بررسی مثنوی جواهرالاسرار رشید تبریزی و معرفی نسخههای آن
الموضوعات :
شهلا حاج طالبی
1
(دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.)
سید مهدی نوریان
2
(استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.)
قربانعلی ابراهیمی
3
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نجف آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف آباد، ایران.)
الکلمات المفتاحية: شعر عصر صفوی, مثنوی جواهرالاسرار, رشید تبریزی, جواهرنامه, نسخۀ خطی,
ملخص المقالة :
رشید تبریزی از شاعران پرکار و ناشناختۀ عصر صفوی در قرن 11 هـ.ق است. از مفصل‌ترین و مهم‌ترین مثنوی‌های او جواهرالاسرار است که نسخههای خطی آن در کتابخانۀ ملی ملک (نسخۀ اساس مقاله) و دانشگاه تهران نگهداری می‌شود. این اثر درواقع رساله‌ای ادبی_علمی دربارۀ سنگ‌های قیمتی است که برخلاف جواهرنامه‌های معروف پیشین به نظم سروده شده است و برخی جنبه‌های داستانی و اساطیری و عقاید قدیم را نیز بازتاب داده است. در این پژوهش ضمن معرفی نسخههای خطی مثنوی جواهرالاسرار، با روش توصیفی-تحلیلی به بررسی ساختار این مثنوی و ارتباط آن با جواهرنامه‌های متقدم پرداخته شده. براساس بررسی‌های این جستار، مثنوی جواهرالاسرار در عین حال که از آثار دیگر اقتباس کرده و تأثیر پذیرفته است، برخی جواهرات و حکایت‌های منحصر به خود را دارد. همچنین به علت ارتباط ایران با هند و اروپا در زمان صفویه، برخی حکایت‌ها و منابع منظومه به این سرزمین‌ها ارتباط دارد.
کتاب‌ها بیرونی، ابوریحان (1374) الجماهر فی معرفة‌الجواهر، به کوشش یوسف الهادی، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب. جوهری‌نیشابوری، محمد‌بن‌ابی‌البرکات (1383) جواهرنامۀ نظامی، به کوشش ایرج افشار و با همکاری رسول دریاگشت، چاپ اول، تهران: مرکز میراث نشر مکتوب. خواندمیر، غیاث‌الدین‌بن‌همام‌الدین (1362) تاریخ حبیب السّیر، زیرنظر محمد دبیرسیاقی، چاپ سوم، تهران، کتابفروشی خیام. درایتی، مصطفی (1391) فهرستگان نسخههای خطی ایران (فنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران. درایتی، مصطفی (1389) فهرست‌وارۀ دست‌نوشته‌های ایران (دنا)، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی. دهخدا، علی‌اکبر (1373) لغت نامه، تهران: مؤسّسۀ چاپ و انتشارات دانشگاه تهران. دیهیم، محمّد (1367) تذکرة شعرای آذربایجان، تهران: چاپ آذربادگان. رشید تبریزی (1081ق) کلیّات رشید، شماره ثبت 5266، تهران: کتابخانه ملّی ملک. سدید‌السلطنه (بندرعباسی)، محمدعلی (1381) صید مروارید (المناص فی احوال الغوص و الغواص)، تصحیح احمد اقتداری، هرمزگان: نشر ادارۀ کل آموزش و انتشارات و تولیدات فرهنگی. شمیسا، سیروس (1388) سبک‌شناسی شعر، تهران: میترا. فتوحی، محمود (1385) نقد ادبی در سبک هندی، تهران: سخن. کاشانی، ابوالقاسم‌عبدالله (1386) عرایس الجواهر و نفایس الاطایب، به کوشش ایرج افشار، چاپ اول، تهران، انتشارات المعی. گلچین‌معانی، احمد (1369) کاروان هند، مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی. نصرآبادی، میرزامحمّدطاهر (1352) تذکرۀ نصرآبادی، تصحیح و مقابلۀ وحید دستگردی، تهران: کتابفروشی فروغی. نصیرالدین طوسی، محمدبن‌محمد (1348) تنسوخ‌نامه ایلخانی، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران. هدایت، محمود (1353) تذکرۀ گلزار جاویدان، تهران: چاپ‌خانۀ زیبا. مقالات ابن‌منصور، محمد. (1335). گوهرنامه. به کوشش منوچهر ستوده. فرهنگ ایران زمین، 4(4)، 185-302. سپهری، سپیده. (1393). بررسی مقایسه‌ای بازتاب فرهنگ و رسوم ایرانیان عهد صفوی در سفرنامه‌های شاردن و تاورنیه. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 6(22)، 161-190.
_||_Books Biruni, A. (1995) Aljamaher fimarefat aljavaher, By Yousof alhadi, Tehran: Mirase Maktoob Research Center. [In Persian] Johari Neyshaburi, M. (2004) Javahernameh Nezami, by Iraj Afshar and Rasool Daryagasht, Tehran: markaz mirase nashre maktoob. [In Persian] Khandmir, Gh. (1983) Tarikhe Habibalsiyar, by Mohammad dabir siyaghi, Tehran: Khayyam Bookstore. [In Persian] Derayati, M. (2012) List of Iranian Manuscripts, Tehran: Documentation organization and Iran's national library. [In Persian] List of Iranian Manuscripts (2010) Tehran: library Library and Museum of the Islamic Consultative Assembly. [In Persian] Dehkhoda, A. (2004) Dehkhoda Dictionary, Tehran: University of Tehran. [In Persian] Deyhim, Mohammad (1988) Tazkereh shoaraye Azarbayejan, Tehran: chape Azarbayejan. [In Persian] Tabrizi, R. (1670) koliyate Rashid, registration number 5266, Tehran: Malek National Library. [In Persian] Sadidal saltaneh(bandarabasi), M. (2002) Pearl fishing, edited by Ahmad Eghtedari, Hormozgan, Publication of the General Directorate of Education and Publications and Cultural Productions. [In Persian] Shamisa, S. (2004) Poetry Stylistics, Tehran, Mitra. [In Persian] Fotoohi, M. (2006) Indian style literary criticism, Tehran, Sokhan. [In Persian] Kashani, A. (2007) Arayes alNafayes va Nafayes alatyab, by Iraj Afshar, Tehran: almaei Publications. [In Persian] Monzavi, A, (1969) List of Persian manuscripts, Tehran: Tehran Printing House. [In Persian] Nasrabadi, M. (1973) Tazkereh Nasrabadi, edit by Vahid dastgerdi: Tehran, forooghi bookstore. [In Persian] Nasiredin Tousi, M. (1969) Tansookhnameh Ilkhani, edit by Mohammad taghi modarres razavi: Tehran: Boniyad farhange iran. [In Persian] Hedayat, M. (1974) Tazkereh golzar javidan, Tehran: Ziba Printing House. [In Persian] Article Ebne Mansur, M. (1965). Goharnameh, by Manouchehr sotudeh. Iranian Earth Culture, 4(4), 185-302. [In Persian] Sepehri1, S. (2015). The comparison reflects the culture and traditions of the Persian Safavid itinerary Chardinand Tavernier. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 6(22), 161-190. [In Persian]
