تأثیر اوضاع سیاسی- اجتماعی بر غم‌گرایی در دیوان ناصرخسرو

الموضوعات :

علی آقایی فرد ¹ , محمدرضا حسنی جلیلیان ² , علی حیدری ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.
3 - استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه لرستان، لرستان، ایران.

تاريخ الإرسال : 02 الأربعاء , ذو القعدة, 1443 تاريخ التأكيد : 11 الأربعاء , صفر, 1444 تاريخ الإصدار : 15 الجمعة , ذو الحجة, 1445

الکلمات المفتاحية: ناصرخسرو, دیوان ناصرخسرو, شرایط سیاسی- اجتماعی, غم, غم‌گرایی,

ملخص المقالة :

مضامين ديوان ناصرخسرو آميخته با حسرتي عمومي و هميشگي هستند. مسألۀ اين پژوهش چرایی غلبه غم‌گرايي در اشعار اوست. بدين منظور به روش توصيفي تحليلي مضامين ديوان اين شاعر بررسي و تحليل شده است. یافته‌های تحقيق نشان می‌دهد كه برجسته‌ترین علل گرایش او به حزن و اندوه، اوضاع اجتماعی و سیاسی آشفتۀ عصر بوده است. آشفتگی‌هایی از قبیل فساد، استبداد و کژروی‌های حکام، انحرافات و ریاکاری‌های منفعت‌جویانۀ فقها به موازات بی‌خبری‌های عوام، سبب گشته‌ است ضمیر پرسشگر و روح ناآرام ناصرخسرو آزرده و به غم‌گرایی متمایل شود. یکی از پیامدهای مهم این شرایط، بدبینی ناصرخسرو به کلیت زندگی و به‌تبع آن شکل‌گیری نوعی غم‌گرایی افراطی و زاهدانه در ضمیر او بوده است. او همچنین در خلال شکایات، گاه با ایجاد فضاهای ملی‌گرایانه اما تاریک و حزن‌آلود، غم‌گرایی را عامدانه به ‌مثابۀ ابزاری برای تحریک مخاطبان برای اصلاح انحراف­های اجتماعی به کار گرفته است.

 

المصادر:

کتاب‌ها
ایوانف، ولادیمیر، ماسینیون، لوئی، حمدانی، عباس، لوئیس، برنارد، فیضی، آصف و هاجسن. (۱۳۸۶). اسماعیلیان، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، تهران: مولی.
برتلس، آ.ی. (۱۳۴۶). ناصرخسرو و اسماعیلیان، ترجمة آرین پور، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
داعی، صفر. (۱۳۹۴). آشنایی با آشفتگی های عاطفی – روانی، تهران: انتشارات فردوس.
داعی‌الاسلام، سیدمحمد علی. (۱۳۶۳). فرهنگ نظام، تهران: دانش
دشتی، علی. (۱۳۶۲). تصویری از ناصرخسرو، به اهتمام مهدی ماحوزی، تهران: جاویدان.
دفتری، فرهاد. (۱۳۸۶). تاریخ و عقاید اسماعیلیه، ترجمة فریدون بدره‌ای، تهران: فرزان روز.
ریاحی، محمدامین. (۱۳۷۵). کسایی مروزی؛ زندگی اندیشه و شعر او، تهران: علمی.
سجادی، سیدجعفر. (۱۳۷۹). فرهنگ اصطلاحات فلسفی ملاصدرا، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد.
سلطان، عبدالمنعم عبدالحمید. (۱۹۹۹). الحياه الإجتماعية في العصر الفاطمي، اسکندریه: دار الثقافه العلمیه.
شمیسا، سیروس. (۱۳۷۳). کلیات سبک‌شناسی، تهران: فردوس.
صفا، ذبیح الله. (۱۳۶۶). تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
قبادیانی، ناصرخسرو. (۱۳۳۵). سفرنامه ناصر بن خسرو قبادیانی، به کوشش محمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
قبادیانی، ناصرخسرو. (۱۳۶۳). جامع الحکمتین به تصحیح هانری کربن و دکتر محمد معین، تهران: طهوری.
قبادیانی، ناصرخسرو. (۱۳۸۰). دیوان اشعار ناصرخسرو قبادیانی، به اهتمام سید نصرالله تقوی و مجتبی مینوی، تهران: معین.
محبتی، مهدی. (۱۳۷۹). سیمرغ در جستجوی قاف، درآمدی بر سیر عقلانیت در ادب فارسی، تهران: سخن.
محقق، مهدی. (۱۳۹۰). تحلیل اشعار ناصرخسرو، تهران: دانشگاه تهران.
مطهری، مرتضی. (۱۳۸۰). مجموعه آثار، تهران: صدرا.
معین، محمد. (۱۳۸۶). فرهنگ‌ فارسی، تهران: ادنا
مقالات
اسلامیندوشن، محمدعلی. (۱۳۵۵). پیوند فکر و شعر در نزد ناصرخسرو. نگین، ۱۰(۱۱۳)، ۵۷-۶۰.
امیرنژاد، نسیم. (۱۳۹‍۱). بررسی نوستالژی و غم غربت در شعر ناصر خسرو قبادیانی. همایش پژوهش¬های ادبی، ۶، ۹۶۸-۹۸۶.
بریسم، زهرا، بهبودی، هاجر، و ولیعرب، مسعود. (۱۳۹۶). بررسی اوضاع مذهب و اقلیت های مذهبی در دوره سامانیان. تاریخنامه خوارزمی، ۵(۱۷)، ۳-۱۲.
ترکمنی‌ آذر، پروین. (۱۳۸۵). سلجوقیان، اختلافات مذهبی و پیامدهای آن. پژوهشنامه علوم انسانی، ۱۶(۵۱)، ۵۳-۷۴.
ذاکری، احمد، و معصومی، ابوالفضل. (۱۳۹۳). انتقاد اجتماعی در دیوان ناصرخسرو قبادیانی «اشخاص و طبقات اجتماعی». تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، ۶(۲۲)، ۵۵-۸۶.
رحمتی، محسن. (۱۳۹۴). مناسبات سامانیان با خلافت عباسی و عوامل مؤثر بر آن. تاریخ اسلام و ایران، ۲۵(۲۸)، ۶۵-۹۸.
رواقی، علی. (۱۳۸۲). ناصرخسرو: روزگار و عوام. نامه پارسی، ۸(۲)، ۱۴۵-۱۷۰.
صفری، جهانگیر، موسوی، سید کاظم، کافتری، صدیقه. (۱۳۹۱). نگاهی به بازتاب مسائل اجتماعی در ديوان ناصرخسرو قباديانی. همایش پژوهش‌های ادبی، ۶، ۳۰۱۰-۳۰۳7.
ظاهری عبده‌وند، ابراهیم و صفری، جهانگیر. (۱۳۹۴). شادی، غم و باطنی‌گرایی در دیوان ناصر خسرو. مجموعه مقالات همایش حکیم ناصر خسرو قبادیانی، ۱، ۸۸۲-۸۹۳.
ماحوزی، مهدی. (۱۳۸۲). حکیم ناصرخسرو علوی قبادیانی. نامه پارسی، ۸(۲)، ۲۰۷-۲۲۰.
یوسفی، صفر. (۱۳۸۷). سیاست اجتماعی در عصر نخست غزنوی. تاریخ، ۲(۹)، ۱۵۹-۱۷۶.
References
Books
Ivanov, V., Massignon, L., Hamdani, A., Lewis, B., Faizi, A., & Hodgson. (2007). Ismailis, Trans. and edited by Yaghoub Azhand, Tehran: Molapub. [In Persian]
Bertels, A.I. (1967). Naser Khosrow and the Ismailis, Trans. I. Arianpour, Tehran: Iran Culture Foundation. [In Persian]
Daei, S. (2014). Familiarity with emotional-psychological disorders, Tehran: Ferdous Publications. [In Persian]
Daei al-Islam, S. M. A. (1984). Farhange Nezam, Tehran: Danesh. [In Persian]
Dashti, A. (1983). a picture of Naser Khosrow, by Mehdi Mahouzi, Tehran: Javidan. [In Persian]
Daftari, F. (2007). Ismaili History and Beliefs, Trans. Fereydoun Badrahai, Tehran: Farzan Rooz. [In Persian]
Riahi, M. A. (1996). Kasaei Marwzi; The Life, Thought and Poetry, Tehran: Elmi. [In Persian]
Sajjadi, S. J. (2000). Mulla Sadra Dictionary of Philosophical Terms, Tehran: Ministry of Culture and Guidance Publications. [In Persian]
Sultan, A. M. A. H. (1999). Social Life in the Fatimid Era, Alexandria, Egypt: House of Scientific Culture. [In Arabic]
Shamisa, S. (1994). Elements of Stylistics, Tehran: Ferdows.
Safa, Z. A. (1987). History of Literature in Iran, Tehran: Ferdows. [In Persian]
Ghobadiani, N. Kh. (1984). Jame Al-Hikmatin, edited by Henry Carbon and Dr. Mohammad Moin, Tehran: Tahoori. [In Persian]
Ghobadiani, N. Kh. (2000). Nasser Khosrow Ghobadiani Poetry Diwan, by Seyed Nasrollah Taghavi and Mojtaba Minavi, Tehran: Moin. [In Persian]
Ghobadiani, N. Kh. (1956). Travelogue of Nasser bin Khosrow Ghobadiani, by M. Dabirsiyaghi, Tehran: Zavar. [In Persian]
Mohabbati, M. (2000). Simorgh dar jostojouye Qaf, An Introduction to the Rule of Rationality in Persian Literature, Tehran: Sokhan. [In Persian]
Mohaghegh, M. (2011). Naser Khosrow's Poetry Analysis, Tehran: University of Tehran Publishing Institute. [In Persian]
Motahari, M. (2001). Collection of works, Tehran: Sadra. [In Persian]
Moin, M. (2007). Moin Encyclopedic Dictionary, Tehran: Edna. [In Persian]
Articles
Islami Nodoshan, M. A. (1976). Links between thought and poetry in Naser Khosrow's divan. Negin, 10(113), 57-60. [In Persian]
Amirnejad, N. (2012‍). A study of nostalgia and sadness of homelessness in the poetry of Nasser Khosrow Ghobadiani. Proceedings of the Conference on Literary Research, 6, 968-986. [In Persian]
Berisam, Z., Behboodi, H., & Valiarab, M. (2017). A study of the situation of religion and religious minorities in the Samanid period. Kharazmi History, 5(17), 3-12. [In Persian]
Torkamanazar, P. (2006). Seljuks, religious differences and consequences. Humanities, 16(51), 53-74. [In Persian]
Zakeri, A., & Masoumi, A. (2014). Social Criticism in Naser Khosrow Ghobadiani's Divan "Individuals and Social Classes". Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 6(22), 55-86. [In Persian]
Rahmati, M. (2015). The Samanids' relations with the Abbasid Caliphate and the factors affecting it. History of Islam and Iran, 25(28), 65-98. [In Persian]
Ravaghi, A. (2003). Naser Khosrow: Roozgar va Awam. Persian letter, 8(2), 145-170. [In Persian]
Safari, J., Mousavi, S. K., & Kaftari, S. (2011). A look at the reflection of social issues in Naser Khosrow Ghobadiani's divan. Conference on Literary Research, 6, 3010-3037. [In Persian]
Zaheri Abdevand, I., & Safari, J. (2015). Happiness, grief and esotericism in Nasser Khosrow's divan. Conference Proceedings of Hakim Naser Khosrow Ghobadiani, 1, 882-893. [In Persian]
Mahozi, M. (2003). Hakim Naser Khosrow Alavi Ghobadiani. Persian letter, 8(2), 207-220. [In Persian]
Yousefi, Safar. (2008). Social policy in first era of Ghaznavid. History, 2(9), 159-176. [In Persian]