrations of Naini's lesson), Tehran: Al-Mortazavi Press.
Najafi, Mohammad Hasan (1945), Javaher al-Kalam fi Sharh Shariah al-Islam, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya. Naraghi, Mulla Ahmad (1996), the results of the days, Qom: Bisarti School.
