مخاطبه با کلام ‌الله؛ الگوی تعامل با قرآن در بیان معصومین(ع)

محورهای موضوعی : فصلنامه مطالعات قرآنی

حسین رحمانی‌زاده ¹ ( دانشجوی دکتری گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشکده علوم انسانی و هنر، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان. ایران )
حسین مرادی زنجانی ² ( استادیار گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشکده علوم انسانی و هنر، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان. ایران )
محمدحسین صائنی ³ ( استادیار گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشکده علوم انسانی و هنر، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان. ایران )
فرهاد ادریسی ⁴ ( دانشیار گروه علوم قرآنی و حدیث، دانشکده علوم انسانی و هنر، واحد زنجان، دانشگاه آزاد اسلامی، زنجان. ایران )

تاریخ دریافت : 1399/06/24 تاریخ پذیرش : 1399/06/24 تاریخ انتشار : 1399/07/01

کلید واژه:

چکیده مقاله :

قرآن دارای ماهیت ویژه زبانی است که در سراسر آن با تعدد متکلّم و مخاطب و به بیانی دیگر با چرخش و شکست مخاطب مواجه هستیم. سنّت و الگوی مخاطبه با کلام‌ الله حاکی از همین ویژگی زبانی است که در سیره معصومین(ع) متجلی بوده است. معصومین(ع) به هنگام قرائت، ارتباط دو سویه با قرآن برقرار کرده و در مقام گفت‌وگو و دیالوگ با قرآن، عباراتی را بیان می‌کردند. به عنوان مثال امیرالمؤمنین(ع) پس از تلاوت آیه ﴿سبّح اسم ربّک الأعلی﴾ می‌فرمودند: سبحان ربّی الأعلی. این پژوهش با بررسی سیر تاریخی و استخراج و گونه‌شناسی چنین گزاره‌هایی، سعی دارد به الگویی جامع و مستند به سیره ائمه معصومین(ع) در تعامل با قرآن دست یابد. در این تحقیق که با روش تحلیلی- توصیفی انجام شده است، مشخص می‌شود، مخاطبه‌های اهل بیت(ع)، با قرآن گاه کلامی بود و گاه غیر کلامی. مخاطبه‌های کلامی ایشان نیز گاه برگرفته از عبارات قرآنی بود و گاه بدون استفاده از آن‌ها.

چکیده انگلیسی:

Qur'an has a special linguistic nature, throughout which we encounter the multiplicity of speakers and the audience, in other words, the rotation and failure of the audience. The tradition and pattern of "addressing the word of God" indicates the same linguistic feature that has been manifested in the life of Infallibles. During the recitation, the Infallibles (AS) established a two-way relationship with the Qur'an and uttered phrases in the position of dialogue with the Qur'an. For example, the Amir al-Mu'menin (AS) after reciting the verse "Sabbah Esm Rabbak Al-Ala" said:"Sobhana Rabbi Al-Ala". This study, by examining the historical course and extraction and typology of such propositions, tries to achieve a comprehensive and documented model to the conduct of the Imams (AS) in interaction with the Qur'an. In this research, which has been done by analytical-descriptive method, it is clear that the addressees of the Ahl al-Bayt (AS) to the Qur'an were sometimes verbal and sometimes non-verbal. His theological addressees were sometimes taken from Quranic expressions and sometimes without using them.

منابع و مأخذ:

قرآن کریم.

ابن أبی جمهور، محمد بن زین الدین. 1405ق، عوالی اللئالی العزیزیة فی الأحادیث الدینیة، قم: دار سید الشهداء للنشر.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1362ش، الخصال‏، علی اکبر غفاری، قم: جامعه مدرسین‏.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1376ش، الأمالی، تهران: کتابچی‏.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1378ش، عیون أخبار الرضا علیه السلام‏، محقق و مصحح: مهدی لاجوردی‏، تهران: نشر جهان‏.

ابن بابویه، محمد بن علی.1398ق، توحید، محقق و مصحح: هاشم حسینی، ‏قم: جامعه مدرسین.

ابن بابویه، محمد بن علی. 1406ق، ثواب الأعمال وعقاب الأعمال‏، قم: دار الشریف الرضی للنشر‏.

ابن فارس، ابوالحسن احمد. 1389ق، معجم مقاییس اللغة، بتحقیق و ضبط عبدالسلام محمد هارون، مصر: شرکه مکتبه و مطبعه الحلبی.

ابن منظور، محمد بن مکرم جمال الدین. 1363ش، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.

انوری، حسن. 1381ش، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: سخن.

باطنی، محمد رضا. 1373ش، زبان و تفکر، تهران: فرهنگ معاصر.

بحرانی، سید هاشم بن سلیمان. 1374ش، البرهان فی تفسیر القرآن‏، قم: مؤسسة البعثة.

جوادی آملی، عبدالله. 1372ش، شریعت در آینه‌ معرفت، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.

جوادی آملی، عبدالله. 1378ش، قرآن در قرآن، قم: اسراء.

حر عاملی، محمد بن حسن‏. 1409ق، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏‏.

حسینی ‌شاه‌عبدالعظیمی، حسیـن بن احـمد. 1363ش، تفسیر اثنا­عـشرى، تـهران: انتشـارات میقات.

حمیری، عبد الله بن جعفر. 1413ق، قرب الإسناد، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام‏.

خمینی، سیدمصطفی. 1376ش، تفسیر القرآن الکریم، تهران: عروج.

دهخدا، علی اکبر. 1377ش، لغتنامه دهخدا، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران.

راغب اصفهانی، حسین بن محمد. 1412ق، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داودی، دمشق- بیروت: دار العلم- الدار الشامیة.

زمخشری، محمود. 1407ق، الکشاف عن حقایق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: دار الکتب العربی.

سبزواری نجفی، محمد بن حبیب الله. 1406ق، الجدید فى تفسیر القرآن المجید، چاپ اول، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.

سیوطی، جلال الدین عبدالرحمان. 1386ق، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: المکتبة التجاریة الکبری.

سیوطی، جلال‌الدین. 1404ق، الدر المنثور فى تفسیـر المأثور، قم: کتابخانه آیة ‌الله مرعشـی نجـفی.

شیرازی، صدر الدین. 1371ش، مفاتیح الغیب، ترجمه و تعلیق محمد خواجوی، تهران: مولی.

صفی علیشاه، حسن بن محمدباقر. 1378ش، تفسیر صفى، تهران: انتشارات منوچهری.

طباطبایی، محمدحسین. 1374ش، قرآن در اسلام، قم: دفتر انتشارات اسلامی.

طباطبایی، محمدحسین. 1385ش، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه‏ مدرسین حوزه علمیه قم.

طبرسی، فضل بن حسن. 1372ش، مجمع ‌البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناصرخسرو.

طوسی، محمد بن الحسن.‏ 1407ق، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیه.

عمید، حسن. 1390ش، فرهنگ فارسی عمید، تهران: اشجع.

عیاشی، محمد بن مسعود. 1380ق، تفسیر العیّاشی‏، محقق و مصحح: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: المطبعة العلمیة.

فراهیدی، خلیل بن احمد.1410ق، کتاب العین، قم: هجرت.

قرشی، سید علی اکبر. 1353ش، قاموس قرآن، قم: دار الکتب الاسلامیه.

قیطوری، عامر. 1382ش، قرآن و ساخت‌شکنی و بازگشت نشانه، تهران: کتاب طه.

کلینی، محمد بن یعقوب. 1407ق، الکافی، محقق و مصحح: علی اکبر غفاری و محمد آخوندی، تهران: دار الکتب الإسلامیه.

لسانی فشارکی، محمدعلی و حسین مرادی زنجانی. 1392ش، درآمدی بر مطالعات قرآنی در سیره نبوی، قم: نصایح.

متقی هندی. 1409ق، کنز العمال، بیروت: مؤسسة الرساله.

مجلسی، محمد باقر. 1326ش، جلاء العیون، به اهتمام حاج احمد و حاج محمود اخوان کتابچی، تهران: مطبعه اخوان کتابچی.

مجلسی، محمد باقر. 1403ق، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی‏.

مشیری، مهشید. 1388ش، فرهنگ زبان فارسی الفبایی- قیاسی، تهران: سروش.

مصطفوی، حسن‏. 1368ش، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

مطهری، مرتضی. 1388ش، سیری در سیره نبوی، تهران: صدرا.

معین، محمد. 1388ش، فرهنگ فارسی معین، تهران: امیرکبیر.

مهیار، رضا. 1375ش، فرهنگ ابجدی عربی فارسی، تهران: اسلامی.

 

مقالات

شریف‌زاده یزدی، فاطمه و محمد جنتی‌فر. زمستان 1395ش، «اشارات قرآنی(تضمین و تلمیح) در صحیفه سجادیه»، فصلنامه مطالعات قرآنی، سال هفتم، شماره 28، صص 133-154.

رضایی اصفهانی، محمدعلی. 1388ش، «قرآن و زبان رمزی و تأویلی»، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، شماره 5، صص 137- 158.

 

The Holy Quran.
Ibn Abi Jomhur, Mohammad bin Zayn al-Din. 1405 AH, Awali al-Laali al-Aziziyya Fi Al-Ahadis Al-Diniye, Qom: Dar Sayyed al-Shuhada Lelnashr
Ibn Babuye, Muhammad ibn Ali 1983, Al-Khasal, Ali Akbar Ghaffari, Qom: Teachers Association.
Ibn Babuye, Muhammad ibn Ali 1997, Al-Amali, Tehran: Ketanchi
Ibn Babuye, Muhammad ibn Ali 1999, Ayoun Akhbar al-Reza (as), researcher and editor: Mehdi Lajevardi, Tehran: Jahan Publishing.
Ibn Babuye, Muhammad ibn Ali 1398 AH, Tawhid, researcher and editor: Hashem Hosseini, Qom: Teachers Association.
Ibn Babawiyyah, Muhammad ibn Ali 1406 AH, Savab Al-Amal Vaaghab Al-Amal, Qom: Dar al-Sharif al-Razi Lelnashr
Ibn Fars, Abul Hassan Ahmad 2010, Majam Maghaiys Al-Loghat, researched and recorded by Abdul Salam Mohammad Haroon, Egypt: Sherka Maktaba Va Matbaa Al-Halabi
Ibn Manzur, Muhammad al-Din. 1984 ibn Makram Jamal, Arabic language, Qom: Publication of seminary literature.
Anwari, Hassan 2002, Dictionary of Bozorg Sokhan, Tehran: Sokhan.
Bateni, Mohammad Reza 1994, Language and Thought, Tehran: Contemporary Culture.
Bahrani, Sayyed Hashim bin Sulayman. 1995, Al-Burhan Fi Tafsir Al-Quran, Qom: Al-Ba'asa Foundation.

Javadi Amoli, Abdullah 1993, Sharia in the Mirror of Knowledge, Tehran: Raja Cultural Publishing Center.
Javadi Amoli, Abdullah 1999, Quran in Quran, Qom: Esra '.
Horr Amoli, Muhammad bin Hassan. 1409 AH, Tafsil Vasael Al-Shiat Ela Tahsil Masael Al-Shariya, Qom: Al-Bait Foundation, peace be upon them.
Hosseini Shah Abdul Azimi, Husayn ibn Ahmad. 1984, Tafsir Asna Ashari, Tehran: Miqat Publications.
Homairi, Abdullah bin Ja'far 1413 AH, Ghorb Al-Esnad, Qom: Al-Bayt Foundation, peace be upon them.
Khomeini, Seyed Mustafa 1997, Tafsir Al-Quran Al-Karim, Tehran: Oruj
Dehkhoda, Ali Akbar. 1998, Dehkhoda Dictionary, Tehran: Tehran University Publishing Institute.

Ragheb Isfahani, Hussein bin Muhammad. 1412 AH, Al-Mufradat Fi Gharib Al-Quran, research: Safwan Adnan Davoodi, Damascus - Beirut: Dar Al-Alam - Al-Dar Al-Shamiya.
Zamakhshari, Mahmoud 1407 AH, Al-Kashef An Haghaegh Ghavamez Al-Tanzi Vayun Al-Aghavil Fi Vojuh Al-Tavil, Beirut: Dar Al-Kitab Al-Arabi.
Sabzevari Najafi, Muhammad ibn Habibullah. 1406 AH, New in the Interpretation of the Holy Quran, First Edition, Beirut: Dar Al-Ta'rif for Publications.
Siouti, Jalaluddin Abdul Rahman 2007, Al-Taqan Fi Uloom Al-Quran, Beirut: Al-Kubra Business Shool.
Siouti, Jalaluddin 1404 AH, Al-Dur Al-Mansur Fi Tafsir Al-Mathur, Qom: Library of Ayatollah Marashi Najafi.
Shirazi, Sadruddin 1992, Mafatih al-Ghayb, translated and suspended by Mohammad Khajavi, Tehran: Molly.
Safi Alishah, Hassan bin Muhammad Baqir 1999, Tafsir Safi, Tehran: Manouchehri Publications.

Tabatabai, Mohammad Hussein 1995, Quran in Islam, Qom: Islamic Publications Office.
Tabatabai, Mohammad Hussein 2006, Al-Mizan Fi Tafsir Al-Quran, Qom: Islamic Publications Office of Qom Seminary Teachers Association.
Tabarsi, Fazl Ibn Hassan 1993, Al-Bayyan Assembly in the Interpretation of the Qur'an, Tehran: Naser Khosrow.
Tusi, Muhammad ibn al-Hassan, 1407 AH, Tahzib al-Ahkam, Tehran: Dar al-Kitab al-Islamiya.
Amid, Hassan. 2011, Amid Persian Culture, Tehran: Ashja.
Ayashi, Muhammad ibn Mas'ud. 2001 AH, Tafsir Al-Ayashi, researcher and editor: Seyyed Hashem Rasooli Mahallati, Tehran: Scientific Press.
Farahidi, Khalil bin Ahmad. 1410 AH, Ketab al-Ain, Qom: Hejrat.
Ghorashi, Seyed Ali Akbar 1974, Quran Dictionary, Qom:Dar Al-Kotob Al-Islamiya
Qeytouri, Amer. 2003, Quran and deconstruction and return of signs, Tehran: Taha book.
Kelini, Muhammad ibn Ya`qub. 1407 AH, Al-Kafi, researcher and editor: Ali Akbar Ghaffari and Mohammad Akhundi, Tehran: Islamic Books House.
Lesani Fesharaki, Mohammad Ali and Hossein Moradi Zanjani. 2013, an introduction to Quranic studies in the Prophetic tradition, Qom: Nasayeh
Mottaqi Hendi. 1409 AH, Kenz al-Amal, Beirut: Al-Risalah Foundation.
Majlesi, Mohammad Baqir 1947, Jala 'al-Oyun, by Haj Ahmad and Haj Mahmoud Akhavan Katabchi, Tehran: Akhavan Katabchi Press.

Majlesi, Mohammad Baqir 1403 AH, Behar Al-Anwar Al-Jame'a Ledor Akhbar Al-Aemma Al-Athar (AS), Beirut: Dar Ehyaa Al-Taras Al-Arabi.
Moshiri, Mahshid. 2009, Dictionary of Persian Alphabetical-Comparative Language, Tehran: Soroush.
Mustafavi, Hassan 1989, Research in the words of the Holy Quran, Tehran: Ministry of Culture and Islamic Guidance.
Motahari, Morteza 2009, Viewing Prophetic biography, Tehran: Sadra.
Moein, Mohammad 2009, Moein Persian Culture, Tehran: Amirkabir.
Mahyar, Reza 1996, Persian Arabic Arabic alphabet, Tehran: Islami.

Articles
Sharifzadeh Yazdi, Fatemeh and Mohammad Jannatifar. Winter 2016, "Quranic references (guarantee and hint) in Sahifa Sajjadieh", Quarterly Journal of Quranic Studies, seventh year, No. 28, pp. 133-154.
Rezaei Isfahani, Mohammad Ali 2009, "The Qur'an and Coding and Interpreting Language", Journal of Science and Knowledge of the Holy Quran, No. 5, pp. 137-158.