ویژگی کارکردهای زبان در سورئالیسم و شطحیات صوفیه

الموضوعات :

فرزانه چهارلنگ علی ضامنی ¹ (دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.)
ایرج مهرکی ² (دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی ، واحر کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج،ایران.)

تاريخ الإرسال : 11 الإثنين , شعبان, 1443 تاريخ التأكيد : 06 الأربعاء , جمادى الأولى, 1444 تاريخ الإصدار : 10 الأربعاء , رمضان, 1445

الکلمات المفتاحية: سوررئالیسم, شطح, نوشتۀ خودکار, نقطه علیا, خرقانی, بهاءولد,

ملخص المقالة :

زبان در شطحیات عرفا ویژگی‌های منحصر بفردی دارد و می‌توان آن را از نظرگاه‌های گوناگون مورد بررسی قرار داد. پاره‌ای از متون صوفیه را که در حال وجد و بی‌خویشی بر زبان عرفا جاری شده اصطلاحا نثر مغلوب می‌نامند زیرا صوفی در حالت وجد اراده‌ای بر انجام افعال و بیان گفته‌های خود ندارد. می‌توان این نوشته‌ها را با ویژگی‌های مکتب سوررئالیسم سنجید. روش سورئالیست‌ها تلاشی است برای بیان آنچه در رویا دیده می‌شود و در عالم بیداری به زبان نمی‌آید. هدف این پژوهش این است تا به شیوه‌ای توصیفی-تحلیلی به این پرسش پاسخ دهد که کارکردهای زبانی در شطحیات عرفا تا چه اندازه با عنصر نوشتة خودکار و ویژگی‌های این شاخصه در سوررئالیسم هم‌سو هستند؟ بر همین ‌اساس این مقاله با بررسی چند نمونه از شطحیات خرقانی و بهاءولد و تکیه بر نظریة آندره برتون دربارة سورئالیسم و توضیح نوشتة خودکار در نقطه علیای آن، به این نتیجه می‌رسد که آنچه برتون در قرن بیستم از آن به‌عنوان سوررئالیسم یاد می‌کند، از دیرباز در شطحیات عرفا وجود داشته و می‌توان این وجه از کلام صوفیه در نثر را با خصوصیات نوشتة خودکار در سوررئالیسم منطبق دانست. آنجا که صوفی تلاش می‌کند تا با به‌کارگیری واژه‌ها در بستر یک گزاره، آنچه را در عالم وجد و رویا دیده است به زبان بیاورد.

 

المصادر:

کتاب¬ها
ابن خلدون، عبدالرحمان. (1369). مقدمه، ترجمة محمد پروین گنابادی، تهران: علمی و فرهنگی.
ادونیس، علی احمد سعید. (1385). تصوف و سوررئالیسم، ترجمه حبیب¬الله عباسی، تهران: سخن.
استیس، والتر ترنس. (1388). عرفان و فلسفه، ترجمة بهاءالدین خرمشاهی، تهران: سروش.
اسنودن، رود. (1395). خودآموز فروید، ترجمة نورالدین رحمانیان، تهران: آشیان.
اَسون، پل- لوران. (1394). واژگان فروید، ترجمة کرامت مُوَلَّلی، تهران: نی.
برتون، آندره. (1383). سرگذشت سوررئالیسم،ترجمة عبدالله کوثری، تهران: نی.
بهاءولد، سلطان¬العلماء بهاءالدین محمد بن حسین خطیبی. (1333). معارف؛ مجموعة مواعظ و سخنان. سلطان العلماء بهاءالدین محمد بن حسین خطیبی، به تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، بی¬جا: وزارت فرهنگ.
بیگزبی، سی.وی. ای. (1375). دادا و سوررئالیسم، مترجم حسن افشار، تهران: مرکز.
پورنامداریان، تقی. (1396). رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
تادیه، ژان ایو. (1390). نقد ادبی در قرن بیستم، ترجمة مهشید نونهالی، تهران: نیلوفر.
داد، سیما. (1385). فرهنگ اصطلاحات ادبی: واژه‌نامه مفاهیم و اصطلاحات ادبی فارسی و اروپایی، تهران: مروارد.
شمس¬الدین محمد تبریزی. (1391). مقالات شمس تبریزی، تصحیح و تعلیق محمدعلی موحد، تهران: خوارزمی.
ثروت، منصور. (1395). آشنایی با مکتب¬های ادبی، تهران: سخن.
چناری، عبدالامیر. (1377). متناقض‌نمایی در شعر فارسی، تهران: فرزان.
کوربن، هنری. (1394). شرح شطحیات روزبهان بقلی شیرازی، تصحیح و تعلیق امیرمعززی، تهران: طهوری.
سیدحسینی، رضا. (1366). مکتب¬های ادبی، تهران: نگاه.
سیدحسینی، رضا. (1378). مکتب¬های ادبی، جلد 2، تهران: نگاه.
شفیعی¬کدکنی، محمدرضا. (1384). نوشته بر دریا: ابوالحسن خرقانی، تهران: سخن.
شفیعی¬کدکنی، محمدرضا. (1392). زبان شعر در نثرصوفیه، تهران: سخن.
شفیعی¬کدکنی، محمدرضا. (1396). صورخیال در شعر فارسی، تهران: آگه.
فتوحی، محمود. (1397). بلاغت تصویر، تهران: سخن.
عطار نیشابوری، فریدالدین ابو حامد محمد. (1399). تذکرة الاولیا ، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.
رازی، نجم‌الدین. (1391). مرصادالعباد، به اهتمام محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
هجویری، ابوالحسن. (1392). کشف¬المحجوب، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: سروش.
مقالات
اسدی، علیرضا، و بیگدلی، سعید. (1391). سوررئالیسم در حکایت‌های صوفیانه. نقد ادبی. 5(17)، 105 – 128.
عبیدی‌نیا، محمدامیر، و زمان‌رحیمی، سعیده. (1387). از سوررئالیسم فرانسوی تا روزبهان بقلی. نامة پارسی. 12(46 و47)، 33 – 55.
References
Books
Adonis, A. A. S. (2006). Sufism and Surrealism, Trans. Habibullah Abbasi, Tehran: Sokhn. [In Persian]
Asson, P. L. (2014). Freud's Vocabulary, Trans. Karamat Mowallali, Tehran: Ni. [In Persian]
Attar Nishaburi, F. A. H. M. (2019). Tadzkirah al-Awaliya, introduction, correction and notes by Mohammad Reza Shafiei Kodkani, Tehran: Sokhn. [In Persian]
Baha'old, S. B. M. H. Kh. (1954). Education; A collection of sermons and speeches. Sultan Ulama Baha'uddin Muhammad bin Hossein Khatibi, corrected by Badi al-Zaman Forozanfar, Bibija: Ministry of Culture. [In Persian]
Bigsby, C.V. E. (1996). Dada and Surrealism, Trans. Hassan Afshar, Tehran: Center. [In Persian]
Burton, A. (2004). History of Surrealism, Trans. Abdullah Kothari, Tehran: Ni. [In Persian]
Chenari, A. A. (1998). Contradiction in Persian poetry, Tehran: Farzan. [In Persian]
Corben, H. (2014). The description of Rozbahan Baghli Shirazi's Shathiyat, corrected and revised by Amir Moazazi, Tehran: Tahori. [In Persian]
Dad, S. (2006). Dictionary of Literary Terms: Glossary of Persian and European Literary Concepts and Terms, Tehran: Marvard. [In Persian]
Fatuhi, M. (2017). Image rhetoric, Tehran: Sokhn. [In Persian]
Hajviri, A. (2012). Kashf al-Mahjub, corrected and annotated by Mahmoud Abedi, Tehran: Soroush. [In Persian]
Ibn Khaldoun, A. R. (1990). Introduction, Trans. Mohammad Parvin Gonabadi, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian]
Paid, J. Y. (2011). Literary criticism in the 20th century, Trans. Mahshid Nonhali, Tehran: Nilufar. [In Persian]
Poornamdarian, T. (2016). Code and secret stories in Persian literature, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian]
Razi, N. (2011). Mursad al-Abad, by Mohammad Amin Riahi, Tehran: Scientific and Cultural. [In Persian]
Seyed Hosseini, R. (1987). Literary schools, Tehran: Negah. [In Persian]
Seyed Hosseini, R. (1999). Literary Schools, Volume II, Tehran: Negah. [In Persian]
Shafiei Kadkani, M. R. (2012). The language of poetry in Sufi prose, Tehran: Sokhn. [In Persian]
Shafiei Kadkani, M. R. (2005). Written on the sea: Abolhasan Kharqani, Tehran: Sokhn. [In Persian]
Shafiei Kadkani, M. R. (2016). Surkhayal in Persian poetry, Tehran: Age. [In Persian]
Shamsuddin. M. T. (2011). Shams Tabrizi's articles, revised and suspended by Mohammad Ali Mohad, Tehran: Kharazmi. [In Persian]
Snowden, R. (2015). Self-taught Freud, Trans. Nooruddin Rahmanian, Tehran: Ashian. [In Persian]
Stace, W. T. (2009). Mysticism and philosophy, Trans. Bahauddin Khorramshahi, Tehran: Soroush. [In Persian]
Tharwat, M. (2015). Acquaintance with literary schools, Tehran: Sokhn. [In Persian]
Articles
Asadi, A. R., & Bigdeli, S. (2011). Surrealism in Sufi stories. literary criticism. 5(17), 105-128. [In Persian]
Obedinia, M. A., & Zaman Rahimi, S. (2008). From French surrealism to Rozbahan Baghli. Persian letter. 12(46 and 47), 33-55. [In Persian]