بررسی نقش «ایهام» در بیان مسائل سیاسی و اجتماعی غزلیّات سعدی و سیف فرغانی

الموضوعات :

محمد پوریاورچوبر ¹ , احمدرضا نظری چروده ² , معصومه نظری چروده ³

1 - دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.
2 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.
3 - استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد آستارا، دانشگاه آزاد اسلامی، آستارا، ایران.

تاريخ الإرسال : 18 الإثنين , ذو القعدة, 1442 تاريخ التأكيد : 01 الأربعاء , صفر, 1443 تاريخ الإصدار : 23 الأربعاء , ذو القعدة, 1443

الکلمات المفتاحية: سیف فرغانی, سعدی شیرازی, ستم, غزل, ایهام, بدیع معنوی, ریا,

ملخص المقالة :

در سده‌های تاریک هفتم و هشتم هجری که دورۀ چیرگی خونخواران تاتار و فرمانروایی حاکمان نالایق ستمکار بر ایران بود، اشعار انتقادی به‌شیوه‌ای رساتر از ادب اعتراض در قرن ششم، به منصّۀ ظهور رسید. در بحبوحۀ آن دوران خفقان‌زده، سعدی و سیف فرغانی، دو تن از آزاداندیشانی بودند که هریک به سبک و سیاقی خاص، در اشعارشان به مسائل جامعۀ فروپاشیدۀ آن روزگار پرداختند. از آنجا که خودرأیی حکومت‌های ضدّمردمی، قلم و بیان را در زندان هزارتوی استبداد به اسارت کشیده بود، به ناچار این شاعران برای به نقد کشیدن اوضاع آشفته و نابسامان آن دوران به آرایه های بدیعی رمزآلود، به ویژه ایهام روی آوردند. این پژوهش بر آن است که با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی و مقایسه ای به بررسی و مقایسۀ کارکرد آرایة ایهام در طرح مسائل سیاسی و اجتماعی در غزلیات شاعران مذکور بپرازد تا اولا میزان تأثیر هجوم چنگیز و حکومت مغولان در این دوره بر مضمون رایج در غزلیات شان بازنموده شود و ثانیا برجسته ترین ایهام های غزلیات شاعران مذکور با کارکرد سیاسی و اجتماعی و وجوه تشابه و افتراق آن ها شناخته شود. برآیند نهایی این تحقیق نشان می‌دهد که کاربست روش ایهام در بیان مسائل سیاسی و اجتماعی در غزلیات سعدی نسبت به غزلیات سیف تنوع و بسامد بیشتری دارد. بیشترین انتقادهای ایهام آمیز این دو شاعر متوجّه صاحبان قدرت است. از میان انواع ایهام، ایهام مجرّد و تناسب به ترتیب در غزلیات سعدی و ایهام تناسب و تضاد در غزلیات سیف از نمود بیشتری برخوردارند.

المصادر:

کتاب‌ها

قرآن کریم.

علی‌بن ابی‌طالب (1363) نهج‌البلاغه، ترجمۀ محمّدعلی شرقی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.

انوشه، حسن و دیگران (1380) دانش‌نامه ادب فارسی، تهران: دانشنامه. تقوی، نصرالله (1317) هنجار گفتار، تهران: انتشارات چاپخانۀ مجلس.

پورنامداریان، تقی (1394) داستان پیامبران در کلیات شمس، تهران: سخن.

جوینی، عطاملک‌بن محمّد (1385) تاریخ جهانگشای جوینی، علّامه قزوینی، تهران: دستان.

حافظ، شمس‌الدیّن محمّد (1368) حافظ قزوینی- غنی، عبدالکریم جربزه‌دار، تهران: اساطیر.

خرّمشاهی، بهاءالدّین (1396) حافظ‌نامه، تهران: علمی و فرهنگی.

راستگو، سیّدمحمّد (1379) ایهام در شعر فارسی، تهران: سروش.

زاکانی، نظام‌الدّین عبید (1383) کلیات عبید زاکانی، تصحیح پرویز اتابکی، تهران: زوّار.

زرّین‌کوب، عبدالحسین (1374) از کوچۀ رندان، تهران: سخن.

سعدی، مصلح‌بن عبدالله (1385) کلیات سعدی، محمّدعلی فروغی، تهران: هرمس.

شمیسا، سیروس (1368) نگاهی تازه به بدیع، چاپ سوم از ویرایش دوم، تهران: میترا.

صفا، ذبیح‌الله (1391) تاریخ ادبیّات در ایران، 5 جلد، تهران: فردوس.

فرغانی، سیف‌الدّین محمّد (1364) دیوان سیف‌الدّین محمّد فرغانی، تصحیح ذبیح‌الله صفا، تهران: انتشارات فردوس.

قشیری، عبدالکریم‌بن هوازن (1385) ترجمۀ رسالۀ قشیریه، ترجمۀ عثمانی، تصحیح فروزانفر، تهران: علمی و فرهنگی.

واعظ کاشفی، میرزا حسین (1369) بدایع الافکار فی صنایع الاشعار، ویراسته میر جلال الدین کزازی، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.

وحیدیان‌کامیار، تقی (1379) بدیع از دیدگاه زیبایی‌شناسی، تهران: سمت.

وطواط، رشیدالدّین محمّد (1362) حدایق‌السّحر فی دقایق‌الشّعر، عبّاس اقبال، تهران: طهوری.

همایی، جلال‌الدّین (1389) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: اهورا.

یوسفی، غلامحسین (1372) دیدار با اهل قلم، تهران: علمی.

مقالات

جوکار، نجف. (1387). عملکرد محتسب و بازتاب آن در برخی از متون ادب فارسی. پژوهشنامۀ علوم انسانی، (57)، 46- 23.

خدایی، عاطفه، نسرین فقیه‌ملک‌مرزبان. (1395). الگوی فرهنگی خشم و ترس در روایاتی از گلستان و کلیله و دمنه. بهار ادب، 9(3)،100- 81.

درّی، زهرا، زینب هادی. (1389). ابعاد مختلف نقد اجتماعی در دیوان سیف‌الدّین محمّد فرغانی. پژوهشنامۀ زبان و ادبیّات فارسی، 2(5)، 146- 119.

رستمیان، محمّدعلی. (1379). وظایف و مسئولیت‌های حاکم در نگاه علی(ع). حکومت اسلامی، (8)، 125- 98.

سرّامی، قدمعلی، دیار رفاعی. (1391). سیف فرغانی و انتقادهای اجتماعی. عرفانیّات در ادب فارسی، 3(12)، 28- 11.

شبان قوچان عتیق، کبری، طاووسی، محمود، ماحوزی، مهدی. (1399). تحلیل شگردهای هنری آیرونی در اشعار سعدی شیرازی. فصل‌نامه علمی تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، 12(44)، 191-218. doi: 10.30495/dk.2020.676018

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. (1392). سعدی در سلاسل جوانمردان و مقالات دیگر. سعدی‌شناسی، 1(1)، 122- 111.

عقدایی، تورج. (1388). نقد اجتماعی و آسیب‌شناسی تصوّف در بوستان سعدی. عرفان، 5(19)، 73- 51.

غنی‌پور‌ملکشاه، احمد، سیّدمحسن مهدی‌نیاچوبی. (1390). سبک سعدی در ایهام‌سازی و گستردگی آن در غزلیات او. بهار ادب، 4(2)، 89- 75.

مشهدی، محمّدامیر، محمّدرضا مشهدی. (1389). ایهام در قصاید سیف فرغانی. ششمین همایش پژوهش‌های ادبی، 289-306.

Books

The Holy Quran. Ali Ibn Abi Taleb(AS) (1984) Nahj al-Balaghah, translated by Mohammad Ali Sharqi, Tehran: Dar al-ketab al-Islamiyah.

Anousheh, Hassan and others (2001) Encyclopedia of Persian Literature, Tehran: Encyclopedia.

Faraghani, Saif al-Din (1985) Divan Saif al-Din Mohammad Faraghani, edited by Zabihollah Safa, Tehran: Ferdows.

Hafez, Shamsuddin Mohammad (1989) Hafez Qazviny-Ghany, Abdolkarim Jarbozehdar, Tehran: Asatir.

Homayi, Jalaluddin (2010) Rhetoric Techniques and Literary Crafts, Tehran: Ahura.

Joveiny, Atamalek Ibn Mohammad (2006) History of Jahangosha Joveiny, Allameh Qazviny, Tehran: Dastan.

Khorramshahi, Bahauddin (2017) Hafeznameh, Tehran: Scientific and Cultura.

Pournamdarian, Taghi (2015) The Story of the Prophets in Works of Shams, Tehran: Sokhan.

Qushayri, Abdolkarim Ibn Hawazan (2006) translation of Qushayri treatise, Ottman translation, edited by Forouzanfar, Tehran: scientific and cultural.

Rastgoo, Seyyed Mohammad (2000) Ambiguity in Persian Poetry, Tehran: Soroush.

Saadi, Moslehuddin Abdullah (2006) Works of Saadi, edited by Mohammad Ali Foroughi, Tehran: Hermes.

Safa, Zabihollah (2012) History of Literature in Iran, 5 volumes, Tehran: Ferdows.

Shamisa, Sirus (1989) A new look at Badie, third edition of the second edition, Tehran: Mitra.

Taghavi, Nasrollah (1938) The norm of speech, Tehran: Majlis Press Vaez.

Kashefi, Mirza Hossein (1990) Creativity of thoughts in the arts of poetry, edited by Mir Jalaluddin Kazzazi, first edition, Tehran: Markaz Publishing.

Vahidian Kamyar, Taghi (2000) Innovative from the point of view of aesthetics, Tehran: Samt.

Waṭwāṭ, Rashid al-Din Mohammad (1983) Hadaegh ol-Sehr fi Daghaegh al-She'r, Abbas Iqbal, Tehran: Tahoori.

Yousefi, Gholam Hossein (1993) Meeting with writers, Tehran: Elmi.

Zakany, Nezāmoddin Obaid (2004) Works of Obaid Zakani, edited by Parviz Atabaky, Tehran: Zavvar.

Zarrinkoob, Abdolhossein (1995) Az chuoche rendan, Tehran: Sokhan.

Articles

Aghdaei, Touraj. (2009). Social Critique and Pathology of Sufism in Boostan Saadi. Mysticism, 5 (19), 73- 51.

Dorri, Zahra, Zeinab Hadi. (2010). Different Dimensions of Social Criticism in the Divan of Seif al-Din Mohammad Faraghani. Journal of Persian Language and Literature, 2 (5), 146-119.

Ghanipur Malekshah, Ahmad, Seyed Mohsen Mahdi Niachubi. (2011). Saadi's style in creating ambiguity and its extent in his Ghazals. Bahar Adab, 4 (2), 89-75.

Jokar, Najaf. (2008). Muhtasib performance and its reflection in some Persian literary texts. Journal of Humanities, (57), 46-23.

Khodaei, Atefeh, Nasrin FaqihMalek Marzban. (2016). The cultural pattern of anger and fear in narrations from Golestan, Kelileh and Demneh. Bahar Adab, 9 (3), 100-81.

Mashhadi, Mohammad Damir, Mohammad Reza Mashhadi. (1389). Ambiguity in Seif Ferghani's poems. Sixth Conference on Literary Research, 289-306.

Rostamian, Mohammad Ali (2000). Duties and Responsibilities of kings in the view of Ali (AS). Islamic Government, (8), 125-98.

Sarrami, Ghadmali, Diar Rifai. (2012). Saif Forghani and Social Criticism. Mysticism in Persian Literature, 3 (12), 28-11.

Shaban Quchan Atiq, Kobra, Tavousi, Mahmoud, Mahozi, Mehdi. (2020). Analysis of Irony's artistic tricks in Saadi Shirazi's poems. Scientific Quarterly of Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), 12 (44), 191-218. doi: 10.30495 / dk.2020.676018

Shafiei Kadkani, Mohammad Reza. (2013). Saadi in the series of gentlemen and other articles. Introducing Saadi, 1 (1), 122-111.