بررسی لحن فردوسی در دو داستان شاهنامۀ فردوسی (زال و رودابه) و (رستم و اسفندیار)
الموضوعات :
محبوبه حاجی پروانه
1
(دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.)
روح الله هادی
2
(دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.)
الکلمات المفتاحية: فردوسی, بلاغت, لحن, زبان, شاهنامه,
ملخص المقالة :
آنچه دربارۀ شاهنامه و شاهنامه‌سرایی در کتب مختلف ادبی بیان شده‌است، گویای برتری هنر حماسه‌سرایی فردوسی است. از جمله دلایلی که نشان برتری سخن فردوسی بر دیگر شاهنامه‌سرایان است، توجه به مسائل بلاغی، انسجام و هماهنگی طرح و وحدت لحن شاهنامه است. توجه به بلاغت و به‌ویژه هنر داستان‌سرایی، نکته‌ای است که از دید بیشتر مقلّدان فردوسی دور مانده است.این پژوهش بررسی گفتگوها و لحن فردوسی در دو داستان زال و رودابه و رستم و اسفندیار است و آنچه در نوع بررسی ما گفتنی است، این است که در شاهنامه در همه گفتگوها، اقتضای حال گوینده و مخاطب رعایت شده و با وجود تسلّط یک قالب، بحر و وزن مشخص، فردوسی در موضوعات و قصه های متفاوت، رعایت حال مخاطب کرده و باعث تناسب بین اندیشه و گفتگوها و ذهن خواننده است. در گفتار حاضر که به شیوۀ کتابخانه ای و با بهره گیری از فنون تحلیل و توصیف محتوا تهیه شده است، به مقایسۀ بلاغی داستان زال و رودابه و رستم و اسفندیار از دیدگاه لحن و گفتگو می پردازیم و به این نتیجه می رسیم که لحن فردوسی در دو داستان به ویژه در گفتگوهای آن ها مناسب با فضای داستان و اقتضای حال مخاطب است.
کتاب ها
اسدی طوسی، ابونصر علی بن احمد (1354)گرشاسب‌نامه، تصحیح حبیب یغمایی،چاپ دوم، تهران: کتابخانۀ طهوری.
انوشه، حسن (1381)فرهنگنامه ادبی فارسی: گزیده اصطلاحات ادب فارسی، دانشنامه ادب فارسی، چاپ دوم، جلد 2، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
بی‌نیاز، فتح‌الله (1394)درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت‌شناسی با اشاره‌ای موجز به آسیب‌شناسی رمان و داستان کوتاه ایران، چاپ ششم، تهران: افراز.
پارساپور، زهرا (1383) مقایسۀ زبان حماسی و غنایی، چاپ اول، تهران: دانشگاه تهران.
پین، جانی (1389)سبک و لحن در داستان، ترجمه نیلوفر اربابی، چاپ اول، اهواز: رسش.
حمیدیان، سعید (1372) درآمدی بر اندیشه و هنر فردوسی، تهران: نشر مرکز.
رستگار فسایی، منصور (1380) انواع شعر فارسی، چاپ دوم، شیراز: نوید شیراز.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1370)موسیقی شعر، چاپ سوم، تهران: آگاه.
شمیسا، سیروس (1378)انواع ادبی، چاپ ششم، تهران: فردوس.
صفا، ذبیح‌الله (1369)حماسه‌سرایی در ایران، چاپ پنجم، تهران: امیرکبیر.
فردوسی، ابوالقاسم (1366) شاهنامه، به تصحیح و کوشش جلال خالقی مطلق، نیویورک: انتشارات بنیاد میراث ایران.
فروزانفر، بدیع‌الزمان (1369) سخن و سخن‌وران، چاپ چهارم، تهران: خوارزمی.
کزّازی، میرجلال‌الدین و سعید سبزیان (1388)فرهنگ نظریه و نقد ادبی واژگان ادبیات و حوزه‌های وابسته، چاپ اول، تهران: مروارید.
مار، یوری (1362)وزن شعری شاهنامه، مجموعه سخنرانی‌های هزاره فردوسی (1313)، جمعی از دانشمندان و مستشرقین، چاپ اول، تهران: دنیای کتاب.
میرصادقی، جمال (1380) عناصر داستان، چاپ چهارم، تهران: انتشارات سخن.
ناتل خانلری، پرویز (1361) وزن شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران: توس.
وحیدیان کامیار، تقی (1376) بررسی منشاء وزن شعر فارسی، چاپ سوم، مشهد: آستان قدس رضوی.
مقاله ها
آقاجانی، شمس (1378)درآمدی بر لحن محاوره در شعر، مجلۀ بایا، شماره 8 و 9،صص 89-87.
پورنامداریان، تقی (1380) بلاغت و گفتگوی متن، مجله دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه تربیت معلم تهران، شماره 32.
رضایی، نوشاد و محمدیاوری (1393) تأثیر لحن در انتقال پیام با تکیه بر شاهنامه، شمارۀ 7،صص 25-9.
سلمی، عباس (1385) جنبه‌های طنز و تغییر لحن در شاهنامه، پژوهش‌نامۀ علوم انسانی، صص 226-217.
عمران‌پور،محمدرضا (1384) عوامل ایجاد، تغییر و تنوع و نقش لحن در شعر، فصلنامۀ پژوهش‌های ادبی، شمارۀ 9 و 10،صص 150-127.
_||_Books
AsadiTusi, Abu Nasr Ali Ibn Ahmad (1975) Garshasbnameh, edited by HabibYaghmaei, second edition, Tehran: Tahoori Library.
Anousheh, Hassan (2002) Persian Literary Dictionary: Selection of Terms of Persian Literature, Encyclopedia Persian Literature, Second Edition, Volume 2, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Biniaz, Fathollah (2015) An Introduction to Fiction and Narrative Studies with a Brief Reference to the Pathology of Iranian Novels and Short Stories, Sixth Edition, Tehran: Afraz.
Parsapour, Zahra (2004) Comparison of epic and lyrical language, first edition, Tehran: University of Tehran.
Payne, Johnny (2010) Style and tone in the story, translated by NiloufarArbabi, first edition, Ahvaz: Rasesh.
Hamidian, Saeed (1993) An Introduction to Ferdowsi Thought and Art, Tehran: Markaz Publishing.
RastegarFasaei, Mansour (2001) Persian Poems, Second Edition, Shiraz: Navid Shiraz.
ShafieeKadkani, Mohammad Reza (1991) Poetry Music, Third Edition, Tehran: Agah.
Shamisa, Sirus (1999) Literary Types, sixth edition, Tehran: Ferdows.
Safa, Zabihullah (1990) Epic in Iran, fifth edition, Tehran: Amirkabir.
Ferdowsi, Abolghasem (1987) Shahnameh, edited by Jalal KhaleghiMotlagh, New York: Iran Heritage Foundation Publications.
Forouzanfar, Badi'at al-Zaman (1990) SokhanvaSokhanouran, fourth edition, Tehran: Kharazmi.
Kazazi, Mir Jalaluddin and SaeedSabzian (2009) Dictionary of Literary Theory and Critique of Literature Vocabulary and Related Fields, First Edition, Tehran: Morvarid.
Mar, Yuri (1983) The poetic weight of Shahnameh, a collection of lectures by Ferdowsi (1313), a group of scientists and Orientalists, first edition, Tehran: Book World.
Mirsadeghi, Jamal (2001) Elements of the story, fourth edition, Tehran: Sokhan Publications.
NatelKhanlari, Parviz (1982) The weight of Persian poetry, fourth edition, Tehran: Toos.
VahidianKamyar, Taghi (1997) A Study of the Origin of Persian Poetry Weight, Third Edition, Mashhad: Astan Quds Razavi.
Articles
Aghajani, Shams (1999) An Introduction to the Conversational Tone in Poetry, Baya Magazine, Nos. 8 and 9, pp. 89-87.
Pournamdarian, Taghi (2001) Rhetoric and Text Dialogue, Journal of the Faculty of Literature and Humanities, Tehran Teacher Training University, No. 32.
Rezaei, Noshad and Mohammad Yavari (2014) The effect of tone on message transmission based on Shahnameh. No. 7, pp. 25-9.
Salmi, Abbas (2006) Aspects of humor and tone change in Shahnameh, Journal of Humanities, pp. 226-217. Imranpour, Mohammad Reza (2005) Factors of creation, change and diversity and the role of tone in poetry, Quarterly Journal of Literary Research, Nos. 9 and 10, pp. 150-127.
