طبقه بندی شاخص‌های ارزیابی پایداری آب زیرزمینی در آبخوان‌های مناطق خشک و نیمه خشک

الموضوعات :

سوسن حایری یزدی ¹ , مریم رباطی ² , سعیده سامانی ³ , فریبا زمانی هرگلانی ⁴

1 - دانشجوي دكترا، گروه علوم و مهندسي محيط زيست، دانشکده موضوعی کشاورزی آب غذا و فراسودمندها، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي ، تهران، ايران.
2 - استاديار، گروه علوم و مهندسي محيط زيست، دانشکده موضوعی کشاورزی آب غذا و فراسودمندها، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي ، تهران، ايران.
3 - استاديار، عضو هيأت علمي دانشگاه موسسه تحقيقات آب وزارت نيرو، پژوهشکده مطالعات و تحقيقات منابع آب.
4 - استاديار، گروه علوم و مهندسي محيط زيست، دانشکده موضوعی کشاورزی آب غذا و فراسودمندها، واحد علوم و تحقيقات، دانشگاه آزاد اسلامي ، تهران، ايران.

تاريخ الإرسال : 25 الثلاثاء , ربيع الأول, 1445 تاريخ التأكيد : 17 الجمعة , جمادى الأولى, 1445 تاريخ الإصدار : 28 الأربعاء , ذو القعدة, 1445

الکلمات المفتاحية: شاخص‌های اجتماعی, آب شیرین, شاخص فقر آبی, ارزیابی پایداری,

ملخص المقالة :

زمینه و هدف: با توجه به وابستگی روزافزون انسان به آب شیرین به ویژه آب زیرزمینی که مهمترین منبع تامین آب در سرزمین‌های خشک و نیمه خشک است، مطالعه پایداری وضعیت آبخوان‌ها امری ناگزیر است. در این راستا از شاخص‌های ارزیابی استفاده می‌شود که معمولا مرز مشخصی بین دسته بندی شاخص‌ها وجود ندارد و در زمینه‌های مختلفی مانند اقتصاد، اجتماع و محیط زیست با یکدیگر همپوشانی دارند. همچنین معمولا پژوهشگران به تعدادی شاخص که برای مطالعه موردی ایشان قابل اندازه گیری باشد اکتفا می‌کنند. به دلیل این کمبود، در این مقاله سعی شده است شاخص‌های متنوعی که برای ارزیابی آب زیرزمینی در آبخوان‌های مناطق خشک و نیمه خشک جهان استفاده شده است جمع آوری و طبقه بندی گردد.روش پژوهش: این پژوهش مطالعه‌ای بر مقالات و مطالعات پیشین ایران و جهان در زمینه ارزیابی پایداری آب زیرزمینی برمبنای شاخص‌های مختلف بوده است. سیر حرکت و پیشرفت این شاخص‌ها و دسته بندی آنها در گروه‌های محیط زیستی، اجتماعی، اقتصادی و نهادی در قالب این پژوهش تعریف شده است. همچنین شاخص‌های ترکیبی نیز که برای مباحث زیرمجموعه پایداری تدوین شده اند مانند شاخص فقر آبی در این پژوهش مد نظر قرار گرفته است. شاخص فقر آبی زیرمجموعه معیار رقابت و شاخصی اجتماعی معرفی شده است. این شاخص به عنوان زیرمجموعه‌ای از معیار رقابت آبی مطرح شده است که به ویژه در سرزمین‌های خشک و نیمه خشک مانند بخشهای قابل توجهی از کشورهای غرب آسیا شاخص مهمی برای سنجش میزان فقر ناشی از کمبود آب مطرح است. به عبارتی این شاخص، آب و فقر را به هم پیوند می‌دهد.یافته‌ها: نتایج حاکی از آن است که شاخص‌های محیط زیستی با سهم 63 درصدی بیشتری تعداد را در بین مقالات داشته اند و شاخص‌های فیزیکی بیش از نیمی از شاخص‌های محیط زیستی را شامل می‌شود. پس از آن شاخص‌های اقتصادی با 18 درصد، شاخص‌های اجتماعی با 14 درصد و شاخص‌های نهادی با 7 درصد در رتبه‌های بعدی از لحاظ تعداد قرار دارند که نشاندهنده توجه صاحب نظران به اهمیت محیط زیست و اقتصاد بر پایداری آبخوان‌ها است.نتایج: اگرچه شاخص‌های اجتماعی فقط 13 درصد از کل شاخص‌ها را در بر دارد اما به دلیل اهمیت و وزن بالای آنها نیاز به مطالعه بیشتر دارد همچنین این نوع شاخص‌ها عمدتا وابستگی به منطقه مورد مطالعه دارند لذا استفاده از از مطالعات جامعه شناسان کمک شایانی به بررسی حقیقی و هدفمند پایداری آبخوان‌ها خواهد کرد. همچنین با توجه به اینکه ارزیابی پایداری، دیدگاهی بین رشته‌ای است، انتخاب شاخص‌های آن نیاز به مبانی نظری قوی دارد لذا کار گروهی با حضور متخصصان مختلف منجر به بالا رفتن کیفیت نتیجه مطالعات خواهد شد. با توجه به اینکه شاخص‌های نهادی عمدتا نقش پاسخ را در موضوع پایداری آبخوان دارند لذا تدوین شاخص‌های نهادی در آینده و لحاظ نمودن وزن منطقی برای این شاخص‌ها در حین ارزیابی پایداری اهمیت به سزایی در بالا بردن کیفیت ارزیابی دارد. شاخص‌های نهادی عمدتا مرتبط با حکمرانی هستند و با توجه به اینکه رویکرد توسعه یافتگی کاهش تمرکز مدیریت از بالا به پایین است، شاخص‌های نهادی تعداد کمتری دارند و تمرکز بر سایر شاخص‌ها قرار گرفته است.

المصادر:

Ahmed, S. I., Sonkar, A. K., Kishore, N., Varshney, R., & Jhariya, D. (2022). Hydrogeochemical Characterization and Qualitative Assessment of Groundwater in Jampali Coal Mining Area, Chhattisgarh, India. Journal of The Institution of Engineers (India): Series A, 103(4), 1109-1125.

Akbar, H., Nilsalab, P., Silalertruksa, T., & Gheewala, S. H. (2022). Comprehensive review of groundwater scarcity, stress and sustainability index-based assessment. Groundwater for Sustainable Development, 18, 100782.

Besser, H. and L. Dhaouadi (2022). "An overview of groundwater resources evolution in North Africa: sustainability assessment of the CI aquifer under natural and anthropogenic constraints." Meteorology Hydrology and Water Management. Research and Operational Applications 10.

Bui, N. T., Kawamura, A., Amaguchi, H., Du BUI, D., & Truong, N. T. (2016). Environmental sustainability assessment of groundwater resources in Hanoi, Vietnam by a simple AHP approach. 土木学会論文集 G

(環境), 72(5), I_137-I_146.

Bui, N. T., Kawamura, A., Amaguchi, H., Du Bui, D., Truong, N. T., & Nakagawa, K. (2018). Social sustainability assessment of groundwater resources: A case study of Hanoi, Vietnam. Ecological indicators, 93, 1034-1042.

Bui, N. T., Kawamura, A., Du Bui, D., Amaguchi, H., Bui, D. D., Truong, N. T.,... & Nguyen, C. T. (2019). Groundwater sustainability assessment framework: A demonstration of environmental sustainability index for Hanoi, Vietnam. Journal of environmental management, 241, 479-487.

Ducci, D., & Sellerino, M. (2022). A modified AVI model for groundwater vulnerability mapping: Case studies in Southern Italy. Water, 14(2), 248

Duran-Llacer, I., Arumí, J. L., Arriagada, L., Aguayo, M., Rojas, O., González-Rodríguez, L.,... & Singh, S. K. (2022). A new method to map groundwater-dependent ecosystem zones in semi-arid environments: A case study in Chile. Science of The Total Environment, 816, 151528.

Fabian, C. L., Ibañez, J. W., Prieto, F. S., & Camargo, C. C. (2018). Groundwater Sustainability Assessment in Small Islands: the case study of san andres in the caribbean sea.

Fahim, A. K. F., Kamal, A. M., & Shahid, S. (2023). Spatiotemporal change in groundwater sustainability of Bangladesh and its major causes. Stochastic Environmental Research and Risk Assessment, 37(2), 665-680.

Fang, Z., X. Ding and H. Gao (2022). "Local-Scale Groundwater Sustainability Assessment Based on the Response to Groundwater Mining (MGSI): A Case Study of Da’an City, Jilin Province, China." Sustainability 14(9): 5618.

Gordon, J. R. C.-E. (2008). Handbook on constructing composite indicators: methodology and user guide, OECD publishing.

Gordon, C. C. o. M. o. t. (2017). "GROUNDWATER SUSTAINABILITY ASSESSMENT APPROACH: GUIDANCE FOR APPLICATION."

Hosseini, S. M., Parizi, E., Ataie-Ashtiani, B., & Simmons, C. T. (2019). Assessment of sustainable groundwater resources management using integrated environmental index: Case studies across Iran. Science of the total environment, 676, 792-810.

Iddrisu, U. F., Mbatchou, V. C., Armah, E. K., & Amedorme, B. S. (2023). Groundwater quality assessment for sustainable irrigation in Nanton district, Ghana. Water Practice and Technology.‏

Ladi, T., A. Mahmoudpour and A. Sharifi (2021). "Assessing impacts of the water poverty index components on the human development index in Iran." Habitat International 113: 102375.

Mahdavi, T., & Hosseini, S. A. (2019). Aquifers Sustainability assessment by Integrated Groundwater Footprint Indicator Case Study: East Azerbaijan Province. Iran-Water Resources Research, 15(4), 438-452. [in Persian]

Majidipour, F., Najafi, S. M. B., Taheri, K., Fathollahi, J., & Missimer, T. M. (2021). Index-based groundwater sustainability assessment in the socio-economic context: a case study in the Western Iran. Environmental Management, 67, 648-666.

Maria, R. (2018, February). Comparative studies of groundwater vulnerability assessment. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 118, No. 1, p. 012018). IOP Publishing.

Martinez, S., O. Escolero and M. Perevochtchikova (2015). "A comprehensive approach for the assessment of shared aquifers: the case of Mexico City." Sustainable Water Resources Management 1(2): 111-123.

Milewski, A., K. Lezzaik and R. Rotz (2020). "Sensitivity analysis of the groundwater risk index in the Middle East and North Africa region." Environmental Processes 7(1): 53-71.

Panahi, E., Bafkar, A., & Hafezparast, M. (2017). Assessment of management alternatives for maintaining watershed sustainability in the climate scenarios. Iran-Water Resources Research, 13(1), 139-152. [in Persian]

Pandey, V. P., Shrestha, S., Chapagain, S. K., & Kazama, F. (2011). A framework for measuring groundwater sustainability. Environmental Science & Policy, 14(4), 396-407.

Pires, A., Morato, J., Peixoto, H., Botero, V., Zuluaga, L., & Figueroa, A. (2017). Sustainability Assessment of indicators for integrated water resources management. Science of the total environment, 578, 139-147.

Pissourios, I. A. (2013). "An interdisciplinary study on indicators: A comparative review of quality-of-life, macroeconomic, environmental, welfare and sustainability indicators." Ecological indicators 34: 420-427.

Rashid, A., Ayub, M., Ullah, Z., Ali, A., Sardar, T., Iqbal, J.,... & Khan, S. (2023). Groundwater Quality, Health Risk Assessment, and Source Distribution of Heavy Metals Contamination around Chromite Mines: Application of GIS, Sustainable Groundwater Management, Geostatistics, PCAMLR, and PMF Receptor Model. International Journal of Environmental Research and Public Health, 20(3), 2113.

Rukmana, B. T. S., Bargawa, W. S., & Cahyadi, T. A. (2020, March). Assessment of groundwater vulnerability using GOD method. In IOP Conference Series: Earth and Environmental Science (Vol. 477, No. 1, p. 012020). IOP Publishing

Sadeghi, S. Sadoddin, A. Asadi, O. Hazbavi, Z. Zare Karizi, A. Moayeri, M. (2020). “watershed Health and Sustainability (Principles, Approaches and Assessment Methods)”. Trbiat Modares University Press. pub.modares.ac.ir [in Persian]

Sadek, M. and K. Hagagg (2020). "A Novel Groundwater Sustainability Index using AHP/GIS Approach." International Journal of Research in Environmental Science (IJRES) 6(4): 28-40.

Samani, S. (2021). "Analyzing the groundwater resources sustainability management plan in Iran through comparative studies." Groundwater for Sustainable Development 12: 100521.

Samani, S. (2021). "Assessment of groundwater sustainability and management plan formulations through the integration of hydrogeological, environmental, social, economic and policy indices." Groundwater for Sustainable Development.

Singh, A. P. and P. Bhakar (2021). "Development of groundwater sustainability index: a case study of western arid region of Rajasthan, India." Environment, Development and Sustainability 23(2): 1844-1868.

Uddin, M. G., Nash, S., & Olbert, A. I. (2021). A review of water quality index models and their use for assessing surface water quality. Ecological Indicators, 122, 107218.

Vrba, J. (2007). Groundwater Resources Sustainability Indicators.

Water, U. N. (2021). Progress on change in water-use efficiency: Global status and acceleration needs for SDG indicator 6.4. 1, 2021. Food & Agriculture Org..

Xiong, H., Wang, Y., Guo, X., Han, J., Ma, C., & Zhang, X. (2022). Current status and future challenges of groundwater vulnerability assessment: A bibliometric analysis. Journal of Hydrology, 128694.

Zarei, B., Parizi, E., Hosseini, S. M., & Ataie-Ashtiani, B. (2022). A multifaceted quantitative index for sustainability assessment of groundwater management: application for aquifers around Iran. Water International, 47(3), 338-360.

Zhou, H., Dai, M., Wei, M., & Luo, Z. (2023). Quantitative Assessment of Shallow Groundwater Sustainability in North China Plain. Remote Sensing, 15(2), 474