بررسی و تحلیل نحوۀ رویارویی شریعت و طریقت در زبان غزل‌های حکیم الهی قمشه ای
الموضوعات :
جواد عابدی
1
(دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.)
حسین پارسائی
2
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.)
رضا فرصتی جویباری
3
(استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد قائمشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، قائمشهر، ایران.)
الکلمات المفتاحية: غزل, شریعت, طریقت, زبان, حکیم الهی قمشه‌ای,
ملخص المقالة :
حکیم الهی قمشه¬ای، با توجه به آثارش، یکی از استادان فلسفه و عرفان و شعر و از شاعران پرکار به شمار می‌آید. از میان سروده‌های بسیارش بی‌تردید غزل‌هایش مناسب¬ترین عرضه¬گاه خلاقیت و نمایش بی‌پردۀ حالهای عرفانی یک صوفی شیعی مقیّد به شریعت است. او شریعت را نه تنها مقدمۀ وصول به طریقت می‌داند؛ بلکه معتقد است در هیچ شرایطی از پای‌بندی به آن، گریزی وجود ندارد. زیرا او این دو را مثل دو روی یک سکه و جدایی‌ناپذیر و دارای سرچشمه‌یی واحد می‌داند. این مقاله که بر پایۀ نشانه‌های بسیار دو مقولۀ شریعت و طریقت در غزل‌های حکیم الهی، پدید آمده نشان می‌دهد که زبان او با اندیشه‌اش رابطه‌یی مستقیم دارد و تمام شیفتگی‌های مشهود او، به ویژه در دورۀ دوم زندگی‌اش، در زبان شاعرانۀ او انعکاس یافته است. اطلاعات مربوط به این پژوهش از رهگذر مطالعات کتاب‌خانه‌یی به دست آمده و سپس با بهره‌گیری از روش تحلیلی توصیف شده است. نبود تحلیلی از غزل‌های او در پیوند با روحیات عاطفی‌اش، ضرورت انجام پژوهش را توجیه می‌کند. در کنار نتایج متعددی که از این پژوهش به دست آمده، مهم‌ترین دستاورد آن، هم‌سویی شگرف آشفتگی‌های عارفانۀ او با زبانی است که به خوبی از عهدۀ وصف این حالهای عارفانه، برآمده است.
کتاب¬ها
ابوزید، نصرحامد. (1381). معنای متن، مترجم مرتضی کریمی¬نیا، تهران: طرح نو.
احمدی، بابک. (1370). ساختار و تأویل متن، تهران: مرکز.
احمدی، بابک. (1374). حقیقت و زیبایی، تهران: مرکز.
استیس، و. ت. (1361). عرفان و فلسفه، مترجم بهاء¬الدین خرمشاهی، تهران: سروش.
پورجوادی، نصرالله. (1387). بادۀ عشق عرفانی، تهران: کارنامه.
پورجوادی، نصرالله، 1374، شعر و شرع، چاپ اول، تهران: اساطیر.
رازی، نجم¬الدین. (1367). رسالۀ عشق و عقل، تصحیح تقی تفضلی، تهران: علمی و فرهنگی.
رازی، نجم¬الدین. (1371). مرصادالعباد، به اهتمام محمد امین ریاحی، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
زرین¬کوب، عبدالحسین. (1363). دنبالۀ جست¬و¬جو در تصوف ایران، تهران: امیرکبیر.
زرین¬کوب، عبدالحسین. (1385). تصوف ایرانی در منظر تاریخی آن، مترجم مجد¬الدین کیوانی، تهران: سخن.
ستاری، جلال. (1372). مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: مرکز.
سجادی، سید جعفر. (1362). فرهنگ لغات، اصطلاحات، و تعبیرات عرفانی، تهران: طهوری.
سهروردی، شیخ شهاب¬الدین. (1392). عوارف¬المعارف، مترجم ابومنصور عبدالمؤمن اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، تهران: علمی و فرهنگی.
شایگان، داریوش. (1371). هانری کُربن، تفکر آفاق معنوی اسلام ایرانی، مترجم باقر پرهام، تهران: آگاه.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1387). غزلیات شمس تبریزی، جلد 1، تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا. (1392). زبان شعر در نثر صوفیه، تهران: سخن.
صبور، داریوش. (1387). فرهنگ شاعران و نویسندگان معاصر سخن، تهران: سخن.
صفوی، کورش. (1380). از زبان¬شناسی به ادبیات، جلد1، تهران: حوزۀ هنری.
عطار، فریدالدین محمد. (1366). تذکرةالاولیا، تصحیح محمد استعلامی، تهران: زوار.
عطار، فریدالدین محمد. (1398) تذکرةالاولیا، تصحیح محمد رضا شفیعی کدکنی، تهران: سخن.
عقدایی، تورج. (1396). بدیع در شعر فارسی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
غزالی، احمد. (1359). سوانح، تصحیح هلموت ریتر، نقد و توضیحات نصرالله پورجوادی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
غزالی، محمد. (1361). کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، تهران: علمی و فرهنگی.
غزالی، محمد. (1362). شک و شناخت، مترجم صادق آینه¬وند، تهران: امیرکبیر.
کوربن، هانری. (1373). تاریخ فلسفۀ اسلامی، مترجم جواد طباطبایی، تهران: انجمن ایرانشناسی فرانسه در تهران.
گرین، کیت، لبیهان، جیل. (1383). درس¬نامۀ نظریه و نقد ادبی، ویراستار حسین پاینده، تهران: نشر روزگار.
مکاریک، ایرناریما. (1384). دانش¬نامۀ نظریۀ ادبی معاصر، مترجمان، مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگاه.
مولوی، جلال¬الدین محمد. (1382). مثنوی، تصحیح نیکلسون، تهران: هرمس.
مولوی، جلال¬الدین محمد. (1390). مقالات، ویرایش جعفر مدرس، تهران: مرکز.
نسفی، عزیزالدین. (1377). کتاب الانسان الکامل، تصحیح ماژیران موله، تهران: طهوری، و انجمن ایران¬شناسی فرانسه در تهران.
نویا، پُل. (1372). تفسیر قرآنی و زبان عرفانی، مترجم اسماعیل سعادت، تهران: نشر مرکز دانشگاهی.
الهی قمشه¬ای، محی¬الدین مهدی. (1366). دیوان، تهران: علمی.
یثربی، یحیی. (1387). فلسفۀ عرفان، قم: بوستان کتاب.
.
References
Books
Abu Zayd, N. H. (2002). the meaning of the text, translated by Morteza Kariminia, Tehran: new design. [In Persian]
Aghdaei, T. (2017). novel in Persian poetry, Tehran: University Publishing Center. [In Persian]
Ahmadi, B. (1991). structure and interpretation of the text, Tehran: center. [In Persian]
Ahmadi, B. (1994). Truth and Beauty, Tehran: center. [In Persian]
Attar, F. M. (1987). Tazkereh al-Awliya, edited by Mohammad Estelami, Tehran: Zavar. [In Persian]
Attar, F. M. .(2019). Tazkereh al-Awliya, edited by Mohammad Reza Shafiei Kadkani, Tehran: Sokhan. [In Persian]
Corben, H. (1994). History of Islamic Philosophy, translated by Javad Tabatabai, Tehran: Kavir and the French Iranian Studies Association in Tehran. [In Persian]
Elahi Ghomshei, M. M. (1987). Divan, Tehran: Scientific. [In Persian]
Ghazali, A. (1980). Accidents, edited by Helmut Rainer, critique and explanations by Nasrollah Pourjavadi, Tehran: Iranian Culture Foundation. [In Persian]
Ghazali, M. (1982) .Alchemy of Happiness, by Hossein Khadio Jam, Tehran: scientific and cultural. [In Persian]
Ghazali, M. (1983). Doubt and Cognition, translated by Sadegh Aynehvand, Tehran: Amirkabir. [In Persian]
Green, K. & Labian, J. (2004). Lecturer of Literary Theory and Criticism, Edited by Hossein Payendeh, Tehran: Roozgar Publishing. [In Persian]
Makarik, I. (2005). Encyclopedia of Contemporary Literary Theory, translated by Mehran Mohajer, and Mohammad Nabavi, Tehran: Agah. [In Persian]
Nasafi, A. (1998). The Book of the Perfect Man, Edited by Majiran Mola, Tehran: Tahoori and the French Iranian Studies Association in Tehran. [In Persian]
Noya, P. (1993). Quranic Interpretation and Mystical Language, translated by Ismail Saadat, Tehran: University Press. [In Persian]
Pourjavadi, N. (1995). Poetry and Shariat, Tehran: mythology. [In Persian]
Pourjavadi, N. (2008). The Wind of Mystical Love, Tehran: Karnameh. [In Persian]
Razi, N. (1988). Treatise on Love and Wisdom, edited by Taghi Tafazli, Tehran: scientific and cultural. [In Persian]
Razi, N. (1992). Mursad Al-Ebad, by Mohammad Ibn Riahi, Tehran: scientific and cultural. [In Persian]
Rumi, J. M. (2011). Articles, edited by Jafar Modarres, Tehran: Center. [In Persian]
Rumi, J. M. (2003). Masnavi, Nicholson correction, Tehran: Hermes. [In Persian]
Saboor, D. (2008). Culture of Contemporary Poets and Writers of Sokhan, Tehran: Sokhan. [In Persian]
Safavid, K. (2001). From the Language of Swimming to Literature, Volume One, Tehran: Hozeh Honari. [In Persian]
Sajjadi, S. J. (1983). Dictionary, Mystical Terms and Interpretations, Tehran: Tahoori. [In Persian]
Sattari, J. (1993). An Introduction to Mystical Cryptography, Tehran: Center. [In Persian]
Shafiee Kadkani, M. R. (2008). Ghazals of Shams Tabrizi, Volume One, Tehran: Sokhan. [In Persian]
Shafiee Kadkani, M. R. (2013). The Language of Poetry in Sufi Prose, Tehran: Sokhan. [In Persian]
Shaygan, D. (1992). Henry Corben, The Thought of the Spiritual Horizons of Iranian Islam, translated by Akhtar Parham, Tehran: Agah. [In Persian]
Stacey, V. T. (1982). Mysticism and Philosophy, translated by Bahauddin Khorramshahi, Tehran: Soroush. [In Persian]
Suhrawardi, Sh. Sh. (2013). Awaref Al-Maaref, translated by Abu Mansour Abdolmomen Esfahani, by Qassem Ansari, Tehran: scientific and cultural. [In Persian]
Yathribi, Y. (2008). Philosophy of Mysticism, Qom, Book Garden. [In Persian]
Zarrinkoob, A. H. (1984). Sequence of Search in Iranian Sufism, Tehran: Amirkabir . [In Persian]
Zarrinkoob, A. H. (2006). Iranian Sufism in its historical perspective, translated by Majduddin Kiwani, Tehran: Sokhan. [In Persian]
