مخاطبه با کلام ‌الله؛ الگوی تعامل با قرآن در بیان معصومین(ع)

الموضوعات : فصلنامه مطالعات قرآنی

حسین رحمانی‌زاده ¹ (دانشجوی دکتری گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشکده علوم انسانی و هنر، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان. ایران)
حسین مرادی زنجانی ² (استادیار گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشکده علوم انسانی و هنر، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان. ایران)
محمدحسین صائنی ³ (استادیار گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشکده علوم انسانی و هنر، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان. ایران)
فرهاد ادریسی ⁴ (دانشیار گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشکده علوم انسانی و هنر، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان. ایران)

تاريخ الإرسال : 26 الإثنين , محرم, 1442 تاريخ التأكيد : 26 الإثنين , محرم, 1442 تاريخ الإصدار : 05 الثلاثاء , صفر, 1442

الکلمات المفتاحية:

ملخص المقالة :

قرآن دارای ماهیت ویژه زبانی است که در سراسر آن با تعدد متکلّم و مخاطب و به بیانی دیگر با چرخش و شکست مخاطب مواجه هستیم. سنّت و الگوی مخاطبه با کلام‌ الله حاکی از همین ویژگی زبانی است که در سیره معصومین(ع) متجلی بوده است. معصومین(ع) به هنگام قرائت، ارتباط دو سویه با قرآن برقرار کرده و در مقام گفت‌وگو و دیالوگ با قرآن، عباراتی را بیان می‌کردند. به عنوان مثال امیرالمؤمنین(ع) پس از تلاوت آیه ﴿سبّح اسم ربّک الأعلی﴾ می‌فرمودند: سبحان ربّی الأعلی. این پژوهش با بررسی سیر تاریخی و استخراج و گونه‌شناسی چنین گزاره‌هایی، سعی دارد به الگویی جامع و مستند به سیره ائمه معصومین(ع) در تعامل با قرآن دست یابد. در این تحقیق که با روش تحلیلی- توصیفی انجام شده است، مشخص می‌شود، مخاطبه‌های اهل بیت(ع)، با قرآن گاه کلامی بود و گاه غیر کلامی. مخاطبه‌های کلامی ایشان نیز گاه برگرفته از عبارات قرآنی بود و گاه بدون استفاده از آن‌ها.

المصادر:

قرآن کریم.

ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین. 1405ق، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم: دار سید الشهداء للنشر.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1362ش، الخصال‏، علی اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین‏.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1376ش، الأمالی، تهران: کتابچی‏.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1378ش، عیون أخبار الرضا علیه السلام‏، محقق و مصحح: مهدی لاجوردی‏، تهران: نشر جهان‏.

ابن بابویه، محمد بن علی.1398ق، توحید، محقق و مصحح: هاشم حسینی، ‏قم: جامعه مدرسین.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1406ق، ثواب الأعمال وعقاب الأعمال‏، قم: دار الشریف الرضی للنشر‏.

ابن فارس، ابوالحسن احمد. 1389ق، معجم مقاییس اللغة، بتحقیق و ضبط عبدالسلام محمد هارون، مصر: شرکه مکتبه و مطبعه الحلبی.

ابن منظور، محمد بن مکرم جمال الدین. 1363ش، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.

انوری، حسن. 1381ش، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.

باطنی، محمد رضا. 1373ش، زبان و تفکر، تهران: فرهنگ معاصر.

بحرانی، سید هاشم بن سلیمان. 1374ش، البرهان فی تفسیر القرآن‏، قم: مؤسسة البعثة.

جوادی آملی، عبدالله. 1372ش، شریعت در آینه‌ معرفت، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.

جوادی آملی، عبدالله. 1378ش، قرآن در قرآن، قم: اسراء.

حر عاملی، محمد بن حسن‏. 1409ق، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏‏.

حسینی ‌شاه‌عبدالعظیمی، حسیـن بن احـمد. 1363ش، تفسیر اثنا­عـشرى، تـهران: انتشـارات میقات.

حمیری، عبد الله بن جعفر. 1413ق، قرب الإسناد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام‏.

خمینی، سیدمصطفی. 1376ش، تفسیر القرآن الکریم، تهران: عروج.

دهخدا، علی اکبر. 1377ش، لغتنامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، دمشق- بیروت: دار العلم- الدار الشامیة.

زمخشری، محمود. 1407ق، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دار الکتب العربی.

سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله. 1406ق، الجدید فى تفسیر القرآن المجید، چاپ اول، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.

سیوطی، جلال الدین عبدالرحمان. 1386ق، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: المکتبة التجاریة الکبری.

سیوطی، جلال‌الدین. 1404ق، الدر المنثور فى تفسیـر المأثور، قم: کتابخانه آیة ‌الله مرعشـی نجـفی.

شیرازی، صدر الدین. 1371ش، مفاتیح الغیب، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی، تهران: مولی.

صفی علیشاه، حسن بن محمدباقر. 1378ش، تفسیر صفى، تهران: انتشارات منوچهری.

طباطبایی، محمدحسین. 1374ش، قرآن در اسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

طباطبایی، محمدحسین. 1385ش، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع ‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.

طوسی، محمد بن الحسن.‏ 1407ق، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیه.

عمید، حسن. 1390ش، فرهنگ فارسی عمید، تهران: اشجع.

عیاشی، محمد بن مسعود. 1380ق، تفسیر العیّاشی‏، محقق و مصحح: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: المطبعة العلمیة.

فراهیدی، خلیل بن احمد.1410ق، کتاب العین، قم: هجرت.

قرشی، سید علی اکبر. 1353ش، قاموس قرآن، قم: دار الکتب الاسلامیه.

قیطوری، عامر. 1382ش، قرآن و ساخت‌شکنی و بازگشت نشانه، تهران: کتاب طه.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، محقق و مصحح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیه.

لسانی فشارکی، محمدعلی و حسین مرادی زنجانی. 1392ش، درآمدی بر مطالعات قرآنی در سیره نبوی، قم: نصایح.

متقی هندی. 1409ق، کنز العمال، بیروت: مؤسسة الرساله.

مجلسی، محمد باقر. 1326ش، جلاء العیون، به اهتمام حاج احمد و حاج محمود اخوان کتابچی، تهران: مطبعه اخوان کتابچی.

مجلسی، محمد باقر. 1403ق، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.

مشیری، مهشید. 1388ش، فرهنگ زبان فارسی الفبایی- قیاسی، تهران: سروش.

مصطفوی، حسن‏. 1368ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مطهری، مرتضی. 1388ش، سیری در سیره نبوی، تهران: صدرا.

معین، محمد. 1388ش، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر.

مهیار، رضا. 1375ش، فرهنگ ابجدی عربی فارسی، تهران: اسلامی.

 

مقالات

شریف‌زاده یزدی، فاطمه و محمد جنتی‌فر. زمستان 1395ش، «اشارات قرآنی(تضمین و تلمیح) در صحیفه سجادیه»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال هفتم، شماره 28، صص 133-154.

رضایی اصفهانی، محمدعلی. 1388ش، «قرآن و زبان رمزی و تأویلی»، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، شماره 5، صص 137- 158.

 

The Holy Quran.
Ibn Abi Jomhur, Mohammad bin Zayn al-Din. 1405 AH, Awali al-Laali al-Aziziyya Fi Al-Ahadis Al-Diniye, Qom: Dar Sayyed al-Shuhada Lelnashr
Ibn Babuye, Muhammad ibn Ali 1983, Al-Khasal, Ali Akbar Ghaffari, Qom: Teachers Association.
Ibn Babuye, Muhammad ibn Ali 1997, Al-Amali, Tehran: Ketanchi
Ibn Babuye, Muhammad ibn Ali 1999, Ayoun Akhbar al-Reza (as), researcher and editor: Mehdi Lajevardi, Tehran: Jahan Publishing.
Ibn Babuye, Muhammad ibn Ali 1398 AH, Tawhid, researcher and editor: Hashem Hosseini, Qom: Teachers Association.
Ibn Babawiyyah, Muhammad ibn Ali 1406 AH, Savab Al-Amal Vaaghab Al-Amal, Qom: Dar al-Sharif al-Razi Lelnashr
Ibn Fars, Abul Hassan Ahmad 2010, Majam Maghaiys Al-Loghat, researched and recorded by Abdul Salam Mohammad Haroon, Egypt: Sherka Maktaba Va Matbaa Al-Halabi
Ibn Manzur, Muhammad al-Din. 1984 ibn Makram Jamal, Arabic language, Qom: Publication of seminary literature.
Anwari, Hassan 2002, Dictionary of Bozorg Sokhan, Tehran: Sokhan.
Bateni, Mohammad Reza 1994, Language and Thought, Tehran: Contemporary Culture.
Bahrani, Sayyed Hashim bin Sulayman. 1995, Al-Burhan Fi Tafsir Al-Quran, Qom: Al-Ba'asa Foundation.

Javadi Amoli, Abdullah 1993, Sharia in the Mirror of Knowledge, Tehran: Raja Cultural Publishing Center.
Javadi Amoli, Abdullah 1999, Quran in Quran, Qom: Esra '.
Horr Amoli, Muhammad bin Hassan. 1409 AH, Tafsil Vasael Al-Shiat Ela Tahsil Masael Al-Shariya, Qom: Al-Bait Foundation, peace be upon them.
Hosseini Shah Abdul Azimi, Husayn ibn Ahmad. 1984, Tafsir Asna Ashari, Tehran: Miqat Publications.
Homairi, Abdullah bin Ja'far 1413 AH, Ghorb Al-Esnad, Qom: Al-Bayt Foundation, peace be upon them.
Khomeini, Seyed Mustafa 1997, Tafsir Al-Quran Al-Karim, Tehran: Oruj
Dehkhoda, Ali Akbar. 1998, Dehkhoda Dictionary, Tehran: Tehran University Publishing Institute.

Ragheb Isfahani, Hussein bin Muhammad. 1412 AH, Al-Mufradat Fi Gharib Al-Quran, research: Safwan Adnan Davoodi, Damascus - Beirut: Dar Al-Alam - Al-Dar Al-Shamiya.
Zamakhshari, Mahmoud 1407 AH, Al-Kashef An Haghaegh Ghavamez Al-Tanzi Vayun Al-Aghavil Fi Vojuh Al-Tavil, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.
Sabzevari Najafi, Muhammad ibn Habibullah. 1406 AH, New in the Interpretation of the Holy Quran, First Edition, Beirut: Dar Al-Ta'rif for Publications.
Siouti, Jalaluddin Abdul Rahman 2007, Al-Taqan Fi Uloom Al-Quran, Beirut: Al-Kubra Business Shool.
Siouti, Jalaluddin 1404 AH, Al-Dur Al-Mansur Fi Tafsir Al-Mathur, Qom: Library of Ayatollah Marashi Najafi.
Shirazi, Sadruddin 1992, Mafatih al-Ghayb, translated and suspended by Mohammad Khajavi, Tehran: Molly.
Safi Alishah, Hassan bin Muhammad Baqir 1999, Tafsir Safi, Tehran: Manouchehri Publications.

Tabatabai, Mohammad Hussein 1995, Quran in Islam, Qom: Islamic Publications Office.
Tabatabai, Mohammad Hussein 2006, Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran, Qom: Islamic Publications Office of Qom Seminary Teachers Association.
Tabarsi, Fazl Ibn Hassan 1993, Al-Bayyan Assembly in the Interpretation of the Qur'an, Tehran: Naser Khosrow.
Tusi, Muhammad ibn al-Hassan, 1407 AH, Tahzib al-Ahkam, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya.
Amid, Hassan. 2011, Amid Persian Culture, Tehran: Ashja.
Ayashi, Muhammad ibn Mas'ud. 2001 AH, Tafsir Al-Ayashi, researcher and editor: Seyyed Hashem Rasooli Mahallati, Tehran: Scientific Press.
Farahidi, Khalil bin Ahmad. 1410 AH, Ketab al-Ain, Qom: Hejrat.
Ghorashi, Seyed Ali Akbar 1974, Quran Dictionary, Qom:Dar Al-Kotob Al-Islamiya
Qeytouri, Amer. 2003, Quran and deconstruction and return of signs, Tehran: Taha book.
Kelini, Muhammad ibn Ya`qub. 1407 AH, Al-Kafi, researcher and editor: Ali Akbar Ghaffari and Mohammad Akhundi, Tehran: Islamic Books House.
Lesani Fesharaki, Mohammad Ali and Hossein Moradi Zanjani. 2013, an introduction to Quranic studies in the Prophetic tradition, Qom: Nasayeh
Mottaqi Hendi. 1409 AH, Kenz al-Amal, Beirut: Al-Risalah Foundation.
Majlesi, Mohammad Baqir 1947, Jala 'al-Oyun, by Haj Ahmad and Haj Mahmoud Akhavan Katabchi, Tehran: Akhavan Katabchi Press.

Majlesi, Mohammad Baqir 1403 AH, Behar Al-Anwar Al-Jame'a Ledor Akhbar Al-Aemma Al-Athar (AS), Beirut: Dar Ehyaa Al-Taras Al-Arabi.
Moshiri, Mahshid. 2009, Dictionary of Persian Alphabetical-Comparative Language, Tehran: Soroush.
Mustafavi, Hassan 1989, Research in the words of the Holy Quran, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Motahari, Morteza 2009, Viewing Prophetic biography, Tehran: Sadra.
Moein, Mohammad 2009, Moein Persian Culture, Tehran: Amirkabir.
Mahyar, Reza 1996, Persian Arabic Arabic alphabet, Tehran: Islami.

Articles
Sharifzadeh Yazdi, Fatemeh and Mohammad Jannatifar. Winter 2016, "Quranic references (guarantee and hint) in Sahifa Sajjadieh", Quarterly Journal of Quranic Studies, seventh year, No. 28, pp. 133-154.
Rezaei Isfahani, Mohammad Ali 2009, "The Qur'an and Coding and Interpreting Language", Journal of Science and Knowledge of the Holy Quran, No. 5, pp. 137-158.