شرطِ متأخِّر و کاربرد آن در حقوق ایران

الموضوعات :

سید ابوالقاسم نقیبی ¹ , محمد خانی ²

1 - دانشیار دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران
2 - محمد خانی عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، واحد نیشابور، نیشابور، ایران

تاريخ الإرسال : 26 السبت , ربيع الثاني, 1439 تاريخ التأكيد : 12 الأربعاء , جمادى الثانية, 1439 تاريخ الإصدار : 04 الثلاثاء , جمادى الثانية, 1439

الکلمات المفتاحية: شرط, مشروط, شرط متأخّر, امور اعتباری, قاعده عقلی,

ملخص المقالة :

عقل آدمی رتبه علّت را از آن رو که در وجود معلول تأثیر می‌گذارد مقدم بر معلول می‌داند، و میان علّت و معلول تقارن زمانی قائل است بدین معنی که در زمان وجود معلول باید علّت تامّه یعنی سبب، شرط و عدم مانع محقّق و موجود باشد. با این وجود در حقوق و فقه مصادیقی یافت می‌شود که شرط در کنار سبب و عدم مانع، علیرغم تأخّر از مشروط (معلول) بر آن تأثیر قهقرایی می‌گذارد. تأثیر اجازه مالک بر عقد فضولی به نحو کشف حقیقی، قبول محال علیه در حواله، قبول موصی له در وصیت تملیکی، عمل عامل در جعاله، قبض در عقود عینی، تعلیق در عقود و قرارداد، پیش‌بینی نقض قرارداد، قرارداد پیش فروش آپارتمان، اجاره به شرط تملیک از مصادیق برجسته‌ی آن بشمار می‌آیند. شرط متأخّر در حقیقت به یک تعلیق بر می‌گردد بدین شکل که معلول گرچه به صورت بالقوه وضع شده ولی فعلیّت و تحقّق آثارش منوط به تحقّق معلّق علیه است، در این جستار تقریرات آخوند خراسانی، میرزای نائینی و امام خمینی(ره) از شرط متأخر ارائه شده است و بر امکانِ تأثیر شرط متأخّر در مشروط متقدّم در عالم اعتبار تأکید شده است و قیاس امور اعتباری با امور خارجی و عقلی قیاس مع الفارق تلقی شده است.

المصادر:

منابع

آخوند خراسانی، محمدکاظم، حاشیة المکاسب، تهران، وزارت ارشاد اسلامی، 1412ق.

همو، کفایة الاصول، قم، نشر الامام الحسن ابن علی (ع)، چاپ چهارم.

ابن قدامه، المغنی، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی تا.

انصاری، مرتضی، کتاب المکاسب، مجمع الفکر الاسلامی، قو، چاپ دهم، 1429ق.

امامی، حسن، حقوق مدنی، الاسلامیه، تهران، چاپ 19، 1377ش.

بجنوردی، سید محمد حسن، القواعد الفقهیه، تحقیق مهریزی و درایتی، الهادی، چاپ اول، 1419ق.

بروجردی عبده، محمد، حقوق مدنی، گنج دانش، تهران، 1380ش.

جعفری لنگرودی، محمدجعفر، عقد حواله، گنج دانش، تهران، چاپ سوم، 1378ش.

الجبعی العاملی، زین الدین ابن احمد (شهید ثانی)، مسالک الافهام، مؤسسه المعارف الاسلامیه، قم، چاپ سوم، 1416ق.

حلی، حسن بن یوسف بن مطهر، تذکرة الفقهاء، مؤسسه آل البیت (ع) الاحیاء، قم ، 1425ق.

حسینی، محمدرضا، قانون مدنی در رویه قضائی، تهران، چاپ سوم، 1383ش.

حسینی عاملی، سید محمد جواد، مفتاح الکرامة، تحقیق محمد باقر خالصی، مؤسسه النشر الاسلامیه، قم، چاپ اول، 1419ق.

حسینی شیرازی، محمد حسین، ایصال الطالب فی حاشیة المکاسب، منشورات الاعلمی.

خوئی، محمد تقی، مبانی عروة الوثقی، کتاب المضاربه، تقریرات ابوالقاسم خوئی، مطبعة­ الآداب، نجف، 1404ق.

خوئی، ابوالقاسم، المستشد فی شرح العروة الوثقی، دارلهادی، قم، 1410ق.

کاتوزیان، ناصر، تحولات حقوق خصوصی، دانشگاه تهران، تهران، 1371ش.

همو، اعمال حقوقی، قرارداد ایقاع، شرکت سهامی انتشار با همکاری شرکت بهمن برنا، تهران، چاپ پنجم، 1377ش.

همو، وصیت، حقوقی، تهران، چاپ سوم، 1376ش.

همو، عقود معین، انتشار با همکاری بهمن برنا، تهران،‌ چاپ دوم، 1376ش.

همو، دوره مقدماتی حقوق مدنی، درسهایی از عقود معین، گنج دانش، تهران، چاپ سوم، 1380ش.

شهیدی، مهدی، تشکیل قراردادها و تعهدات، مجد، تهران، چاپ چهارم، 1384ش.

لاریجانی، صادق، واجب مشروط، مرصاد، قم، 1379ش.

لاری، عبدالحسین، التعلیقیة علی المکاسب، تهران، بی نا، بی تا، چاپ سنگی.

عدل، مصطفی، حقوق مدنی، بحرالعلوم، تهران، چاپ اول، 1373ش.

شیخ طوسی، جعفربن الحسن، النهایه، جامعه مدرسین قم، چاپ دوم، 1417ق.

شیخ طوسی، ابو جعفر محمد، الخلاف، دارالمکتبة الاسلامیه، قم، چاپ چهارم، 1407ق.

سنگلجی، محمد، ضوابط و قواعد معاملات، دانشگاه تهران، تهران، 1333ش.

طباطبائی یزدی، سید محمد کاظم، حاشیة الکتاب مکاسب، تحقیق عباس محمد آل سباع القطینی، بیروت، دارالمصطفی، الاحیاء العربی.

همو، عروه الوثقی، موسسه الاعلمی المطبوعات، بیروت، لبنان، چاپ دوم، 1409ق.

طباطبایی حکیم، محسن، مستمسک العروة الوثقی، مؤسسه دارالتفسیر، قم، 1416ق.

طاهری، حبیب الله، حقوق مدنی، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ اول، 1375ش.

لنگرودی، محمد جعفر، وصیت وارث، کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ اول، 1370ش.

السرخسی، شمس الدین، المبسوط، دارالمعرفه، بیروت، 1414ق.

مراغه‌ای حسینی، سید میر ابوالفتاح بن علی، العناوین الفقهیه، بی جا، بی تا.

موسوی خمینی، سید مصطفی، کتاب البیع، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره)، قم، 1426ق.

موسوی الخمینی، روح الله، تحریر الوسیله، تهران، مؤسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، چاپ چهارم، 1403ق.

ملکی اصفهانی، محمود وسعید، اصول فقه شیعه، تقریر ابحاث محمد فاضل لنکرانی، مرکز فقهی ائمه اطهار، قم، 1381ش.

نجفی خونساری، موسی، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، تقریر ابحاث محمد حسین نائینی، مؤسسه النشر الاسلامی، قم، 1421ق.

نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح الشرایع الاسلام، دارالاحیاء التراث العربی، 1412ق.

نائینی، محمدحسین، فوائد الاصول، تقریرات محمدعلی کاظمی خراسانی، قم، دفتر انتشارات اسلامی، 1417ق.

میرزای قمی، ابوالقاسم بن الحسن، جامع ‌الشِّتات یا اَجوِبَه‌ المسائل، سه جلد، تهران، کیهان، 1371ش.