ارزیابی مولفه‌های محیطی و غیرمحیطی موثر بر تاب‌آوری اجتماعی در محلات مسکونی (مطالعه‌ موردی: محلات منتخب بابل)

الموضوعات :

سوگند وثوقی ¹ , روح اله رحیمی ²

1 - دانشجو کارشناسی ارشد، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندارن، بابلسر، ایران.
2 - استادیار، گروه معماری، دانشکده هنر و معماری، دانشگاه مازندارن، بابلسر، ایران.

تاريخ الإرسال : 06 الثلاثاء , رمضان, 1444 تاريخ التأكيد : 15 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445 تاريخ الإصدار : 22 الأربعاء , جمادى الأولى, 1445

الکلمات المفتاحية: تاب‌آوری اجتماعی, مولفه‌های محیطی و غیرمحیطی, محلات مسکونی, شهر بابل,

ملخص المقالة :

تاب‌آوری اجتماعی شامل شرایطی است که تحت آن، افراد با تغییرات انطباق می‌یابند و درواقع بیانگر توان جامعه در پاسخ‌‌گویی به بحران‌هاست. پژوهش حاضر، در جهت تبیین مولفه‌های تاثیرگذار بر تاب‌آوری اجتماعی در محلات مسکونی و ارزیابی کیفیت آن در سه محله بابل صورت گرفته‌است. اطلاعات جمع‌آوری شده از 384 پرسشنامه، تحت تحلیل عاملی اکتشافی، آزمون‌های T تک نمونه‌ای و آنالیز واریانس بررسی شده‌اند. مولفه‌های موثر یافت‌شده، از حیث خواستگاه و نحوه تاثیر‌گذاری به دو گروه مولفه‌های محیطی و غیرمحیطی تقسیم شدند. نتایج نشان می‌دهد، در بین مولفه‌های محیطی،«دلبستگی به مکان»، «حس‌امنیت» و «تعاملات‌ اجتماعی» به ترتیب با مقادیر ویژه 196/3، 952/2 و 937/2 و در بین مولفه‌های غیرمحیطی، «آگاهی و دانش» با مقدار ویژه 949/1 بیشترین تاثیرگذاری را بر تاب‌آوری اجتماعی داشته‌اند. همچنین سطح تاب‌آوری اجتماعی به‌ترتیب در محله پیرعلم و برج‌بن با میانگین 168/3 و 033/3 وضعیت نسبتا مطلوب و محله شهاب‌نیا با میانگین 994/2 وضعیت نامطلوبی دارد.

المصادر:

1. ابراهیم نیا، وحیده؛ شهبازی، طاهره؛ و رحیمی، روح اله. (1401). تحلیل محیط کالبدی اثرگذار بر سرمایه اجتماعی در محلات شهر ساری. جغرافیا و توسعه فضای شهری، 9(3)، 121-140. Doi: 10.22067/jgusd.2022.67168.0
2. احمدی، مارال؛ عندلیب، علیرضا؛ ماجدی، حمید؛ و زرآبادی، زهرا السادات‌سعیده. (1399). بررسی تاب آوری کالبدی- اجتماعی بافت فرسوده تاریخی با تاکید بر فرم شهری پایدار با روش میانگین فاصله از حد بهینه (نمونه موردی: محلات بافت تاریخی تهران). مطالعات محیطی هفت حصار، 8(32)، 5-16. 10.29252/hafthesar.8.32.3 Doi:
3. بهرامی، سیروان؛ سرور، رحیم؛ و اسدیان، فریده. (1396). تحلیلی بر وضعیت تاب‌آوری محلات شهر سنندج (مطالعه موردی: محلات سرتپوله، شالمان و حاجی‌آباد) . مطالعات محیطی هفت حصار،6(22)، 45-62. Doi: 20.10001.1.23225602.1396.6.22.6.5
4. پرتوی، پروین؛ بهزادفر، مصطفی؛ و شیرانی، زهرا. (1395). طراحی شهری و تاب¬آوری اجتماعی (بررسی موردی: محله جلفا اصفهان). نشریه نامه معماری و شهرسازی، 9(17), 99-116. 20.1001.1.23225602.1396.6.22.6.5 Doi:
5. حاتمی نژاد، حسین؛ پوراحمد، احمد؛ و زبردست، کوشیار. (1399). سنجش میزان تاب‌آوری اجتماعی در منطقه 9 کلان‌شهر تهران. مسکن و محیط روستا، 39(171)، 49-60. Doi: 10.22034/39.171.49
6. دهقانی، سیده شیما. (1399). طراحی کالبد محلات شهری به منظور ارتقای تاب آوری اجتماعی (مورد پژوهشی محله خزانی بخارایی). پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علم و صنعت ایران، تهران.
7. ذکاوت،کامران؛ و خشه چی، الهام. (1399). تاب آوری در قالب یک تجربه: چه چیزی یک همسایگی را به خانه تبدیل می کند؟ (بررسی تجربه زیسته یک اجتماع از محدوده تاریخی عودجولان). معماری و شهرسازی آرمانشهر، 13(30)، 245-256.
Doi: 10.22034/aaud.2019.154643.1725
8. رحیمی، روح اله؛ حیدرنتاج، وحید ؛ نجاری الموتی، یاسمن؛ و انوری فر، شیرین. (1401). بررسی گردشگری سبز و توسعه فرهنگی جوامع محلی با احیای میراث معماری صنعتی مازندران. نشریه علمی-پژوهشی نقش جهان - مطالعات نظری و فناوری های نوین معماری و شهرسازی. ۱۲ (۱)، ۱۰۴-۸۴. Doi: 20.1001.1.23224991.1401.12.1.4.4
9. رحیمی, روح اله؛ و رازانی، فرناز. (1401). ارزیابی رابطه مؤلفه‌های کالبدی شفابخش محیط‌های آموزشی و سلامت روان کاربران (نمونه موردی: دانشجویان دانشگاه مازندران)، علوم و تکنولوژی محیط زیست، 24(8)، 115-132.
Doi: 10.30495/jest.2022.61216.5410
10. رحیمی, روح اله؛ محمدی, علی؛ و حسن زاده داوودی, شکرالله. (1393). الگوی هولوگرافیک در سیر تکاملی شهر (شهر مورد مطالعه : آمل). باغ نظر, 11(31), 89-98.
11. شفیعی دستجردی، مسعود؛ لک، آزاده؛ و غفاری، علی. (1400). تدوین مدل ارزیابی فرم شهری با رویکرد تاب آوری فضایی. پژوهش‌های جغرافیای برنامه‌ریزی شهری، 10(2)، 1-27. Doi: 10.22059/JURBANGEO.2022.333648.1610
12. عباداله زاده ملکی، شهرام؛ خانلو، نسیم؛ زیاری، کرامت الله؛ و شالی امینی، وحید. (1396). سنجش و ارزیابی تاب آوری اجتماعی جهت مقابله با بحران های طبیعی؛ مطالعه موردی: زلزله در محلات تاریخی شهر اردبیل. مدیریت شهری، 48، 262-279.
13. محمدپور لیما، نغمه؛ بندرآباد، علیرضا و ماجدی، حمید. (1399). تاب‌آوری کالبدی و اجتماعی محلات مسکونی بافت تاریخی (نمونه موردی منطقه 12 تهران). نگرش‌های نو در جغرافیای انسانی، 12(2)، 97-116.
Doi: 20.1001.1.66972251.1399.12.2.6.0
14. محمودی کاظم آبادی، لیلا؛ خانی زاده، محمد علی؛ و پوراحمد، احمد. (1399). سنجش و ارزيابی ميزان تاب آوری جوامع شهری در ابعاد اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محيط زيستی (مطالعه موردی: شهر شيراز). علوم و تکنولوژی محیط زیست، 22(8)، 295-307.
Doi: 10.22034/JEST.2021.35212.4227
15. منوریان، عباس؛ امیری، مجتبی؛ و مهری کلی، سیمین. (1397). شناسایی مولفه های اثرگذار بر افزایش میزان تاب آوری اجتماعی محلات آسیب پذیر و دارای بافت فرسوده در مواجهه با حوادث طبیعی (شهر موردی: تهران). مطالعات مدیریت شهری، 10(34)، 13-26.
16. موسویان، سیده عطیه؛ ذاکرحقیقی، کیانوش؛ و نقدی، اسدالله. (1398). بررسی تطبیقی نقش حس دلبستگی به مکان در ارتقای تاب آوری اجتماعی (نمونه های مورد مطالعه: آقاجانی بیگ، متخصصین و حصار امام شهر همدان)، دوفصلنامه پژوهش‌های جامعه‌شناسی معاصر، 8(15)، 37-66. Doi: 10.22084/CSR.2019.15171.1413
17. موسوی، سید محسن؛ رحیمی، روح اله؛ و وثوقی، سوگند. (1402). ارزیابی رابطه گونه های همسایگی با شیوه تعاملات اجتماعی در مجموعه مسکونی ویلایی و آپارتمان میان مرتبه براساس نظریه یان گل(مطالعه موردی: آپارتمان سیب و شهرک ساحلی، شهرستان نور). نشریه علمی-پژوهشی معماری و شهرسازی ایران، 14(1)، 103-116.
18.Arefi, M. (2011). Design for resilient cities-Reflection from a studio. Companion to Urban Design, edited by Tridib Banerjee and Anastasia Loukaitou-Sideris, Routledge. Taylor & Francis Group.
19. Bejtullahu, F. (2016). Role of the architects in creating building and urban resilience. UBT International Conference, 60, 6-14. Doi:10.18775/jibrm.1849-8558.2015.25.3002
20. Coaffee, J. (2013). Towards Next Generation Urban Resilience in Planning Practice: From Securitization to Integrated Place Making. Planning Practice and Research. 28(3), 323-339.
21. Fahlberga, A., Vicinob, T. J., Fernandesc, R., & Potiguarad, V. (2020). Confronting chronic shocks: Social resilience in Rio de Janeiro's poor neighborhoods. Cities, 99.
22. Khalili, S., Harre, M., & Morely, P. (2015). “A temporal framework of social resilience indicators of communities to flood, case studies: Wagga wagga and Kempsey, NSW, Australia”, Journal of Disaster Risk Reduction, 13, 248-254. DOI:10.1016/j.ijdrr.2015.06.009
23. Kuhlicke, C., Steinfu¨ hrer, A., Begg, C., Bianchizza, C., Bru¨ ndl, M., Buchecker, M., De Marchi, B., Di Masso Tarditti, M., Ho¨ ppner, C., Komac, B., Lemkow, L., Luther, J., McCarthy, S., Pellizzoni, L., Renn, O., Scolobig, A., Supramaniam, M., Tapsell, S., Wachinger, G., Walker, G., Whittle, R., Zorn, M., & Faulkner, H. (2011). Perspectives on social capacity building for natural hazards: outlining an emerging field of research and practice in Europe. Environmental Science & Policy, 14,804–814.
24. Larimian, T., Sadeghi, A., Palaiogou, G., & Schmidt, R. 2020. "Neighbourhood Social Resilience (NSR): Definition, Conceptualisation, and Measurement Scale Development." Sustainability 12(6363), 1-24.
25. Lyon, C. (2014). Place Systems and Social Resilience: A Framework for Understanding Place in Social Adaptation, Resilience, and Transformation. Society & National Resources. 27(10), 1009-1023.
26. Mehmood, A. (2015). Of Resilient Places: Planning for Urban Resilience. European Planning Studies. 24(2), 407-419.
27. Rahimi, R., & Ansari, M. (2020). Recreating Place in Iranian Monuments Case Study: Hafez Garden-Tomb (1452-1936 A.D.). Iranian Journal of Archaeological Studies, 10(1): 47-62. Doi: 10.22111/IJAS.2020.6627.
28. Ramzanpour, M., & Rahimi, R. (2023). Prioritization Physical Resilience Criteria for Affordable Housing Locating Based on An Analytic Hierarchy Process (AHP). (2023). Web of Science™ Core Collection (BKCI). IntechOpen.UK. Doi: 10.5772/intechopen.1001324
29. Ross, H., & Berkes, F. (2014). Research Approaches for Understanding, Enhancing, and Monitoring Community Resilience. Society and Natural Resources, 27(8), 787-804.
Doi:10.1080/08941920.2014.905668
30. Rutten, R., Westland, H., & Boekema, F. (2010). The Spatial Dimension of Social Capital. European Planning Studies, 18(6), 863-871. DOI:10.1080/09654311003701381
31. Satterthwaite, D. (2013). The Political Underpinnings of Cities’ Accumulated Resilience to Climate Change. Environment and Urbanization. 25(2), 381-391. Doi:10.1177/0956247813500902
32. Shaw, D., Scully, J., & Hart, T. (2014). The paradox of social resilience: How cognitive strategies and coping mechanisms attenuate and accentuate resilience. Global Enviromental Change. 25, 194-203. Doi: 10.1016/j.gloenvcha.2014.01.006