مدیریت سود و ریسک لازمه افزایش کارایی شعب بانک ملی ایران

الموضوعات : مدیریت بازاریابی

علی طاهری ¹ (دانشجوی دکتری اقتصاد، واحد الیگودرز، دانشگاه آزاد اسلامی، الیگودرز، ایران)
مهدی زاهد غروی ² (استادیار، گروه اقتصاد، دانشگاه آیت‌اله العظمی بروجردی (ره)، لرستان، ایران)
حمید آسایش ³ (استادیار، گروه اقتصاد، دانشگاه آیت‌اله العظمی بروجردی (ره)، لرستان، ایران)

تاريخ الإرسال : 08 الأحد , جمادى الثانية, 1444 تاريخ التأكيد : 07 الإثنين , شعبان, 1444 تاريخ الإصدار : 29 الثلاثاء , شعبان, 1444

الکلمات المفتاحية: تحلیل سلسله مراتبی, شعب, ریسک, ناکارایی,

ملخص المقالة :

فرآیند تصمیم‌گیری در دنیای امروز دارای تحولات زیادی است که شرایط عدم اطمینان بر آن تأثیر زیادی دارد. تا آنجاکه نظریه آشوب سازمان‌ها را با پیچیدگی زیاد و در عین حال قابل مدیریت تصویر کرده است. مهندسی مالی و مدیریت یکپارچه ریسک وظیفه کنترل ریسک‌ها را بر عهده گرفته و با ارائه راهکارهای نوین و راهبردی توانسته است برای سازمان‌ها و شرکت‌های تجاری به ویژه بانک‌ها روش‌های نظامندی خلق نماید. در این مطالعه از تحلیل سلسله مراتبی با روش میدانی استفاده می‌شود لذا از پرسش‌نامه در جمع‌آوی داده‌ها استفاده می‌شود. بدین منظور از بین تعداد پرسنل صف و ستاد بانک ملی به تعداد 31.425 نفر دارای تحصیلات دانشگاهی می‌باشند که از بین این تعداد حدود 24256 نفر دارای سابقه بالای 10 سال می‌باشند. برای تعیین ارزش عددی اهمیت هر یک از معیارها، گروه قضاوت کارشناسی 386 نفری به صورت تعمدی از افراد بالای 10سال سابقه و دارای مدرک دانشگاهی براساس جدول مورگان انتخاب شدند. در این تحقیق در همه رویکردها، از اختیار متخصصان بانکی استفاده می‌شود. بر اساس نظر خبرگان با تجزیه تحلیل با روش دلفی فازی و تحلیل سلسه مراتبی به‌این نتیجه می‌رسیم که نسبت مطالبات به تسهیلات و نقدینگی به دارایی به ترتیب عدم کارایی شعب را نشان می‌دهند و سود‌آوری، توام با کاهش ریسک‌های بانکی می‌باشد.

المصادر:

امامی میبدی، ع. (1379). "اصول کارایی و بهره‌وری"، پژوهشکده مطالعات تحقیقات بازرگانی.

 

ایران‌زاده، س.، مصباحی جهرمی، ن.ا.، شکری، ع.ح. و ابراهیمی، ر. (1395). "بررسی رابطه ابعاد چابکی سازمانی و بهره‌وری کارکنان شرکت بیمه دانا در استان آذربایجان شرقی"، مدیریت بهره‌وری، سال 10، شماره 38، صص. 117-145.

 

امیری، ‌ه. و رئیس صفری، م. (1397). "بررسی کارآیی بانک‌های تجاری در ایران و عوامل نهادی مؤثر بر آن"، مجله جستارهای اقتصادی ایران با رویکرد اقتصاد اسلامی، دوره 2، شماره 3، صص. 97-142.

 

باقری، ح. (1385). "تحلیل عوامل مؤثر بر سود بانک‌های تجاری مطالعه موردی تحقیقات مالی بانک رفاه"، فصلنامه تحقیقات مالی، دوره 8، شماره 21، صص. 3-26.

 

حجازی، ر. و حسینی، ع. (1390). "مقایسه رابطه ارزش افزوده بازار و ارزش افزوده اقتصادی با معیارهای حسابداری در بورس اوراق بهادار تهران"، پژوهشنامه اقتصادی، دوره 6، شماره 23، صص. 237-262.

 

حسن‌زاده، ع. (1386). "کارایی و عوامل مؤثر بر آن در نظام بانکی ایران"، مجله جستارهای اقتصادی ایران با رویکرد اقتصاد اسلامی، دوره 4، شماره 7، صص. 75-98.

 

حسینی، م.ح. و خیبر شکان، م. (1392). "عوامل مؤثر بر نسبت سود در صنعت بانکی ایران"، مطالعه موردی: بانک‌های تجاری ایران، اولین کنفرانس ملی توسعه مدیریت پولی و بانکی.

 

رستمی، ف. (1390). "بررسی عوامل داخلی مؤثر در سودآوری شعب بانک کشاورزی مطالعه موردی استان کردستان"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد بانک‌داری، مؤسسه عالی بانکی.

 

رضایی، ج. (1382). "ارزیابی کارایی یازده منطقه راه آهن جمهوری اسلامی ایران با استفاده از تحلیل پوشش داده‌ها"، پایان‌نامه کارشناسی ارشد علوم اقتصادی، دانشگاه شهید بهشتی.

 

روغنیان و همکاران. (1391). "بهره‌وری از طریق اثربخشی و کارایی در صنعت بانک‌داری"، علوم اجتماعی و رفتاری، دوره 40، صص. 550-556.

 

سیاس محمدی، م. (1392). "تأثیر تنوع در شدت تأثیر عوامل مؤثر در حاشیه سود بانک‌ها"، پایان‌نامه بانکی مؤسسه بانکی ایران.

 

سلامی، ح.ا. و طلاچی لنگرودی، ح. (1381). "اندازه‌گیری بهره‌وری در واحدهای بانکی: مطالعه موردی بانک کشاورزی"، مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، دوره 10، شماره 39، صص. 7-26

 

صامتی، م.، سامتی، م. و اصغری، م. (1382). "اولویت‌های توسعه بخش صنعت استان اصفهان بر اساس روش و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (ahp)"، پژوهشنامه بازرگانی، شماره 27، صص. 59-90.

 

عارف منش، ز.، رامشه، م. و شکوهی، ح. (1401). "رابطه بین مدیریت ریسک سازمانی و عملکرد شرکت با نقش مزیت رقابتی و سواد مالی"، مجله پژوهش‌های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 14، شماره 54، صص. 79-100.

قبولی، ن.، بافنده زنده، ع.ر. و عالی، ص. (1398). "فراتحلیل عوامل موصر بر ترجیح مشتریان در انتخاب بانک"، فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش‌های مدیریت راهبردی، دوره 25، شماره 72، صص. 41-71.

 

قلی‌پور، ع.ر. (1391). "تأثیر عوامل داخلی و خارجی بر سود بانک‌های منتخب در ایران"، پایان‌نامه اقتصاد، دانشگاه علوم اقتصادی و سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران.

 

کردبچه، ح. (1390). "تخمین شبه پارامتریک استوار در تعیین عوامل ناکارایی در نظام بانکی ایران: روش بوت استرپ"، مجله تحقیقات اقتصادی ایران، دوره 46، شماره 2، صص. 159-192.

 

موسوی، م.، پاک مرام، ع.، بحری، ج. و قالیباف اصل، ح. (1398). "نقش راهبردی مدیریت ریسک بر تعامل بین کارایی، عملکرد و سلامت مالی بانک‌ها"، فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش‌های مدیریت راهبردی، دوره 25، شماره 75، صص. 71-96.

 

موسویان، س.ع. (1392). "مجموعه مقالات نخستین همایش ملی الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت"، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.

 

میرفخرالدینی، س.ح.، مروتی شریف‌آبادی، ع. و محمدی، م. (1396). "اولویت‌بندی استراتژی‌های سازمانی"، فصلنامه علمی و پژوهشی پژوهش‌های مدیریت راهبردی، دوره 23، شماره 66، صص. 81-109.

 

نعمتی، م. و طباطبایی، س.ع.ا. (1395). "تعیین عوامل مؤثر بر ناکارایی هزینه در بانک‌ها (مطاله موردی: بانک‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران)"، فصلنامه اقتصاد مالی، دوره 10، شماره 36، صص. 123-146.

 

نوری بروجردی، پ.، جلیلی، م. و مردانی، ف. (1392). "بررسی تأثیر تمرکز و سایر عوامل مؤثر در صنعت بانک‌داری بر سودآوری بانک‌های دولتی"، فصلنامه پول و اقتصاد، دوره 2، شماره 5، صص. 175-202.

 

Asayesh, h., Hosseininasab, S.E. & Sahabi, B. (2015). “Comparing Technical Efficiency in Iranian Public and Private Banks with SFA in 2006-2009”, International of Review in Life Sciences, Vol. 5(7).

 

Barth, J.R., Caprio, G. & Levine, R. (2004). “Bank Regulation and Supervision: What Works Best?”, Journal of Financial Intermediation, No, 13, PP. 205-248.

 

Gopal, M. & Dev, S. (2006) “Productivity and Profitability of Select Public Sector and Private SectorBanks in India: An Empirical Analysis”, the ICFAI Journal of Bank Management, Vol. 5(4), PP. 59‐67.

 

Kamarudin F., Sufian, F., Nassir, A., Anwar, N.A.M. & Hussain, H.I. (2019). “Bank Efficiency in Malaysia a DEA Approach”, Journal of Central Banking Theory and Practice, Vol. 8(1), PP. 133-162.

 

Wang, K., Huang, W., Wu, J. & Liu, Y.N. (2014). “Efficiency Measures of the Chinese Commercial Banking System Using an Additive Two-Stage DEA”, Omega, Vol. 44, PP. 5-20.

 

نص كامل:



مدیریت سود و ریسک لازمه افزایش کارایی شعب بانک ملی ایران 

چکیده:

فرایند تصمیم‌گیری در دنیای امروز دارای تحولات زیادی است که شرایط عدم اطمینان بر آن تاثیر زیادی دارد. تا آنجاکه نظریه آشوب سازمان‌ها را با پیچیدگی زیاد و در عین حال قابل مدیریت تصویر کرده است. مهندسی مالی و مدیریت یکپارچه ریسک وظیفه کنترل ریسک‌ها را بر عهده گرفته و با ارائه راهکارهای نوین و راهبردی توانسته است برای سازمان‌ها و شرکت‌های تجاری به ویژه بانک‌ها روش‌های نظامندی خلق نماید. در اين مطالعه از تحلیل سلسله مراتبی با روش میدانی استفاده می‌شود لذا از پرسشنامه در جمع‌آوی داده‌ها استفاده می‌شود. بدین منظور از بین تعداد پرسنل صف و ستاد بانک ملی به تعداد 31.425 نفر دارای تحصیلات دانشگاهی می‌باشند که از بین این تعداد حدود 24256 نفر دارای سابقه بالای 10 سال می‌باشند. براي تعیین ارزش عددی اهمیت هر یک از معیارها، گروه قضاوت كارشناسي 386 نفری به صورت تعمدی از افراد بالای 10سال سابقه و دارای مدرک دانشگاهی براساس جدول مورگان انتخاب شدند. در این تحقیق در همه رویکردها ،از اختیار متخصصان بانکی استفاده می‌شود .بر اساس نظر خبرگان با تجزیه تحلیل با روش دلفی فازی و تحلیل سلسه مراتبی به این نتیجه می‌رسیم که نسبت مطالبات به تسهیلات و نقدینگی به دارایی به ترتیب عدم کارایی شعب را نشان می‌دهند و سود‌آوری، توام با کاهش ریسک‌های بانکی می‌باشد

کلید واژه ها:

ریسک ، تحلیل سلسله مراتبی، شعب، ناکارایی

طبقه بندی JEL:R5, P4,G24

 

 

Profit and risk management is necessary to increase the efficiency of Melli Bank of Iran branches

Abstract:

The decision-making process in today's world has many developments, which are greatly affected by uncertainty. As far as chaos theory has depicted organizations with great complexity and at the same time manageable. Financial engineering and integrated risk management has assumed the task of controlling risks and by providing new and strategic solutions, it has been able to create systematic methods for organizations and commercial companies, especially banks. Hierarchical analysis with field method is used in this study, so questionnaire is used in data collection. For this purpose, 31,425 people have university education from among the number of frontline and headquarters personnel of National Bank, of which 24,256 people have more than 10 years of experience. To determine the numerical value of the importance of each of the criteria, the expert judgment group of 386 people was deliberately selected from people with more than 10 years of experience and with a university degree based on Morgan's table. In this research, the authority of banking experts is used in all approaches. Based on the opinion of experts, by analyzing with the fuzzy Delphi method and hierarchical analysis, we come to the conclusion that the ratio of claims to facilities and liquidity to assets respectively show the inefficiency of branches. And profitability is accompanied by the reduction of banking risks

Keywords: Risk, Hierarchical Analysis, Branches, Inefficiency

Classification JEL:R5, P4,G24                

1-مقدمه

بانک‌ها نقش فعال و بسزایی در بازار پولی‌، مالی و پیشرفت کشور دارند به دلیل این نقش و جلوگیری از هدر رفت منابع مالی بررسی کارایی بانک‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است‌. اهمیت این دلیل باعث گردید نهاد‌های مالی نظارتی و بین المللی با تحمل محدودیت‌هایی سعی دارند تا از افزایش ریسک پرتفوی بانک‌ها جلوگیری نمایند. (موسوی و همکاران ،1398) آنچه موجب کاهش ریسک خواهد بود کارایی شعب یعنی تخصیص بهینه منابع است و بیانگر استفاده حداکثر از منابع یا تحمل حداقل هزینه با تکنولوژی است. در صورت درک و برخورداری از مدیریت راهبردی ریسک، آن ریسک می‌تواند به مزیت رقابتی تبدیل شود(موسوی و همکاران،1398) بدون کارایی هیچ اقتصادی نمی‌تواند انتظار اعتلای سطح زندگی مردم خود را داشته باشد(امامی میبدی،1379 ) امروزه محاسبه کارایی یکی از اقدامات ضروری به منظور مقایسه میزان رقابت‌پذیری در صحنه داخلی وخارجی است و بانک‌ها از این قاعده مستثنی نیستند. بنابراین محاسبه دقیق کارایی شعب بانک‌ها از اهمیت فراوانی برخوردار است.(حسن زاده،1390 ) افزایش توانمندی‌ها ،رشد و بقای بلند مدت و کاهش ریسک عملیات ،خود نیازمند تدوین برنامه‌ریزی استراتژیک است (میر فخرالدینی و همکاران 1396)در اقتصاد‌های بانک محور مانند ایران، نظام بانکی مسئولیت سنگینی بر عهده دارد و بخش بانکی از طریق تبدیل سپرده‌ها به سرمایه‌گذاری مولد نقش مهمی را به عنوان واسطه مالی انجام می‌دهد، که البته لازمه این موضوع کارا عمل نمودن بانک‌ها می‌باشد لکن بررسی کارایی از آن مهم‌تر تعیین چارچوب سنجش کارایی سیستم بانکی به دلیل تعریف ستانده‌های مختلف بسیار پیچیده است. لذا در وهله اول بررسی کارایی شعب بانک اهمیت می‌یابد از آن مهم‌تر تعیین چارچوب و تبیین معیارهای سنجش ناکارایی شعب بانکی است. این موضوع در سطح شعب یکی از بزرگترین بانک‌های ایران‌، بانک ملی انجام می‌شود لذا فرضیات تحقیق عبارتند از:

الف- نسبت مجموع مطالبات معوق و سررسید گذشته به کل تسهیلات شعبه از معیار‌های تعیین شعب ناکارا در بانکداری از دیدگاه متخصصان بانکی می‌باشد.

ب- کل تسهیلات به مجموع دارایی‌های شعب از معیار‌های تعیین شعب ناکارا در بانکداری از دیدگاه متخصصان بانکی می‌باشد.

یکی از مباحث مهم در کارکرد مطلوب بانک‌ها ، کارا عمل نمودن شعب آنها است . برای سنجش میزان عملکرد یک بانک ، لازم است میزان رضایت‌مندی همه گروه‌های ذینفع آن ارزیابی شود‌ (موسوی و همکاران،1398 ). که در این راه‌، برای رسیدن به اهداف از پیش تعیین شده با ریسک مواجه می‌شوند (موسوی و همکاران 1398).كوشش‌هاي اقتصادي انسان نيز همواره معطوف بر آن بوده كه حداكثر نتيجه را از امكانات و عوامل موجود به دست آورد و اين‌همان تمايل انسان براي دستيابي به كارايي بالاتر مي‌باشد. بر اساس آمار‌های موجود تعداد بانک‌ها و موسسات مالی رشد فزاینده داشته است . معنی این واقعیت رقابتی شدن بانک‌ها است .(قبولی و همکاران،1398‌) سازمان‌های دولتی و خصوصی در مقابل تغییرات محیط انعطاف‌پذیری بیشتری از خود نشان دهند.(ایران زاده و همکاران،1395)، لذا پژوهش در زمينه كارايي، ازجمله در سطوح عملیاتی بانک‌ها یعنی شعب بانکی، يكي از مهم‌ترين و اساسي‌ترين پژوهش‌هاي اقتصاد به شمار مي‌رود.

بررسی کارایی و از آن مهم‌تر تعیین چارچوب سنجش کارایی سیستم بانکی به دلیل تعریف ستانده‌های مختلف بسیار پیچیده است و برای بررسی و تعیین دقیق‌تر معیارهای کارایی و ناکارایی به اهداف بانک‌ها باید توجه نمود، گام اول جهت بررسی دقیق‌تر کارایی و ناکارایی بانک‌ها، تبیین معیارهای تعیین ناکارایی می‌باشد. مطابق مطالعات مختلف از قبیل:

کردبچه (1390)، ضعف یک بنگاه اقتصادی در حصول کارایی می‌تواند ناشی از عوامل متفاوتی بمانند سازمان و مدیریت، نوع مالکیت، درجه تمایز تولید و تفاوت شرایط محیطی باشد که تفاوت در عوامل بستگی به نگاه به ناکارایی و معیارهای آن دارد. لذا در وهله اول بررسی ناکارایی شعب بانک اهمیت می‌یابد. از آن مهم‌تر تعیین چارچوب و تبیین معیارهای سنجش ناکارایی شعب بانکی است.

بروجردی و همکاران (1392) در تحقیقی تحت عنوان مدیریت سود، ریسک سهام و نوسانات درآمد در بانک‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران به این نتیجه رسید که در صورتیکه داده‌های سالیانه مبنای تهیه متغیرها باشد تنها رابطه ریسک ویژه با مدیریت سود معنی‌دار است اما زمانی که متغیرها از داده‌های میان دوره‌ای تهیه شوند هر سه ریسک (ریسک ویژه، ریسک عملیاتی، ریسک سهام با مدیریت سود مرتبط می‌باشند.

حسینی و همکاران (1392) در تحقیقی تحت عنوان عوامل موثر بر نسبت سود در صنعت بانکی ایران‌، مطالعه موردی: بانک های تجاری ایران نشان داد که شاخص تمرکز بازار بانک و اندازه‌ی بانک ،ریسک بانک ومیزان گسترش بانکداری الکترونیک که در این تحقیق بر اساس تعداد دستگاه های خودپرداز بانک مشخص گردیده، تأثیر معکوس بر نسبت‌های سودآوری بانک های تجاری داشته و شاخص سهم بازار بانک ،نرخ تورم و میزان تولید ناخالص داخلی با نسبت های سودآوری این بانک ها رابطه‌ی مستقیم دارد.

رستمی (1390) در تحقیقی تحت عنوان بررسی عوامل داخلی موثر در سودآوری شعب بانک کشاورزی مطالعه موردی استان کردستان بیان نمودند که متغیرهایی همچون مدیریت هزینه، مدیریت نقدینگی و مدیریت ریسک اعتباری در مقایسه با سایر متغیرها از یک ارتباط مثبت و معنی دار بسیار قوی با متغیر سودآوری برخوردار می‌باشند.

عارف منش و همکاران (1401) در تحقیقی تحت عنوان رابطه بین مدیریت ریسک سازمانی و عملکرد شرکت با نقش مزیت رقابتی و سود مالی بیان نمودند که رابطه مزیت رقابتی با عملکرد شرکت به لحاظ آماری معنی‌دار نیست، اما مدیریت ریسک رابطه مثبت و معنی‌داری با مزیت رقابتی و عملکرد شرکت دارد. همچنین، رابطه سواد مالی با مزیت رقابتی مثبت و معنی‌دار است. نقش میانجی‌گر مزیت رقابتی در رابطه مدیریت ریسک با عملکرد شرکت مورد تأیید قرار نمی‌گیرد، اما نقش تعدیل‌گر سواد مالی در رابطه مدیریت ریسک با مزیت رقابتی پذیرفته می‌شود.

با توجه به این که در زمینه کارایی بانک ها تحقیق‌های مختلف، با معیارهای مختلف، انجام شده است اما درخصوص تبیین معیارهای سنجش ناکارایی شعب بانک ها تاکنون کار تحقیقی چندانی در سیستم بانکی انجام نشده است، هدف این تحقیق بررسی معیارهای سنجش کارایی و ناکاریی شعب یکی از بزرگترین بانک ها ایران، بانک ملی، تحت لوای قانون بانکداری بدون ربا در ایران است.

2- چارچوب نظری و پیشینه پژوهش

مفهوم کارايي¹ چنانچه در علم اقتصاد بکار مي‌رود نشان‌دهنده تخصيص مطلوب منابع است. اما از نظر هدف اندازه‌گيري کارايي، ابزارها و قلمرو تعريف کارايي متفاوت است کارآیی شرط لازم بهره‌وری است ؛ اما شرط كافی نیست. در واقع برای بهره‌ور بودن‌، هم اثربخشی و هم كارآیی لازم است. کارایی بر فرآیند تمرکز می‌کند در حالی که اثربخشی بر پایان کار تمرکز می‌کند(آسایش و همکاران، 2015). 

2-1-تعریف کارایی

کارایی، اجرای درست کارها در سازمان است‌، يعنی تصميماتی که با هدف کاهش هزينه‌ها، افزايش مقدار توليد و بهبود کيفيت محصولات اخذ می‌شوند. کارايي نسبت بازدهی واقعی به بازدهی استاندارد است(روغنیان و همکاران، 1392). کارایی ‌سازمان ‌عبارت ‌است ‌از مقدار منابعی ‌که ‌برای ‌تولید یک ‌واحد محصول ‌به ‌مصرف ‌رسیده ‌است ‌و می‌توان ‌آن را بر حسب ‌نسبت ‌مصرف ‌به ‌محصول ‌محاسبه‌ کرد. ‌اگر سازمانی ‌بتواند در مقایسه ‌با سازمان ‌دیگر با صرف ‌مقدار کمتری ‌از منابع ‌به ‌هدف ‌مشخص ‌برسد، می‌گویند که ‌کارایی ‌بیشتری ‌دارد.

2-2-روش‌های محاسبه کارایی

بطور كلي‌ روش‌های مختلفی برای سنجش کارایی وجود دارد، اما دو روش‌ عمدتاً برای محاسبه ‌كارايي‌ مطرح می‌باشند (رضایی، 1382). روش‌هاي‌ پارامتري²) روش‌هاي‌ غيرپارامتري³ يا ناپارامتري. علاوه بر این روش‌ها، روش‌های دیگر از قبیل روش‌های تصمیم‌گیری مدیریتی از قبیل تحلیل سلسله مراتبی⁴، تاپسیس⁵ و ... برای سنجش کارایی و رتبه بندی بانک ها نیز در مطالعات مختلف استفاده شده اند.

2-3-کارایی بانک‌ها

بخش بانکی از طریق تبدیل سپرده‌ها به سرمایه گذاری مولد نقش مهمی را به عنوان واسطه مالی انجام می دهد، البته لازمه این موضوع کارا عمل نمودن بانک‌ها می باشد. از طرف دیگر اقتصاد ایران در شرایط کنونی یکی از حساس‌ترین و نفس‌گیر‌ترین دوران حیات خود را سپری می‌کند و ناکارا بودن صنعت بانکداری خود معضلی بر معضلات کشور اضافه نموده است. باید توجه داشت که بانک‌های اسلامی در نوع معاملات و خدماتی که ارائه می‌کنند شباهت‌های زیادی با بانک‌داری عرفی دارند، به‌ گونه‌ای که گاهی این شباهت‌ها محل سؤال و اشتباه می‌شود، لکن این بانک‌ها از اصول و قواعدی پیروی می‌کنند که رعایت صحیح و کامل آن‌ها باعث ثبات و پایداری نظام بانکی، تخصیص بهینه‌ی منابع و توزیع عادلانه‌ی درآمدها در کل اقتصاد می‌شود (موسویان، 1392). لذا مدیران بانک‌ها گروهی هستند که اطلاعات مربوط به عملکرد مالی برای آن‌ها اهمیت ویژه ای دارد. البته در عمل، در ایران که ایرادهای مختلفی به عملکرد سیستم بانکی و عدم توجه به قانون بانکداری بدون ربا مطرح است، توانایی سازمان‌ها برای خلق و بهره‌گیری از اشکال جدید دانش از اهمیت فراوانی برخوردار خواهند بود. براي محاسبه کارايي از هر روش بايد نهاده‌ها (ورودی ها) و ستانده‌ها (خروجی‌ها) مشخص شوند. ماهيت نهاده‌ها و ستانده‌های هر واحد اقتصادی از جمله بانک بستگی به انتظارات و تعریف از آن واحد اقتصادی دارد. با تغییر تعریف از بانک، ماهیت داده‌ها و ستانده‌های بانک نیز تغییر خواهد کرد. نگرش‌هاي متفاوت به بانک به عنوان يک بنگاه اقتصادي نيز باعث شده است که ماهيت داده‌ها و ستانده‌های بانک متفاوت باشد و تعاريف مختلفي به قرار زير براي تعيين داده‌ها و ستانده‌های بانک ارائه شود ( آسایش و همکاران، 2015).با این همه در چند دهه اخير، تلاش زيادي براي محاسبه كارايي بانک‌ها انجام گرفته و روش‌هاي متفاوتي براي ارزيابي كارايي بانک‌ها معرفي شده است.

شاخص‌های مختلفی به عنوان معیار ستانده و نهاده در بررسی کارایی بانک‌ها با رویکردهای مختلف مطرح شده است. برای تعیین دقیق نوع کارایی و همچنین عوامل موثر بر کارایی بانک در بانکداری بدون ربا در ایران بایداهداف نظام بانکی نیز مد نظر قرار گیرد، مثلاً در معیار عملیاتی⁶، بانک‌ها به دنبال اهداف مؤسسـه‌های تجاری هســتند و به دنبال افزایش درآمد می‌باشند تا امکان بقاء آن‌ها فراهم شود. نهاده‌ها شامل سپرده‌های دیداری و دیگر موجودی‌ها (دیون بانکی) و منابع واقعی (نیروی کار و سرمایه فیزیکی) است. ستانده‌ها شامل دارایی‌های دارای درآمد بدست آمده از قبیل وام‌ها و سرمایه‌گذاری می‌باشد. در این نگرش نهاده‌ها عبارت است از سپرده‌ها (به عنوان وجوه قابل پرداخت به صورت وام)، نیروی کار و سرمایه. و ستانده‌ها عبارت از تسهیلات و سرمایه‌گذاری‌های مختلف (مجموع مانده وام‌ها و مشارکت‌ها ) که دارای بازده می‌باشند (نوری بروجردی و همکاران، 1392). هدف از کاربرد نسبت‌هاي سودآوري تعیین میزان موفقیت واحد تجاري در کسب سود است. این نسبت‌ها توانایی مدیران را در بکارگیري منابع در اختیار سازمان نشان می‌دهند (حجازی و حسینی، 1390).

2-4-معیارهای اولیه سنجش ناکارایی :

ستانده بانک باید نمایانگر این موضوع باشد که بانك از طريق عرضه بدهي به جامعه به شكل سپرده‌ها، وجوهي را بدست مي‌آورد. سپس وجوه حاصل شده را به صورت وام به شركت‌ها و يا خريد اوراق و اسناد موسسات در بازار به شركت‌ها و اشخاص منتقل مي‌کند. برخی از معیارها عبارتند از:

الف) معیار فعالیت⁷:ب) معیار واسطه‌گری:ج) معیار درآمدی⁸:د) معیار هزینه مصرف کننده⁹: ه) معیار سهم از ارزش افزوده¹⁰:ز) معیار عملیاتی (نظریه براساس درآمد)

ت) معیار مالی¹¹؛ی) معیار سودآوري¹²؛ر) معیار کاهش ریسک اعتباري¹³؛ز) معیار کاهش ریسک نرخ سود¹⁴؛

جدول 1-مطالعات داخلی با رویکرد ها مختلف

محقق	سال	روش	قلمرو	رویکرد
ایران زاده و همکاران	1395	توصیفی پیمایشی	موسسات مالی و اعتباری	واسطه ای
سلامی و طلاچی لنگرودی	1381	شاخص تورنوکویست- تیل	بانک کشاورزی	تولیدی
نعمتی و طباطبایی	1396	DEA	سالهاي1385تا1394تعداد10بانک	واسطه ای
امیری	1397	تحلیل پوششی دادهها	15 بانک منتخب ایران	تولیدی

جدول 2- مطالعات خارجی با رویکرد های مختلف

محقق	سال	روش	قلمرو	یافته ها
بارث و همکاران	2004	رگرسیون	بانک ها در میان 107 کشور ها	واسطه ای
گوپال و دو15	2006	مدل EMEE)	بانک اتحادیه و دیگر بانک های ملی	ارزش افزوده
وانگ و همکاران16	2014	عملکرد دو مرحله ای مدل چند هدفه فازی	صنعت بانکداری چین	تولیدی
کامارودین و همکاران	2019	DEAو SFA	مالزی	واسطه ای

 

3- روش شناسی تحقیق

3-1-روش پژوهش

دراين مطالعه از تحلیل سلسله مراتبی با روش میدانی استفاده می شود. فرايند تحليل سلسله مراتبي را مي‌توان در مراحل اصلي شامل تشكيل درخت سلسله مراتبي، مقايسه زوجي جايگزين‌ها و معيارهاي تحقيق، عمليات محاسبه داده‌ها( اخذ میانگین هندسی پاسخ‌ها، نرمال کردن، محاسبه میانگین موزون و استخراج اولویت‌ها)، تحليل حساسيت و نرخ ناسازگاري ترسيم اجرا نمود (صامتی و همکاران، 1382).که در عملیات محاسبه داده‌ها ازدستور‌های زير استفاده مي‌شود: براي محاسبه ميانگين هندسي: (1)، براي نرمال كردن اعداد: (2)،محاسبه ميانگين موزون(3)و محاسبه وزن نهایی(4)

که در این ها،: Aij ميانگين هندسي معيار a . :aزيرمعياري كه با گزينه‌ها مقايسه مي‌شود،:k كد شخصي كه از وي پرسشبه عمل آمده است. :n تعداد افرادي كه در خصوص يك زير معيار از آنان پرسش شده است و :Pعلامت ضرب،rijزير معيار نرمال شده هر خانه از يك سطر، ij: دو جايگزيني كه با يكديگر مقايسه مي‌شوند، : Wميانگين موزون، : Nتعداد جايگزين‌هاي مورد مقايسه، :Waiميانگين موزون جايگزين "i"، : Wcjميانگين موزون زير معيار "j"، و m: مجموعه معيارها و جايگزين‌هاي سطر اول(صامتی و همکاران، 1382).

3-2- جامعه و نمونه تحقیق

در این تحقیق با استفاده از مدل دلفی مدل اولیه نهایی و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی الگوی شاخص‌های ناکارایی شعب تدوین می‌گردد. لذا از پرسشنامه در جمع آوی داده‌ها استفاده می‌شود بدین منظور از بین تعداد پرسنل صف و ستاد بانک ملی به تعداد 31.425 نفر دارای تحصیلات دانشگاهی می‌باشند که از بین این تعداد حدود 24256 نفر دارای سابقه بالای 10 سال می‌باشند. براي تعیین ارزش عددی اهمیت هریک از معیارها، گروه قضاوت كارشناسي 386 نفری به صورت تعمدی از افراد بالای10سال سابقه و دارای مدرک دانشگاهی براساس جدول مورگان انتخاب شدند. از بین 386 پرسشنامه گردآوری شده، تعداد 323 نفر از پاسخ دهندگان مرد (حدودا 83.7 درصد) و 63 نفر (حدود 16.3 درصد) زن بوده‌اند.فراوانی مربوط به تحصیلات پاسخ دهندگان به این صورت است که 83 درصد از پاسخ دهندگان ( 321 نفر) کارشناسی ارشد و بالاتر بوده و 17 درصد (65 نفر) دارای تحصیلات کارشناسی هستند و هیچ کدام از پاسخ دهندگان داری تحصیلات دیپلم و فوق دیپلم نمی باشند.

جدول 5 توزیع فراوانی داده ها را بر حسب میزان سابقه کاری افراد نمونه نشان می دهد.

جدول 3- ترکیب سابقه کار پاسخ دهندگان

سابقه کار	فراواني	درصد فراواني
10-14 سال	76	19.7
14-18 سال	70	18.1
18-22 سال	101	26.2
22-26 سال	92	23.8
بیشتر از26	47	12.2

 

4-یافته‌های پژوهش

4-1-ترسيم درخت سلسله مراتبي ناکارایی شعب بانک ملی:

درخت سلسله مراتبي حداقل داراي سه سطح اصلي هدف، معيارها و گزينه‌ها است. هدف اجرای تحلیل سلسله مراتبی، تعیین مدل ناکارایی شعب بانک ملی مي‌باشدکه برای آن شاخص‌های مختلف و زیرشاخص‌هایی به شرح درخت‌واره ذیل تعریف گردیده است:

 

نمودار 1- درخت‌واره شاخص های ناکارایی شعب بانک ملی

4-2- تعيين معيارها و زيرمعيارها ناکارایی شعب

بنابراین در این تحقیق براي تعیین ارزش عددی اهمیت هر یک از معیارها، گروه قضاوت كارشناسي 386 نفری به صورت تعمدی از افراد بالای 10سال سابقه و دارای مدرک دانشگاهی انتخاب شدند، در اين جا با استفاده از ميانگين هندسی، ميانگين هر يك از معيارها برای 386 نفر کارشناس دارای سابقه و مدارک دانشگاهی محاسبه شد، نتایج به شرح ذیل است:

جدول 4-نتایج اهمیت شاخص های ناکارایی در شعب بانک ملی براساس مدل تحلیل سلسله مراتبی

معیار	متوسط اهمیت شاخص ها در ناکارایی شعب	معیار ورودی به مرحله زوجی
انجام فعالیت های تجهيز	5.1
انجام واسطه گری بانکی (افزایش دارایی)	6.1
افزایش درآمد عملیاتی بانک	5.2
افزایش سهم از ارزش افزوده	6.2
افزایش درآمد کلی بانک	5.1
کاهش سودآوري	9.5
ریسک اعتباري	7.9
ریسک نرخ سود	6.1
ریسک نقدینگی	8.0

ماخذ: یافته های تحقیق

طبق نتایج دلفی درخت تصمیم برای گام‌های بعدی داریم

 

نمودار 2- درخت تصمیم ناکارایی شعب بانک ملی

با ثبت اعتبار و امتیازهای زیر معیارهای انتخابی، درخت نهایی از میانگین امتیازات بالاتر از 7 به شرح ذیل انتخاب شدند.

 

نمودار3-شاخص های نهایی ناکارایی شعب بانک ملی

ماخذ: یافته های تحقیق

3-3-تعیین اولویت شاخص های ناکارایی شعب

اين مرحله شامل گام های الف) طراحي پرسشنامه با استفاده از زيرمعيارهاي استاندارد شده ب) تعيين جامعه نمونه به صورت تعمدي و توزیع پرسشنامه ج) تعيين وزن هر يك از معيارها و زيرمعيارها نسبت به يكديگر توسط گروه قضاوت كارشناسي براساس جدول مقايسه زوجي د) عمليات محاسبه داده‌ها ازطریق محاسبه ميانگين هندسي و) استخراج اولويت‌ها با  «نرمالسازي» و محاسبه «ميانگين موزون» است که براي محاسبه وزن نهايي جايگزين‌ها نيز از دستور محاسبه ميانگين موزون استفاده خواهد شد. اما اين بار ميانگين موزون هر جايگزين با ميانگين موزون تمامي زيرمعيارها محاسبه خواهد شد. بدين منظور مقدار عددي ميانگين موزون هر رديف از جايگزين‌ها در ميانگين موزون هر زير معيار ضرب خواهد شد و نتيجه مجموع اين عمليات، محاسبه وزن هر جايگزين در تمامي زيرمعيارهاي موجود خواهد شد. اولویت هر زیرشاخص به شرح جدول ذیل است:

جدول 5-رتبه بندی شاخص ها ناکارایی شعب بانک ملی

شاخص های ناکارایی شعب بانک ملی	اهمیت وزنیشاخص	زیرشاخص های ناکارایی شعب بانک ملی	اهمیت وزنی زیرشاخص	اهمیت نهایی هر زیرشاخص	رتبه شاخص
ریسک نقدینگی		نسبت هاي وجوه اماده به وام به کل سپرده های شعبه			چهارم
		نقدینگی به مجموع دارایی های شعبه			ششم
ریسک اعتباري		مطالبات معوق و سررسید گذشته به کل مانده تسهیلات شعبه			سوم
		نسبت هاي کل مطالبات نامطلوب به کل تسهیلات شعبه			پنجم
کاهش سودآوري		نسبت دارایی شعب به درآمد حاصل از تسهیلات			دوم
		نسبت سود سپرده ها به سود تسهیلات پرداختی شعبه			اول

ماخذ: یافته های تحقیق

4-نتیجه‌گیری و پیشنهادها

4-1-نتیجه گیری

براساس نظر متخصصان بانکی با روش تحلیل سلسله مراتبی، بانک به دنبال اهداف مشابه اهداف بانک های متعارف می‌باشند که شامل سودآوری توام با کاهش ریسک‌های بانکی می‌باشند و فرضيه تحقيق مبنی بر اینکه نسبت مجموع مطالبات معوق و سررسید گذشته به کل تسهیلات شعبه که از معیارهای تعیین شعب ناکارا در بانکداری از دیدگاه متخصصان بانکی می‌باشد، مورد تایید قرار می گیرد. همچنین باید توجه داشت که مطابق تحقیقات باقری (1385)، رستمی (1390)، قلیپور (1391)، سیاس محمدی (1392)و حسینی و خیبرشکن (1392) کاهش ریسک اعتباری با سودآوری بانک ها رابطه معنادار مستقیم دارد. لذا مفهوم ناکارایی تحت تاثیر عوامل درهم تنیده ریسک اعتباری و نقدینگی و سودآوری می باشد به عبارت دیگر بایستی توسط مسئولین شعب تعدیلی بین این شاخص ها برای کارایی برقرار شود.

4-2- پیشنهادها

با توجه به نتایج تحقیق، پیشنهادهای زیر مطرح می گردد:

_       پیشنهاد می‌گردد مسئولین شعب و برنامه ریزان مدیریت ریسک‌ها را در کنار مدیریت سود شعب در نظر بگیرند زیرا معیارهای ناکارایی شعب بانک ملی حاکی از آن است، معیارهای کاهش سودآوری، افزایش ریسک اعتباری و ریسک نقدینگی تواما منجر به ناکارایی شعب بانکی می‌شوند.

_       پیشنهاد می‌گردد مسئولین محترم سیاست اعتبارسنجی جهت افزایش کارایی شعب را به طور جد پیگیر شوند زیرا بررسی روند مطالبات معوق و سررسید گذشته نسبت به تسهیلات بانکی حاکی از افزایش این نسبت و در نتیجه افزایش ریسک اعتباری و در نهایت کاهش سودآوری و در نتیجه باعث کاهش کارایی بانک‌ها می‌گردد.

_       تحقق قانون عملیات بانکداری بدون ربا در نظر متخصصان بانک مد نظر قرار نگرفته است لذا نیاز است تحقیقات مختلفی در خصوص لزوم بازنگری در این قانون و مطابقت‌سازی عملیات واقعی بانک‌ها با آن و نهادینه نمودن عملیات بانکداری بدون ربا در بین متخصصان بانکی و بطور کلی نحوه اجرایی شدن این قانون انجام شود.

براي تحقیقات آتی پیشنهاد می‌شود که با استفاده متغیرهاي ظاهري نقش و تاثیر عواملی همچون نوع تسهیلات پرداختی بر ناکارایی شعب بانک کنترل و مورد بررسی قرار گیرد.

 

منابع و مآخذ:

_       امامی میبدی,علی,1379,اصول کارایی و بهره وری ,پژوهشکده مطالعات تحقیقات بازرگانی

_       ايران زاده، سليمان؛ مصباحي جهرمي، نگار السادات؛ شکري، عبدالحسين؛ ابراهيمي، رحيم، (1395)، بررسي رابطه ابعاد چابکي سازماني و بهره وري کارکنان شرکت بيمه دانا در استان آذربايجان شرقي"، مديريت بهره وري، سال دهم، شماره 38.

_       اميري ، هادي، رئيس صفري، مجتبي، 1397، بررسي كارآيي بانكهاي تجاري در ايران و عوامل نهادي مؤثر بر آن ، جستارهای اقتصادی

_       باقری ، حسن ، 1385 ، تحلیل عوامل موثر بر سود بانک های تجاری مطالعه موردی تحقیقات مالی بانک رفاه ، 8 سال ، شماره. 21 ، ص 3-26

_       حجازي، رضوان، حسيني، عارفه، 1390، مقايسه رابطه ارزش افزوده بازار و ارزش افزوده اقتصادي با معيارهاي حسابداري در بورس اوراق بهادار تهران، پژوهشنامه اقتصادي

_       حسن زاده، علی، 1386، کارایی و عوامل موثر بر آن در نظام بانکب ایران، مجله جستارهای اقتصادی ایران با رویکرد اقتصاد اسلامی، دوره4، شماره 7.

_        حسینی ، میرزا حسن ، خیبر شکان ، مریم ، 1392 ، عوامل موثر بر نسبت سود در صنعت بانکی ایران ، مطالعه موردی: بانک های تجاری ایران ، اولین کنفرانس ملی توسعه مدیریت پولی و بانکی

_       رستمی ، فریبا ، 1390 ، بررسی عوامل داخلی موثر در سودآوری شعب بانک کشاورزی مطالعه موردی استان کردستان ، پایان نامه کارشناسی ارشد بانکداری ، موسسه عالی بانکی

_       رضایی، جواد، 1382، ارزیابی کارایی یازده منطقه راه آهن جمهوری اسلامی ایران با استفاده از تحلیل پوشش داده ها، پایان نامه کارشناسی ارشد علوم اقتصادی، دانشگاه شهید بهشتی

_       روغنیان و همکاران.(1391)، بهره وری از طریق اثربخشی و کارایی در صنعت بانکداری ، علوم اجتماعی و رفتاری،556-40،550

_        سیاس محمدی ، مهدی ، 1392 ، تأثیر تنوع در شدت تأثیر عوامل موثر در حاشیه سود بانک ها ، پایان نامه بانکی موسسه بانکی ایران

_       سلامی، حبیب الله، طلاچی لنگرودی، حسین.(1381)، اندازه گیری بهره وری در واحدهای بانکی: مطالعه موردی بانک کشاورزی، مجله اقتصاد کشاورزی و توسعه، شماره 39.

_       صامتی، مجید،همکاران، (1382)، «اولویت های توسعه بخش صنعت استان اصفهان بر اساس روش و فرایند تحلیل سلسله مراتبی (ahp) »، پژوهشنامه بازرگانی، شماره 27 ، 59-90

_       عارف منش، زهره، رامشه، منیژه، شکوهی، حامد، (1401)، «رابطه بین مدیریت ریسک سازمانی و عملکرد شرکت با نقش مزیت رقابتی و سواد مالی »،مجله پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی، دوره 14، شماره 54، مرداد 1401.

_       قبولی،ناصر،بافنده زنده،علیرضا،عالی،صمد،1398 ، «فراتحلیل عوامل موصر بر ترجیح مشتریان در انتخاب بانک »، فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت راهبردی، صفحات 41 تا 71

_       قلی پور ، علیرضا ، 1391 ، تأثیر عوامل داخلی و خارجی بر سود بانکهای منتخب در ایران ، پایان نامه اقتصاد ، دانشگاه علوم اقتصادی و سیاسی ، دانشگاه شهیدبهشتی ، تهران ، ایران

_       کردبچه، حمید، (1390)، «تخمین شبه پارامتریک استوار در تعیین عوامل ناکارایی در نظام بانکی ایران : روش بوت استرپ»، مجله تحقیقات اقتصادی ایران، 95 ، 1-34

_       موسوی، میر مرتضی،پاک مرام،عسگر،بحری،جمال،قالیباف اصل، حسن ،1398 ، «نقش راهبردی مدیریت ریسک بر تعامل بین کارایی،عملکرد و سلامت مالی بانک ها »، فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت راهبردی،صفحات 71 تا 96

_       موسویان، سیدعباس (1392)، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی الگوی اسلامی - ایرانی پیشرفت، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول

_       میرفخرالدینی،سید حیدر،مروتی شریف آبادی،علی، محمدی، مهران،1396 ، «اولویت بندی استراتژی های سازمانی »، فصلنامه علمی پژوهشی مدیریت راهبردی،صفحات 81 تا 109

_       نعمتي، مهرداد ، طباطبايي ، سيد علي اكبر، (1396)، « تعيين عوامل مؤثر بر ناكارايي هزينه در بانك ها (مطاله موردی: بانك های پذيرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران)»، فصلنامه اقتصاد مالی سال 31، شماره 13، 123-146

_       نوری بروجردی، پیمان، جلیلی، محمد، مردانی، فاطمه، )1392(، «بررسی تاثیر تمرکز و سایر عوامل موثر در صنعت بانکداری بر سودآوری بانک های دولتی»، فصلنامه پول و اقتصاد، شماره 5، 175-202

_       Asayesh, h, hosseininasab, s.e, sahabi, b., (2015), comparing technical efficiency in Iranian public and private banks with SFA in 2006-2009, International of review in life sciences, volume 5, Issue7

_       Barth, J.R., Caprio, G., Levine , R., (2004) , Bank Regulation and Supervision : What Works Best? , Journal of Financial Intermediation, No 13 , 205-248

_       Gopal, M.; Dev, S. 2006, Productivity and Profitability of Select Public Sector and Private SectorBanks in India: An Empirical Analysis, The ICFAI Journal of Bank Management, Vol.5, No.4, 59‐67.

_       Kamarudin F., FadzlanAnnuar Md. S., Nassir, Mohamad Anwar , N.A., Hussain, H.I., (2019),Bank Efficiency in Malaysia a DEA Approach , , Journal of Central Banking Theory and Practice , V 8: I 1

_       Wang, K., Huang, W., Wu, J., & Liu, Y. N. (2014). Efficiency measures of the Chinese commercial banking system using an additive two-stage DEA. Omega, 44, 5-20.

 

 

 

16

 

---

[1] efficiency

[2] Parametric Method

[3]  Non Parametric Method

[4] Analytical Hierarchy process(AHP)

[5] topsis

[6]  Operational pproach

[7] Activity criteria

[8] Asset pproach

[9]  User cost

[10]  Value added

[11] Financial criteria

[12] Profitability criteria

[13] Credit risk reduction criteria

[14] Profit rate risk reduction criteria

[15] Gopal &Dev

[16] Wang et al

---