دو پهلوگویی و تداعی اندیشه های اجتماعی در غزل های حافظ

الموضوعات :

محمد پوریاورچوبر ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.)
احمدرضا نظری چروده ² (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.)
معصومه نظری چروده ³ (استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.)

تاريخ الإرسال : 18 الخميس , شوال, 1443 تاريخ التأكيد : 14 الأربعاء , ذو الحجة, 1443 تاريخ الإصدار : 09 الجمعة , جمادى الثانية, 1445

الکلمات المفتاحية: سخن دوپهلو, قدرت, ایهام, تداعی معانی, حافظ,

ملخص المقالة :

حضور جاودانۀ حافظ نه تنها در تاریخ و تاریخ ادبی ایران، بلکه در ذهن و ضمیر فارسی زبانان سراسر جهان، او را به یک خاطرۀ ازلی تبدیل کرده و به همین دلیل دربارۀ او و شعرش، از جهات مختلف و به فراوانی، سخن گفته شده است. اما باب بحث و گفتگو دربارۀ پوشیده گویی و بیان غیر مستقیم و پرابهام و ایهام روی دادها و طنزهای گزنده و کنایه های رسوا کننده و شگردهای زبانی دیگری که به دو پهلوگویی هایش باز می گردد، همچنان باز است. در نوشتۀ حاضر ساختار و محتوای دو پهلوگویی های حافظ که از ویژگی های بارز سبک اوست، بررسی و تحلیل شده است. این ویژگی شعر او در اثر تسلسل خواطر و تداعی معانی ذهن را درگیر می کند و در عین حال هرگز هم به قطعیت نمی رسد. این فضیلت بی همتای شعر حافظ که کلام او را از سخن دیگران متمایز می سازد و سبب اعتلا و جاودانگی آن می گردد، قاب و قالبی برای بیان اندیشه هایی است که بیانشان به صورت صریح خالی از خطر نبوده است. حافظ با همین شگرد است که در برابر قدرت حاکم می ایستد و به یاری آن، گفتمان مسلط حکومت را وارونه می کند و به رهایی مردم از جمود و خشک اندیشی و وابستگی ‌هایشان کمک می کند. داد ‌ه های این تحقیق از رهگذر مطالعات کتابخانۀ فراهم آمده و با استفاده از روش تحلیلی توصیف شده است. مهم ترین دستاورد این پژوهش این است که ابزارهای پوشیده گویی و ایهام های حافظ، در همان حال که جزیی از اندیشۀ ساختارمند او به شمار می آیند، در پیوند با خود هم نوعی از ساختار سیاسی و ضد قدرت را نشان می دهد.

المصادر:

کتاب‌ها ابن ابی الاصبع (1368) بدیع القرآن، مترجم سید علی میرلوحی، مشهد: آستان قدس رضوی. اختیار، منصور (1348) معنی‌شناسی، تهران: دانشگاه تهران. انوری، حسن (1368) یک قصه بیش نیست، تهران: علمی. انوری، حسن (1380) فرهنگ سخن، تهران: سخن. انوری، حسن، عالی عباس آباد، یوسف (1393) بلاغت (بدیع و بیان)، تهران: فاطمی. اهور، پرویز (1363) کلک خیال‌انگیز، تهران: زوار. ایبرمز ، ام. اچ، هرفم، جفری گالد (1387) فرهنگ توصیفی اصطلاحات ادبی، مترجم سعید سبزیان، تهران: انتشارات رهنما. ایگلتون، تری (1368) پیش درآمدی بر نظریۀ ادبی، مترجم عباس مخبر، تهران: مرکز. آق سردار، نجفقلی میرزا (1355) دُرۀ نجفی، تهران: فروغی. برونو، فرانکو (1370) فرهنگ توصیفی روانشناسی، ترجمۀ فرزانه طاهری و مهشید یاسایی، تهران: انتشارات طرح نو. پورنامداریان، نقی (1382) گمشدۀ لب دریا، تهران: سخن. پین، مایکل (ویراستار) (1382) فرهنگ اندیشۀ انتقادی، مترجم پیام یزدان جو، تهران: مرکز. تقوی، نصرالله (1363) هنجار گفتار، اصفهان: فرهنگ سرای اصفهان. حافظ، شمس‌الدین محمد (1369) دیوان، به اهتمام غنی و قزوینی، تهران: زوار. حمیدیان، سعید (1395) شرح شوق، جلد 1، تهران: نشر قطره. خرمشاهی، بهاءالدین (1361) ذهن و زبان حافظ، تهران: نشر نو. رازی، شمس قیس (1360) المعجم فی تعابیر اشعار العجم، به تصحیح مدرس رضوی، تهران: زوار. رحیمی، مصطفی (1371) حافظ اندیشه، تهران: نشر نور. روح‌الامینی، محمود (1388) بازتاب قشربندی اجتماعی در دیوان حافظ، جلد 15، تهران: پاژنگ. زرین کوب، عبدالحسین (1363) شعر بی‌دروغ، شعر بی‌نقاب، تهران: جاویدان. زرین کوب، عبدالحسین (1364) از کوچۀ رندان، تهران: امیرکبیر. سجادی، ضیاءالدین (1366) ایهام و تناسب در شعرخاقانی و شعر حافظ، جلد 2، تهران: پاژنگ. سجودی، فرزان (1382) نشانه‌شناسی کاربردی، تهران: نشر قصه. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1391) رستاخیز کلمات، تهران: سخن. شفیعی کدکنی، محمدرضا (1397) این کیمیای هستی، جلد 3، تهران: سخن. شمیسا، سیروس (1388) نگاهی تازه به بدیع، تهران: فردوس. صفوی، کورش (1380) از زبان شناسی به ادبیات، جلد 2، تهران: حوزۀ هنری. عقدایی، تورج (1396) بدیع در شعر فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی. غنی، قاسم (2536) تاریخ عصر حافظ، تهران: زوّار. فتوحی، محمود (1392) سبک‌شناسی، تهران: سخن. فرشیدورد، خسرو (1375) نقش آفرینی‌های حافظ، تهران: صفی علیشاه. فشارکی، محمد (1379) نقد بدیع، تهران: سمت. کادن، جی ای (1380) فرهنگ توصیفی ادبیات و نقد، مترجم کاظم فیروزمند، تهران: نشر شادگان. کزازی، میرجلال‌الدین (1373) بدیع، تهران: مرکز. گریپندورف، کلوس (1383) تحلیل محتوا، تهران: نی. مجتی، مهدی (1386) بدیع نو، تهران: سخن. معین، محمد (1375) حافظ شیرین سخن، تهران: صدای معاصر. مکاریک، ایرناریما (1384) دانش‌نامۀ نظریه‌های ادبی معاصر، مترجمان مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه. میرزانیا، منصور (1382) فرهنگنامۀ کنایه، تهران: امیرکبیر. وحیدیان کامیار، تقی (1379) بدیع، تهران: دوستان. وطواط، رشیدالدین (1362) حدایق السحر فی دقایق الشعر، تصحیح عباس اقبال آشتیانی، تهران: طهوری. ولک، رنه، آوستین، وارن (1373) نظریۀ ادبیات، مترجمان ضیاء موحد و پرویز مهاجر، تهران: علمی و فرهنگی. هروی، حسینعلی (1367) شرح غزل‌های حافظ، جلد 1، تهران: نشر نو.

_||_

Books Aghdaei, Touraj (2017) Novel in Persian poetry, Tehran: University Publishing Center. [In Persian] Ahura, Parviz (1984) Imaginary Property, Tehran: Zavar. [In Persian] Anvari, Hassan (1989) It is not more than a story, Tehran: scientific. [In Persian] Anvari, Hassan (2001) FarhangSokhan, Tehran: Sokhan. [In Persian] Anvari, Hassan & Ali Abbasabad, Yousef (2014) Rhetoric (novel and expression), Tehran: Fatemi. [In Persian] Bean, Michael, (Editor) (2003) Culture of Critical Thought, Trans. PayamYazdanjoo, Tehran. Center. [In Persian] Bruno, Franco (1991) Descriptive Culture of Psychology, Trans. Farzaneh Taheri and MahshidYasai, Tehran: Tarh-e No Publications. [In Persian] Ekhtiar, Mansour (1969) Semantics, Tehran: University of Tehran. [In Persian] Farshidvard, Khosrow (1996) Hafez's roles,, Tehran: Safi Alisha. [In Persian] Fesharaki, Mohammad (2000) Criticism, Tehran: Samat. [In Persian] Fotouhi, Mahmoud (2013) Stylistics, Tehran: Sokhan. [In Persian] Ghani, Qasem (2536) History of Hafez era, Tehran: Zavar. [In Persian] Greenpdorf, Kloss (2004) Content Analysis, Translator, Tehran: Ney. [In Persian] Hafez, Shamsuddin Mohammad (1990) Divan of Ibn Hisham Ghani and Qazvini, Tehran: Zavar. [In Persian] Hamidian, Saeedov (2016) SharhShogh, vol. 1, Tehran: Qatreh Publishing. [In Persian] Heravi, Hossein Ali (1988) description of Hafez's lyric poems, vol. 1, Tehran: new publication. [In Persian] Iberms, M.. H, Herfam, Jeffrey Gald (2008) Descriptive Dictionary of Literary Terms, Trans. Saeed Sabzian, Tehran: Rahnama Publications. [In Persian] Ibn Abi Al-Asba (1989) Badi 'al-Quran, Trans. by Seyyed Ali Mirlouhi, Mashhad: Astan Quds Razavi. [In Persian] Ingleton, Terry (1989) Introduction to Literary Theory, Trans. Abbas Mokhber, first edition, Tehran: center. [In Persian] Kaden, GE (2001) Descriptive Culture of Literature and Criticism, Tr ans.KazemFiroozmand, Tehran. Shadegan Publishing. [In Persian] Kazazi, Mir Jalaluddin (1373) Badie, Tehran. Center. [In Persian] Khorramshahi, Bahauddin (1982) Hafez Mind and Language, Tehran: New Publishing. [In Persian] Makarik, IRnarima (2005) Encyclopedia of Contemporary Literary Theories, translated by Mehran Mohajer and Mohammad Nabavi, Tehran: Agah. [In Persian] Mirzania, Mansour (2003) FarhangnamehKanayeh, Tehran: Amirkabir. [In Persian] Moin, Mohammad (1996) Hafez ShirinSokhan, Tehran: contemporary voice. [In Persian] Mojtaba, Mehdi (2007) Badie No, Tehran: Sokhan. [In Persian] Najafgholi Mirza AqSardar (1976) Najafi period, Tehran: Foroughi. [In Persian] Pournamdarian, Naghi (2003) Lost by the Sea, Tehran: Sokhan. [In Persian] Rahimi, Mostafa (1992) Hafez Andisheh, Tehran: Noor Publishing. [In Persian] Roh Al-Amini, Mahmoud (2009) Reflection of social stratification in Hafez's divan, vol. 15, Tehran: Pajang. [In Persian] Safavid, Kourosh (2001) From Linguistics to Literature, Volume 2, Tehran: Arts Center. [In Persian] Sajjadi, Zia-ud-Din (1987) Ambiguity and Proportion in Khaghani Poetry and Hafez Poetry, Vol. 2, Tehran: Pajang. [In Persian] Shafiee Kadkani, Mohammad Reza (2012) The Resurrection of Words, Tehran: Sokhan. [In Persian] ShafieeKadkani, Mohammad Reza (2018) This Alchemy of Existence, Volume 3, Tehran: Sokhan. [In Persian] Shamisa, Sirus (2009) A new look at the novel, Tehran: Ferdows. [In Persian] Shams QaisRazi (1981) Dictionary in the interpretations of non-Arabic poems, edited by ModarresRazavi, Tehran: Zavar. [In Persian] Sojudi, Farzan (2003) Applied Semiotics, Tehran: story publishing. [In Persian] Taghavi, Nasrollah (1984) the norm of speech, Isfahan, Isfahan Cultural Center. [In Persian] Vahidian Kamyar, Naghi (2000) Badie, Tehran: friends. [In Persian] Volk, Rand and Austin, Warren (1994) Literary Theory, translated by Zia Movahed and ParvizMohajer, Tehran: scientific and cultural. [In Persian] Watawat, Rashid al-Din (1983) Hadayiq al-Sahar fi Daqiqat al-Sha'r, edited by Abbas Iqbal Ashtiani, Tehran: Tahoori. [In Persian] Zarrinkoob, Abdolhossein (1984) Poetry without lies, poetry without mask, Tehran: Javidan. [In Persian] Zarrinkoob, Abdolhossein (1985) from Rendan Alley, Tehran: Amirkabir. [In Persian]