واکاوی دیدگاه طبقاتی بهرام بیضایی در پرتو نظریات ویتفوگل و مارکس با تکیه بر نمایشنامه‌های آرش، اژدهاک، بندار بیدخش، سلطان مار، چهار صندوق، در حضور باد
الموضوعات :شیرزاد طایفی 1 , کورش سلمان نصر 2
1 - دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران.
2 - دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: استبداد شرقی, بهرام بیضایی, ویتفوگل, مارکس, نمایش نامه, دیدگاه طبقاتی,
ملخص المقالة :
دریافت نگرش های اجتماعی، سیاسی، تاریخی و... در آثار ادبی، یکی از راه های کشف معنا در آن ها است. برای نیل به این هدف، باید با نظریه های سایر حوزه های علوم انسانی آشنا شد. نظریۀ استبداد شرقی ویتفوگل و دیدگاه های مارکس در ارتباط با مفهوم طبقه در جامعه، از جمله رویکردهایی است که ما را با چگونگی شکل گیری طبقات اجتماعی یاری می رسانند. نظریۀ استبداد شرقی نشان می دهد چگونه استبداد حاکم بر جوامع آب سالار شرقی، باعث شکل گیری طبقات جامعه می گردد و نظریۀ مارکس تأثیر مالکیت خصوصی و در نهایت سرمایه داری را بر شکل گیری طبقات در جامعه، توضیح می دهد، که از همین رهگذر می توان به بررسی جوامع، در آثار ادبی پرداخت. بهرام بیضایی یکی از نمایش نامه نویسانی است که طبقات اجتماعی و کشمکش های آن ها در آثار او نمودی عینی دارد و برای درک آثار او، باید با نگرش های طبقاتی موجود در آثارش آشنا شد؛ از این رو، در پژوهش پیش رو با توجه به دیدگاه طبقاتی ویتفوگل و مارکس، نمایش نامه های شش گانۀ سلطان مار، آرش، اژدهاک، بندار بیدخش، چهار صندوق، و در حضور باد بیضایی را تحلیل طبقاتی کرده و کوشیده ایم ضمن بهره گیری از روش تحلیل کیفی، با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی، و کاربست نظریه های طبقاتی ویتفوگل و مارکس، آثار او را بررسی نماییم. دستاوردهای پژوهش، گویای این است که نمایش نامه های آرش، اژدهاک و بندار بیدخش با نگرش های طبقاتی ویتفوگل و نمایش نامه های چهارصندوق و در حضور باد با رویکرد طبقاتی مارکس ارتباط دارند. نمایش نامۀ سلطان مار نیز، رویکرد طبقاتی بینابینی دارد؛ به این معنی که هم با رویکرد مارکس و هم با رویکرد ویتفوگل قابل بازخوانی است.
کتاب‌ها
آندرسون، پری (1390) تبارهای دولت استبدادی، ترجمۀ حسن مرتضوی، تهران: ثالث.
اوستا (1385) گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، چاپ10، تهران: مروارید.
بیضایی، بهرام (1389) مجلس قربانی سنّمار، چاپ چهارم، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیضایی، بهرام (1361) سلطان مار، تهران: تیراژه.
بیضایی، بهرام (1396) دیوان نمایش 1، چاپ 5، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
بیضایی، بهرام (1396) دیوان نمایش 2، چاپ 5، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
چارلز رایت، میلز (1379) مارکس و مارکسیسم، ترجمۀ محمد رفیعی مهرآبادی، تهران: خجسته.
رضاقلی، علی (1389) جامعه‌شناسی نخبه‌کشی، چاپ 32. تهران: نی.
کاتوزیان، محمدعلی (همایون) (1385) تضاد دولت ملت، نظریۀ تاریخ و سیاست در ایران، ترجمۀ علیرضا طیب، چاپ 4، تهران: مرکز.
مونتسکیو (1370) روح القوانین، ترجمۀ علی‌اکبر مهتدی، چاپ 9، تهران: امیرکبیر.
ویتفوگل، کارل آوگوست (1391) استبداد شرقی؛ بررسی تطبیقی قدرت تام، ترجمۀ محسن ثلاثی، تهران: ثالث.
هگل (1356) عقل در تاریخ، ترجمۀ حمید عنایت، تهران: دانشگاه صنعتی آریامهر.
مقالات
دریایی، تورج. (1392). آرش شواتیر که بود؟. بخارا،15(95 و 96)، 166- 176.
طباطبایی، احمد. (1343). دیو و جوهر اساطیری آن. زبان و ادبیات فارسی، 16(69)، Dor: 20.1001.1.22517979.1343.16.69. 4.0
_||_Books
Anderson, Perry (2011) Descendants of an Authoritarian Government, translated by Hassan Mortazavi, Tehran: Third.
Avesta (2006) Report and research of Jalil Dostkhah, 10th edition, Tehran: Morvarid.
Beizai, Bahram (1982) Sultan Mar, Tehran: Circulation.
Beizai, Bahram (2010) Majnar Ghorbani Senmar, Fourth Edition, Tehran: Enlightenment and Women's Studies.
Beizai, Bahram (2017) Divan Namayesh 1, 5th edition, Tehran: Roshangaran and Women's Studies.
Beizai, Bahram (2017) Divan Namayesh 2, 5th edition, Tehran: Roshangaran and Women's Studies.
Charles Wright, Mills (2000) Marx and Marxism, translated by Mohammad Rafiei Mehrabadi, Tehran: Khojasteh.
Hegel (1977) Reason in History, translated by Hamid Enayat, Tehran: Aria Mehr University of Technology.
Katozian, Mohammad Ali (Homayoun) (2006) The Conflict of the Nation State, Theory of History and Politics in Iran, translated by Alireza Tayeb, 4th edition, Tehran: Markaz.
Montesquieu (1991) The Spirit of Laws, translated by Ali Akbar Mohtadi, 9th edition, Tehran: Amirkabir. Rezagholi, Ali (2010) Sociology of Elitism, Edition 32. Tehran: Ney.
Wittfogel, Carl August (2012) Eastern tyranny; A Comparative Study of Total Power, translated by Mohsen Thalasi, Tehran: Sales.
Articles
Daryayi, Touraj. (2013). Who was Arash Schwatter? Bukhara, 15 (95 and 96), 166-176.
Tabatabai, Ahmad (1964). The demon and its mythical essence. Persian Language and Literature, 15 (95&96), 39-45.Dor: 20.1001.1.22517979.1343.16.69. 4.0.
