بررسی و تحلیل تأثیر ادبیات فارسی بر ادبیات ترکمن با رویکرد زیبایی‌شناسی
الموضوعات :
سیاوش مرشدی
1
(استادیار دانشگاه آزاد اسلامی، واحد گرگان، مرکز گمیشان، گروه زبان و ادبیات فارسی، گمیشان، ایران. (نویسنده مسؤول))
کمال‌الدین آرخی
2
(دانشجوی دوره دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه سیستان و بلوچستان.)
الکلمات المفتاحية: ادبیات فارسی, زیبایی‌شناسی, صور خیال, Persian literature, aesthetics, شعر ترکمن, Figure of speech, Turkmen literature,
ملخص المقالة :
با توجه به نقش ترکمن ها در تغییر و تحولات سیاسی و اجتماعی ایران و مرکزیت فرهنگی شهر مرو ترکمنستان در دوران اسلامی، تأثیر و تأثر متقابلی بین ادبیات ترکمن و ادبیات فارسی به وجود آمده است. این نوشتار، با روش توصیف و تحلیل محتوا و کتابخانه ای، تأثیرپذیری ادبیات ترکمن را (در محدوده قرن نوزدهم و بیستم) از ادبیات کلاسیک فارسی، با تأکید بر آثار پنج شاعر نامی ترکمن مختومقلی فراغی، غایب نظر غایبی، قربانعالی معروفی، مسکین قلیچ و نورمحمد عندلیب بررسی می‌کند. نتایج پژوهش بیانگر آن است که شاعران ترکمن با ادبیات فارسی آشنایی داشته و به وفور از عبارات، مضامین، اصطلاحات و صور خیال ادبیات فارسی در اشعارشان استفاده کرده اند، حتی برخی از شاعران ترکمن اشعاری به زبان فارسی نیز دارند. این مسئله به ویژه در بخش زیبایی شناسی ادبیات فارسی چشمگیر است؛ همچنین اغلب تأثیرپذیری آن ها در حیطه سبکی از شاعرانی چون عطار، مولانا، حافظ و... مورد توجه آنان بوده است. در این مقاله در بخش سبکی به تأثیرات سبک زیبایی شناسانه (صور خیال: تشبیه، استعاره و کنایه) ادبیات فارسی بر پنج شاعرِ ترکمنِ یاد شده پرداخته شده است.
منابع و مآخذ
1ـ اعظمیراد، گنبد دوردی. مقدمهای بر شعر مختومقلی بر اساس ادبیات تطبیقی. مشهد: انتشارات گل نشر، چاپ اول، 1377.
2ـ اوحدی مراغه‌ای. دیوان اوحدی مراغه‌ای، به کوشش حمید سعادت. تهران: انتشارات کاوه، 1349.
3ـ بیدل، عبدالقادر. دیوان بیدل دهلوی. به تصحیح اکبر بهداروند. تهران: نشر قطره، دو جلد، 1388.
4ـ تاریخ ترکمنستان. تهران: انتشارات وزارت امور خارجه، جلد اول، چاپ سوم، 1390.
5ـ جمالزاده، محمدعلی. جنگ ترکمن. تهران: انتشارات جاویدان، 1357.
6ـ حافظ، شمسالدین محمد. دیوان حافظ. به کوشش خطیب رهبر. تهران: صفی علیشاه، چاپ چهارم، 1366.
7ـ ــــ ، ـــــــــــــــــ . دیوان حافظ یا رندینامه. با یادداشت‌های علی‌اصغر حلبی. تهران: نشر زوار، 1390.
8ـ حلبی، علی‌اصغر، مرشدی، سیاوش. «مقایسه سبکشناسانۀ هفت‌اورنگ جامی و هفت منظر هاتفی از دیدگاه زیبایی‌شناسی». فصلنامۀ تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال پنجم، شماره چهارم، زمستان، شماره پیاپی 18، ص88ـ73، 1391.
9ـ خاقانی، بدیل. دیوان خاقانی شروانی. تصحیح ضیاءالدین سجادی. تهران: زوّار، 1378.
10ـ دهخدا، علی‌اکبر و همکاران. لغت‌نامه، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، ویرایش جدید، 15 جلد، 1377.
11ـ سارلی، اراز محمد. پژوهشهایی در ادبیات ترکمن. گنبد: مختومقلی فراغی، 1377.
12ـ سعدی، شیخ مصلحالدین. کلیات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی. تهران، نشر هرمس، 1385.
13ـ سنایی، مجدودبنآدم. حدیقه‌الحقیقه و شریعه الشریعه. تصحیح و تحشیه مدرس رضوی. تهران: دانشگاهتهران، چاپ ششم، 1383.
14ـ ـــــ ، ــــــــــــ . دیوان اشعار سنایی. به کوشش مدرس رضوی. تهران: انتشارات سنایی، 1380.
15ـ شادمهر، امان قلیچ. خلوت‌نشین عشق. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1379.
16ـ صفا، ذبیح‌الله. تاریخ ادبیات ایران. تهران، انتشارات فردوسی، جلد ششم، 1369.
17ـ شیدایی. دیوان اشعار شیدایی، گنبد: قابوس، 1370.
18ـ سلمان ساوَجی، سلمانبنمحمد. کلیات سلمان ساوجی. تصحیح عباسعلی وفایی. تهران: سخن، چاپ اول، 1389.
19ـ شیدایی. گل صنوبر. به کوشش مراد دوردی قاضی. گنبد: قابوس، چاپ اول، 1377.
20ـ طالبان، یحیی، نیکپناه، منصور. «مقایسه تطبیقی صور خیال در شعر بیدل و نیما». مجله علوم اجتماعی و انسانی دانشگاه شیراز، شماره 2، صص 98ـ108، 1381.
21ـ عطار، محمدبنابراهیم. دیوان عطار. به اهتمام و تصحیح تقی تفضلی. تهران: علمی و فرهنگی، 1384.
22ـ ــــ ، ـــــــــــــ . منطق‌الطیر. تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعیکدکنی. تهران، علمی و فرهنگی، 1383.
23ـ عندلیب، نورمحمد. دیوان اشعار و منظومه‌ها و داستان‌های نور محمد عندلیب شاعر ترکمن و فارسی سرا. به کوشش نظر محمد گل محمدی. گرگان: انتشارات مختومقلی فراغی، چاپ اول، 1391.
24ـ غایبی، غایبنظر. دیوان اشعار غایبی. به کوشش حاج مراد دوردی قاضی. گرگان: مختومقلی، 1389.
25ـ فداکار، نورقلیچ. نقد و تحلیل آثار و احوال مختومقلی فراغی. گلستان: انتشارات احسان، 1379.
26ـ فراغی، مختومقلی. دیوان اشعار مختومقلی فراغی. گنبد: انتشارات سنایی، 1372.
27ـ ـــــ ، ـــــــــ . دیوان اشعار مختومقلی فراغی. گنبدکاووس: قابوس، 1357.
28ـ ـــــ ، ـــــــــ . دیوان مختومقلی فراغی.به تصحیح اراز محمد سارلی. گرگان: مختومقلی، 1392.
29ـ فرخیسیستانی، علی. دیوان حکیم فرخی سیستانی. به کوشش محمد دبیرسیاقی. تهران، نشر زوار، 1380.
30ـ فردوسی، ابوالقاسم. شاهنامه فردوسی. بر اساس چاپ مسکو، تهران: نشر هرمس، 1390.
31ـ قاضی، فرهاد. زندگینامه بزرگان شعر و ادب ترکمن. مشهد: گل نشر، چاپ اول، 1387.
32ـ گل، امین‌الله. تاریخ سیاسی و اجتماعی ترکمنها. تهران: نشر علم، 1366.
33ـ مسکینقیلیچ. دیوان اشعار مسکین قلیچ. به کوشش مراد دوردی قاضی، محمود آتا گؤزلی. گرگان: نشر عشق دانش، چاپ اول، 1384.
34ـ مشیری، رحیم جغرافیای کوچ‌نشینی. تهران: انتشارات سمت، چاپ پنجم، 1384.
35ـ معروفی، قربانعلی. داستان یوسف و احمد. به کوشش مراد وردی قاضی. گرگان: انتشارات مختومقلی فراغی، 1377.
36ـ مولوی، جلال‌الدین. مثنوی معنوی. مولوی، جلال‌الدین محمد تصحیح نیکلسون. تهران: نشر هرمس، 1386.
37ـ ـــــ ، ـــــــــــ . کلیات شمس یا دیوان کبیر. با تصحیحات بدیع‌الزمان فروزانفر. تهران: انتشارات بهنود، 1391.
38ـ میرنیا، علی. طوایف ترکمن. تهران: نشر هیرمند، 1366.
39ـ ناصرخسرو قبادیانی. دیوان اشعار ناصرخسرو. به کوشش نصرالله تقوی. تهران: نشر معین، 1380.
40ـ نظامی گنجوی، الیاس. خسرو و شیرین. به تصحیح وحید دستگردی. به کوشش سعید حمیدیان. نشر قطره، 1388.
41ـ ــــــــــــ ، ـــــ . خمسۀ نظامی. الیاس، بر اساس چاپ مسکو ـ باکو، تهران: نشر هرمس، 1375.
42ـ نعمهالله ولی، نعمه الله. دیوان کامل حضرت شاه نعمه الله ولی... . کرمان: خدمات فرهنگی کرمان، چاپ دوم، 1386.
43ـ نوایی، امیرشیر. دیوان اشعار امیرنظامالدین علیشیر نوایی. به کوشش رکنالدین همایون فرخ، تهران: اساطیر، چاپ اول، 1375.
44ـ وامبری، آرمینیوس. درویش دروغین. ترجمه فتحعلی خواجه‌نوریان. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم، 1377.
45- Hasan Basri Çantay. 1958. Chapter 7: Islamic Culture in Turkish Areas, in Islam — The Straight Path: Islam Interpreted by Muslims by Prof. Kenneth W. Morgan, Published by The Ronald Press Company, New York «. Religion-online. org. Retrieved 2013; 04: 09.
46- THE ENCYCLOPAEDIA OF ISLAM, LEIDEN, BRILL. E. Turkmen literature. V. X, 2000; 8: 727.
48- www. ganjoor. net
[1]- این مقاله برگرفته از طرح پژوهشی «بررسی و تحلیل تأثیر ادبیات فارسی بر ادبیات ترکمن» مصوب 4/7/94 دانشگاه آزاد اسلامی واحد مادر گرگان است.
[14]- در متن اصلی «قهریم آتشی» و در پی نویس «قهرینگ آتشی» آمده است که به دلیل معنای درست، ضبط پی نوشت برگزیده شد.
[15]ـ «بیگمان آشناییها میان خردمندان همانند پیمانهاست» (ترجمه علی‌اصغر حلبی، دیوان حافظ یا رندینامه، ص: 434، ح 4)
