خاستگاه‌های هرمسی، افلاطونی و افلاطونی میانه مکاتب گنوسی

الموضوعات :

نسرین وکیلیان ¹ (دانشجو دکتری ادیان و عرفان، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
فاطمه لاجوردی ² (استادیار گروه ادیان و عرفان تطبیقی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران)
ابوالقاسم اسماعیل پور ³ (استاد گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران)

تاريخ الإرسال : 12 الأحد , ربيع الثاني, 1444 تاريخ التأكيد : 12 الأحد , ربيع الثاني, 1444 تاريخ الإصدار : 25 الثلاثاء , محرم, 1444

الکلمات المفتاحية: گنوسی, هرمسی, افلاطونی, افلاطونی میانه, ثنویت, یونانی‌مآبی,

ملخص المقالة :

مکتب گنوسی، از تأثیرگذارترین مکاتب الهیاتی و جریان‌های عرفانی و باطنی سده‌های اولیه پیشامسیحی و پس از آن است که طریق نجات و رهایی را، مبتنی بر شناخت حقیقت الوهیت می‌داند و برخی از عمیق‌ترین اندیشه‌های معرفتی و فلسفی آن روزگار در حوزه خداشناسی، جهان‌شناسی، انسان‌شناسی و فرجام‌شناسی را در نظام فکری خویش دارد. این عنوان بر نحله‌های کهنی اطلاق می‌شود که زیر اثر هلنیسم یا یونانی‌مآبی پس از اسکندر، ادیانی چون یهودیت، مسیحیت و زرتشتی و نیز مکاتب فلسفی و الهیاتی آن زمان، از جمله مکاتب هرمسی، افلاطونی و افلاطونی میانه، به گونه‌ کیش و طریقه عرفانی و تلفیقی گسترده‌ای در آسیای غربی رواج یافت که در تبادل آراء و اندیشه‌ها، از آن ادیان و نحله‌ها اثر پذیرفته و بر آنان نیز اثرگذار بوده است. این مقاله می‌کوشد تا با بررسی مبانی فکری و محورهای اساسی آموزه‌های هرمسی، افلاطونی و افلاطونی میانه، در موضوعاتی همچون الوهیت و ثنویت موجود در هستی، جهان و فرجام آن، انسان و قرابت او با خداوند، هبوط روح و عروج آن و مفاهیمی از این دست، به واکاوی و یافتن خاستگاه‌های اندیشگی جهان‌بینی گنوسی بپردازد و از این رهگذر، به شباهت‌ها و نیز تفاوت‌های این نظام‌های الهیاتی با یکدیگر دست یابد.

المصادر:

- اسماعیل پور، ابوالقاسم، اسطوره آفرینش در کیش مانی، تهران، نشر چشمه، 1396ش.

- الیاده، میرچا، آیین گنوسی و مانوی، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران، انتشارات فکرروز، 1373ش.

 - همو، تاریخ اندیشه های دینی از گوتمه بودا تا پیروزی مسیحیت، ترجمه بهزاد سالکی، تهران، نشر پارسه، ج 2،1395ش.

- بورمان، کارل، افلاطون، ترجمه محمدحسن لطفی، تهران، انتشارات طرح نو، 1375ش.

 - بهار، مهرداد و ابوالقاسم اسماعیل پور، ادبیات مانوی، تهران، نشرکارنامه، 1393ش .

- شروو، پرادز اُکتور، عناصر ایرانی در کیش مانوی، ترجمه محمد شُکری فومشی، تهران، انتشارات طهوری، 1382ش.

- فرگ، تیموتی و پیتر گندی، هرمتیکا، حکمت مفقوده فرعونیان، ترجمه فریدالدین رادمهر، تهران، نشر مرکز، 1384ش.

- کاپلستون، فردریک، تاریخ فلسفه، ترجمه جلال‌الدین مجتبوی، ج 1، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی، 1362ش.

- کلباسی اشتری، حسین، هرمس و سنت هرمسی، تهران، نشر علم، 1386ش.

- مر، گستون، افلاطون، ترجمه فاطمه خونساری، تهران، مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه، 1383ش.

- معتمدی، منصور، «کشف انجیل‌های نجع حمادی و بازنگری در اناجیل رسمی مسیحیت»، نشریه مطالعات اسلامی، شماره 65 و66، 1383ش.

- نصر، سیدحسین، دین و نظم طبیعت، ترجمه انشاءالله رحمتی، تهران، نشر نی، 1385ش.

-یوناس، هانس، کیش گنوسی، پیام خدای نا شناخته و صدر مسیحیت، ترجمه ماشاءالله کوچکی میبدی و حمید هاشمی کهندانی، قم، دانشگاه ادیان و مذاهب، 1398ش.

- Bury, R. G., Introduction to “The Timaeus Epistle”, The Loeb Classical Library, Cambridge, vol. 9, Harvard University Press, 1975.

- Copleston, Frederich, A History of Philosophy, Vol. 1, New York, Image Books, 1962.

- Corpus Hermeticum

- Dillon, John, The Middle Platonism, London, Duckworth, 1977.

- Doresse, Jean, The Secret Books of the Egyptian Gnostics, London, Hellis & Carter Publication, 1960.

- Grant, Robert M., Gnosticism, A Source Book of Heretical Writings from the Early Christian Period, New York, Harper & Brothers, 1961.

- Jonas, Hans, The Gnostic Religion, The Message of the Alien God and the Beginning of Christianity, Germany, Beacon Press, 1963.

-MacGregor, Geddes, Dictionary of Religion and Philosophy, New York: Paragon house, 1989.

- Pearson, Birger, “Jewish Elements in Corpus Hermeticum”, Studies in Gnosticism and Helenistic Religions, M. J. Vermaseren & R. van den Broek (eds), New York, 1978.

- Philo, “The Sacrifices of Abel and Cain”, The Loeb Classical Library, vol. 2, F. H. Colson & G. H. Whitaker (eds), Cambridge, Harvard University Press, 1978.

- Plato, “The Republic”, The Loeb Classical Library, vol. 2, Paul Shorey (ed.), Cambridge, Harvard University Press, 1953.

- Plato, “The Timaeus Epistle”, The Loeb Classical Library, vol.9, R. G. Bury (ed.), Cambridge, Harvard University Press, 1975.

- Plotinus, Ennéads, I. A. H. Armstrong (ed. & trans.), Cambridge, Harvard University Press, 1969.

- Quispel, Gilles, “Gnosticism from its Origins to the Middle Ages”, Encyclopedia of Religion, vol. 5, Mircea Eliade (ed.), New York, Macmillan publishing, 1990.

- Ringren, Helmer, “Messianism, An Overview”, Encyclopedia of Religion, vol. 9, Mircea Eliade (ed.), New York, Macmillan, 1986,

- Rudolph, Kurt, Gnosis, New York, Harper & Row Publishing, 1933.

- Runia, David, Philo of Alexandria and the Timaeus of Plato, Leiden, Brill, 1986.

- Scott, E. F., “Gnosticism”, Encyclopedia of Religion and Ethics, vol.6, James Hastings (ed.), New York, Charles Scribner’s Sons Publishing, 1980.

- Van den Broek, R. and Vermaseren, M. J., Studies in Gnosticism and Hellenistic Religions, Leiden, Brill,1981.

- Wolfson, Harry A., Philo, Foundations of Religious Philosophy in Judaism, Christianity and Islam, vol. 2, Cambridge, Harvard University Press, 1982.