نقش‌آفرینی حیوانات در منظومه‌های عاشقانه (بر اساس یکصد منظومۀ عاشقانۀ فارسی)

الموضوعات :

مریم جعفرزاده ¹ , امیرحسین مدنی ²

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران
2 - دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.

تاريخ الإرسال : 25 السبت , جمادى الأولى, 1442 تاريخ التأكيد : 14 الأربعاء , شوال, 1442 تاريخ الإصدار : 10 الأربعاء , رمضان, 1445

الکلمات المفتاحية: ادبیات غنایی, منظومه‌های عاشقانه, یکصد منظومۀ عاشقانۀ فارسی, نقش‌آفرینی حیوانات.,

ملخص المقالة :

منظومه‌های عاشقانه بسط‌یافتة شعر غنایی است که مفاهیم عاشقانه در آن باز و گسترده شده، در قالب داستانی کمال می‌یابد. یکی از عناصر مهم در این داستان‌ها، حیوانات هستند که نقش‌های متفاوتی را به عهده دارند. گاه این نقش‌ها اصلی و سرنوشت‌ساز و گاه فرعی و پیش‌برندة حوادث اند. شاعران و نویسندگان منظومه‌ها به مناسبت‌های مختلف، برای پروراندن متن خود از حیوانات یاد کرده و نقش‌های متنوعی برای آنان در نظر گرفته‌اند. هدف این پژوهش، بیان نقش‌های حیوانات به عنوان یکی از عناصر و بن‌مایه‌ها در منظومه‌های عاشقانه است. این پژوهش که به روش توصیفی-تحلیلی انجام‌شده، می‌کوشد به این سؤال پاسخ دهد که: حیوانات در منظومه‌های عاشقانه چه نقش‌هایی دارند؟ محدودۀ مطالعاتی در این مقاله، کتاب «یکصد منظومة عاشقانة فارسی» است. این کتاب، شامل صد منظومة عاشقانة فارسی است که به نثر درآمده است. نتایج به دست آمده نشان می‌دهد به جز نقش های بلاغی که شامل تشبیه، استعاره، نماد و ... می‌شود؛ نقش‌های ابزاری، پیام‌رسانی، میانجی‌گری، عاطفی، پیش‌گویی و غیب‌گویی، پزشکی، یاریگری، خواب و تعبیر، قصّه‌گویی، اسطوره‌ای، جادویی، مانع، پیش‌برنده و سبب و عامل مرگ، از جمله نقش‌هایی است که برای حیوانات در منظومه‌های عاشقانه ذکر شده‌است. این پژوهش می‌تواند الگوی مناسبی برای طبقه‌بندی عناصر داستان‌های عاشقانه ارائه ‌دهد.

المصادر:

کتاب¬ها
قرآن کریم.
آیدنلو، سجاد. (1391). طومار نقالی شاهنامه، تهران: به نگار.
الیاده، میرچا و دیگران. (1388). اسطوره و آیین از روزگار باستان تا امروز، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل¬پور، تهران: اسطوره.
انوشه، حسن. (1381). فرهنگنامۀ ادبی فارسی: گزیدۀ اصطلاحات، مضامین وموضوعات ادب فارسی، دانشنامه ادب فارسی(2)، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
باباصفری، علی‌اصغر. (1392). فرهنگ داستان‌های عاشقانه در ادب فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
باوری، سیما. (1392). نشانه¬شناسی جانوران آیین مهر، تهران: کلک سیمین.
بروستر، اسکات. (1395). شعر غنایی، ترجمۀ رحیم کوشش، تهران: انتشارات سبزان.
بوکور، مونیک دو. (1376). رمزهای زنده جان، ترجمه جلال ستاری، تهران: نشر مرکز.
بهار، مهرداد. (1362). پژوهشی در اساطیر ایران پارة نخست، تهران: توس.
بیگ‌باباپور، یوسف و حسین شادمان. (1397). دانشنامه خواص حیوانات (در آثار دانشمندان دوره اسلامی)، تهران: منشور سمیر با همکاری بنیاد شکوهی.
تفلیسی، ابوالفضل حبیش بن ابراهیم. (1394). کامل التعبیر، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
جابز، گرترود. (1395). فرهنگ سمبل¬ها، اساطیر و فولکلور، ترجمه محمّدرضا بقاپور، تهران: نشر اختران.
ذوالفقاری، حسن. (1392). یکصد منظومه عاشقانۀ فارسی، تهران: نشر چرخ.
رزمجو، حسین. (1374). انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.
رستگارفسایی، منصور. (1380). انواع شعر فارسی، شیراز: انتشارات نوید شیراز.
رستگارفسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
زمردی، حمیرا. (1385). نقد تطبیقی ادیان و اساطیر، تهران: زوار.
شایگان فر، حمیدرضا. (1391). نقد ادبی، تهران: حروفیه.
شميسا، سيروس. (1373). انواع ادبي، تهران: فردوس.
شوالیه، ژان و آلن گربران. (1379). فرهنگ نمادها، ترجمه سودابه فضایلی، تهران: انتشارات جیحون.
شهیدی، سیدجعفر، سلطانی، اکرم، مهرکی، ایرج، ستوده، غلامرضا.(1390). فرهنگ متوسط دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
عبداللهی، منیژه. (1381). فرهنگ¬نامه جانوران در ادب فارسی، تهران: پژوهنده.
عنصرالمعالی، کیکاوس بن اسکندر. (1378). قابوسنامه، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فلسفی‌نژاد، مسعود. (1394). نقش تمثیلی حیوانات در آثار برجسته ادبیات فارسی، تهران: رازبان.
قلی¬زاده، خسرو. (1392). دانشنامه اساطیری جانوران و اصطلاحات وابسته، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه.
کتاب مقدس: عهد عتیق و عهد جدید. (1388). ترجمه فاضل خان همدانی، ویلیام گلن و هنری مرتن، تهران: اساطیر.
محجوب، محمدجعفر، ذوالفقاری، سیدحسن. (1382). ادبیات عامیانه ایران (مجموعه مقالات درباره افسانه‌‌ها و آداب و رسوم مردم ایران)، تهران: نشر چشمه.
محمدخانی، علی اصغر و محمود فتوحی. (1385). شوريده¬اي در غزنه (اندیشه¬ها و آثار حکیم سنایی)، تهران: انتشارات سخن.
محمّدی، محمّد. (1378). فانتزی در ادبیات کودکان، تهران: نشر روزگار.
مختاری، مسروره و جعفر جباری. (1397). بررسی رمان پل معلق محمدرضا بایرامی، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر.
مصاحب، غلامحسین. (1383). دایرةالمعارف فارسی، تهران: امیرکبیر.
مک کال، هنریتا. (1379). اساطیر بین النهرینی، ترجمه عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
هینلز، جان راسل. (1383). شناخت اساطیر ایران، ترجمه محمدحسین باجلان فرخی، تهران: اساطیر.
یونسی، ابراهیم. (1369). هنر داستان¬نویسی، تهران: انتشارات نگاه.
مقالات
پورنامداریان، تقی. (1386). انواع ادبی در شعر فارسی. پژوهش¬های دستوری و بلاغی، 2(3)، 7-22. doi: 10.22091/jls.2007.389.
ذاکری، احمد، و جماران، فایزه. (1389). حیوانات در آثار سعدی. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 2(6)، 29-56.
زنگانه، حسین، و مهرکی، ایرج. (1399). خاقانی و باورهای عامیانه دربارۀ جانوران. تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(44)، 127-161. doi: 10.30495/dk.2020 .675979
طاهری عبده¬ونده، ابراهیم، و صفری، جهانگیر. (1391). بررسی نمود برخی حیوانات و پرندگان در شعر ناصرخسرو. ادبیات و علوم انسانی دانشگاه شهرکرد، 6(26)،83-110.
محمودی، مریم، و الیاسی، رضا. (1396). نمادشناسی حیوانات در کتاب طرب‌المجالس. متن-شناسی ادب فارسی، 9(4)، 57-70. doi: 10.22108/rpll.2017.77436.
واعظ¬زاده، عباس. (1395). رده‌بندی داستان¬های عاشقانۀ فارسی. نقد ادبی، 9(۳۴)، ۱۵۷-۱۸۹. dor: 20.1001.1.20080360.1395.9.34.5.3.