نقش زمان در تجلی خلاقیت در حرکت تربیتی انسان با الهام از حرکت جوهری صدرالتالهین مبتنی بر مراتب رشد
الموضوعات :
1 - دکترای تاریخ و فلسفه تعلیم و تربیت، دانشیار و عضو هیأت علمی دانشگاه علامه، ایران.
الکلمات المفتاحية: زمان‌شناسی, تربیت, زمان تربیت, خلاقیت, حرکت تربیتی انسان,
ملخص المقالة :
مقدمه وهدف: نظر ملاصدرا در باب زمان، چشم‌انداز مفیدی برای بحث زمان به عنوان یکی از لوازم شش‌گانه‌ی حرکت به‌شمار می‌رود. مسافت، حرکت و زمان به تحلیل عقلی به یک وجود واحد برمی‌گردند. این نکته در تبیین مسأله زمان نقش مؤثری دارد. زمان‌دار بودن تربیت را نباید با مبدأ و منتها داشتن آن خلط کرد. هدف از این مقاله، شناخت و تحلیل زمان در بروز خلاقیت در حرکت تربیتی انسان مبتنی بر مراحل گوناگون رشد است. روش: روش تحقیقِ این پژوهش توصیفی و تحلیلی، و مطالب آن به صورت کتابخانه‌ای و استفاده از منابع اینترنتی جمع‌آوری شده است. یافته‌ها: بلوغ، یکی از مهم‌ترین مراحل رشد است و در نظام تربیتیِ اسلام، بسیار گران‌قدر است. در دوره اعتدال، فرد در پایان نوسانات و هیجانات بلوغ قرار گرفته و در آغازِ راهی است که در آن ثبات در زندگی او ظهور می‌کند. در دوره‌ی اعتلا، زمینه‌ی مناسب برای تصمیم‌گیری‌های عاقلانه‌تر فراهم می‌آید. از حیث عقلی، دوره سالخوردگی، مرحله‌ی ثمردهی است. برای هر رشد و تحولی، یک سرعت بهینه وجود دارد که باید از کوتاه کردن زمانِ برخی مراحل اجتناب کرد؛ همچنین سرعت بیش از حد و به دور از توانمندی، فرآیند تربیت را از باروری و عمق تهی می‌سازد. بحث ونتیجه‌گیری: بر اساس شواهد دینی، مراد از تربیت، ربوبی شدن و ربوبی ساختن آدمی است، که تمام مقاطع زندگی را در بر می‌گیرد. بهترین مرحله‌ی تربیت از نظر زمانی، هنگامی است که هنوز ویژگی‌های روحی در وجود انسان نهادینه و ریشه‌دار نشده باشند که همان دوره‌ی ابتدایی بلوغ و نهایتِ آن دوره‌ی اعتلا است. مرحله ضعف نهایی، مقطع مناسبی برای ایجاد تغییر در فرد و تربیت او نیست. پختگی عقل با علم داشتن، هم‌سنگ نیست. پختگی عقل بدان معنا است که فرد در بازشناخت فجور و تقوا در اعمال، تیزبین و در پرهیز از فجور و پیروی تقوا، ثابت‌قدم باشد.
1. قرآن کریم، ترجمه: مشکینی، علی (1381)، قم، الهادی.
2. قرآن کریم، ترجمه: مکارم شیرازی، ناصر (1380)، تهران، دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.
3. نهج‌البلاغه، تصحیح: صالح، صبحی (1414)، قم، هجرت.
4. آلوسی، محمود بن عبدالله (1398)، روح المعاني في تفسير القرآن العظيم و السبع المثاني، بيروت، دارالفكر.
5. آمدی، عبدالواحد بن‌محمد (1366)، تصنیف غررالحکم، تحقیق مصطفی درایتی، قم، مكتب الإعلام الإسلامی.
6. ابن‌بابویه قمی، محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق) (1398)، کتاب التوحید، تهران، مکتبة الصدوق.
7. ابن‌سینا، ابوعلی حسین بن عبدالله (1428)، الشفاء (الطبیعیات)، ج 1: كتاب النفس، قم، ذوی‌القربی.
8. ابن‌منظور، جمال‌الدین محمد بن مکرم (1408)، لسان العرب، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
9. اعرافی، علی‌رضا (1381)، آرای دانشمندان مسلمان در تعلیم و تربیت و مبانی آن، ج 3: امام محمد غزالی، تهران، پژوهشكده حوزه و دانشگاه، سازمان مطالعه و تدوین كتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
10. اعرافی، علی‌رضا (1385)، اهداف تربیت از دیدگاه اسلام، تهران، سازمان مطالعه و تدوین كتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
11. انديشه، علي (1381)، «زمان بعد چهارم»، مجموعه مقالات همايش جهاني ملاصدرا، ج 4، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا.
12. باقری، خسرو (1386)، نگاهی دوباره به تعلیم و تربیت اسلامی، تهران، مركز چاپ و نشر سازمان تبلیغات اسلامی.
13. پاينده، ابوالقاسم (1382)، نهج‌الفصاحة، تهران، دنياى دانش.
14. جوادی آملی، عبدالله (1385)، تفسیر موضوعی قرآن کریم، ج 15، قم، اسراء.
15. حائری، مهدی (1379)، آفاق فلسفه از عقل ناب تا حکمت احکام، چاپ اول، تهران، فرزان.
16. دهخدا، علی‌اکبر (1325)، لغت‌نامه‌ی دهخدا، زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، دانشگاه تهران.
17. راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد (1426)، مفردات ألفاظ القرآن الکریم، قم، طلیعه النور.
18. شکوهی، غلامحسين (1383)، مباني و اصول آموزش و پرورش، مشهد، آستان قدس رضوي.
19. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (صدرالدین شیرازی، ملاصدرا) (1360)، رساله‌ی سه اصل، به تصحیح دکتر سید حسین نصر، تهران، مولی.
20. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (صدرالدین شیرازی، ملاصدرا) (1363 الف)، أسرار الآیات، به کوشش محمد خواجوی، تهران، مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
21. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (صدرالدین شیرازی، ملاصدرا) (1363 ب)، مفاتیح الغیب، به کوشش محمد خواجوی، تهران، مؤسسه‌ی مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
22. صدرالمتألهین، محمد بن ابراهیم (صدرالدین شیرازی، ملاصدرا) (1428)، الحکمه المتعالیه فی الأسفار العقلیه الأربعه، 9 ج، قم، طلیعه النور.
23. طباطبايی، سید محمدحسین (1390)، الميزان في تفسير القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمي للمطبوعات.
24. طباطبايی، سید محمدحسین (1372)، ترجمه‌ی تفسیر المیزان، ترجمه سید محمدباقر موسوی همدانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه‌ی مدرسین حوزه‌ی علمیه‌ی قم.
25. طباطبايی، سید محمدحسین (1385)، نهایه الحکمه، 4 ج، تصحیح و تعلیق غلام‌رضا فیاضی، قم: مرکز انتشارات مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
26. طبرسی، حسن بن فضل (1412)، مكارم الأخلاق، قم، الشريف الرضی.
27. فروغی، محمدعلی (1375)، سیر حكمت در اروپا، تهران، كتاب‌فروشی زوار.
28. قمی، حاج شیخ عباس (1371)، مفاتیح‌الجنان، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
29. كارل، آلكسیس (1339)، انسان موجود ناشناخته، اصفهان، كتاب‌فروشی تأیید.
30. مان، لاند (1350)، انسان‌شناسی، ترجمه رامپور صدرنبوی، مشهد، باستان.
31. کراجکی، محمد بن علی (1410)، كنز الفوائد، محقق: نعمة، عبدالله، قم، دار الذخائر.
32. کلینی، محمد بن یعقوب (1365)، الکافی، 8 ج، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
33. مجلسی، محمدباقر (1404)، بحار الأنوار، 110 ج، بیروت، مؤسسه الوفاء.
34. محدث نوری، میرزا حسین (1408)، مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل‌البیت.
35. محمدی ری‌شهری، محمد (1362)، میزان الحکمه، تهران، مکتب الإعلام الإسلامی.
36. مصباح یزدی، محمدتقی (1378)، جامعه و تاریخ از دیدگاه قرآن، تهران، سازمان تبلیغات اسلامی.
37. مصباح یزدی، محمدتقی (1378). معارف قرآن، قم، مؤسسه‌ی آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره).
38. مصباح یزدی، محمدتقی (1383)، معارف قرآن، قم، مؤسسه‌ي آموزشي و پژوهشي امام خميني (ره).
39. مصلح، علی‌اصغر (1384)، پرسش از حقیقت انسان، قم، كتاب طه.
40. مصلح، علی‌اصغر (1381)، «مسأله‌ي زمان ازنظر ملاصدرا و قيصري»، مجموعه مقالات همايش جهاني ملاصدرا، ج 4، تهران، بنياد حكمت اسلامي صدرا.
41. مطهری، مرتضی (1372)، تعلیم و تربیت در اسلام، تهران، صدرا.
42. مطهری، مرتضی (1379 الف). آزادی معنوی، تهران، صدرا.
43. مطهری، مرتضی (1379 ب)، انسان و ایمان، تهران، صدرا.
44. معین، محمد (1360)، فرهنگ فارسی، ج 2، تهران، امیرکبیر.
45. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1366)، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه.
