طراحی شهری در شهر ایرانی پیش از اسلام
الموضوعات :
محمد حسن خادم زاده
1
,
مهرک شیرخانی
2
1 - استادیار گروه مرمت و مطالعات معماری ایران، دانشکده معماری، پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران. تهران، ایران.
2 - کارشناسی ارشد مطالعات معماری ، دانشكده معماری ، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
الکلمات المفتاحية: شهر دوره هخامنشی, شهر دوره اشکانی, شهر دوره ساسانی, کالبد شهر, پیرامون شهری, شبکه دسترسی.,
ملخص المقالة :
در طرح یک شهر، از فرم و هندسه مطلوب تا چگونگی روابط اجتماعی بروز میابد. این نوشتار با تمرکز بر فرم شهرها شامل پیرامون، شبکههای دسترسی و چینش ساختمان‌ها، به دنبال آن است که دریابد شهرهای ایران باستان تا چه اندازه پیرو طرح از پیش آماده شده بوده‌اند؟ و این طرحها بر چه موضوعاتی تمرکز داشتهاند؟. بدین منظور با بکارگیری روشهای مطالعه تطبیقی و تفسیری تاریخی، متون تاریخی و نقشههای موجود در مطالعه‌ای مقایسه‌ای تحلیل شده‌اند. به موازات آن نظریات پژوهشگران معاصر برای درک تطبیق یا عدم تطبیق آن‌ها با شواهد و نقشه‌ها بررسی شد. نتیجه آن‌که، اهمیت تهیه نقشه قبل از احداث شهر در اندیشه ایرانیان باستان، نقش کالبد شهر در نمایش اعتقادات، ظهور هندسه راست‌گوشه در دوره‌ی هخامنشیان، عدم تناسب صفت دایره‌ای برای شهرهای اشکانی، تکرار شبکه شطرنجی در شهرهای ساسانی و دسته‌بندی کالبد شهرها با توجه به هندسی بودن یا نبودن آن‌ها در این پژوهش تشریح شده‌است
1. هار، مهرداد. (1362). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: نشر توس.
2. بهرامی، اکرم. (1356). شهرهای ساسانی. بررسی‌های تاریخی، 12(2)، 213 - 260. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/284498
3. پیگولوسکایا، ن. (1372). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان. (رضا عنایت‌الله، مترجم). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
4. تجویدی، اکبر. (1354). دربارۀ شهر پارسه، گاهواره تمدنی درخشان و ابهام‌انگیز. نشریه هنر و مردم، (156)، 2 - 11. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/227883
5. تهامی، مرتضی؛ و رجبی، علی‌اصغر. (1398). واکاوی چگونگی شکل‌گیری شهر در ایران باستان. مسکویه، 49(c)، 80 - 99. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/2087804
6. حبیبی، سیدمحسن. (1399). از شار تا شهر. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
7. دیاکونوف، ا.م. (1351). اشکانیان (کریم کشاورز، مترجم). تهران: چاپخانه کاویان.
8. سرافراز، علی‌اکبر. (1366). بیشابور در محمدیوسف کیانی (گردآورنده). شهرهای ایران، جلد دوم (ص 22 تا 74). تهران: جهاد دانشگاهی.
9. سرافراز، علی‌اکبر؛ و تیموری، محمود. (1386). سازمان فضایی شهر ساسانی بیشاپور. باغ نظر، 4(8)، 91 - 102. https://sid.ir/paper/125513/fa
10. سرافراز، علی‌اکبر؛ و تیموری، محمود. (1392). بازشناسی سازمان فضایی شهر ساسانی بیشاپور با تکیه بر یافته‌های باستان‌شناسی. هنر و تمدن شرق، 1(1)، 9 - 16. https://www.jaco-sj.com/article_3686_0c8ae43aec74b8c0a93fed063cc4b8c2.pdf
11. سفر، فواد؛ و مصطفوی، محمدعلی. (1376). هترا، شهر خورشید (نادر کریمیان سردشتی، مترجم). تهران: سامان میراث فرهنگی کشور.
12. سلطان‌زاده، حسین. (1362). روند شکل‌گیری شهر و مراکز مذهبی در ایران. تهران: انتشارات آگاه.
13. شاه محمدپورسلمانی، علیرضا. (1393). الگوی طراحی شهری بیشابور. دوفصلنامه معماری ایرانی، 3(6)، 107 - 125. https://www.sid.ir/FileServer/JF/11000613930606
14. صراف، محمدرحیم. (1368). هگمتانه در محمدیوسف کیانی (گردآورنده). شهرهای ایران، جلد سوم (ص 290 تا 311). تهران: جهاد دانشگاهی.
15. صفاری، ریحانه. (1393). بررسی و شناخت الگوهای ایرانشهر آرمانی در ادبیات اسطوره. مجموعه مقالات همایش ملی معماری و شهرسازی انسانگرا. 9 آذر 1392. قزوین: دانشگاه آزاد اسلامی. https://civilica.com/doc/248812
16. فرشاد، مهدی. (1362). تاریخ مهندس در ایران. تهران: نشر گویش.
17. فلامکی، منصور (1366)؛ شکل‌گیری شهرهای ایران در محمدیوسف کیانی (گردآورنده). شهرهای ایران، جلد دوم (ص 1 تا 21). تهران: جهاد دانشگاهی.
18. کالج، مالکوم. (1357). پارتیان. تهران: انتشارات سحر.
19. کریمیان، حسن؛ و سیدین، ساسان. (1388). بازیابی شهرهای باستانی با استناد به متون تاریخی: نمونه موردی دارابگرد. نشریه باغ نظر، 6(11)، 69 – 82. https://sid.ir/paper/125534/fa
20. کول، امیلی. (1388). آشنایی با معماری جهان. تهران: یزدا.
21. کیانی، محمدیوسف. (1365). نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران. تهران: ارشاد اسلامی.
22. گیریشمن، رومن. (1350). هنر ایران در دوران پارتی و ساسانی (بهرام فره‌وشی، مترجم). تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
23. گیریشمن، رومن. (1374). ایران از آغاز تا اسلام (محمد معین، مترجم). تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
24. گیریشمن، رومن. (1379). بیشاپور (اصغر کریمی، مترجم). تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
25. محمدی‌شرف‌آباد، هومان؛ و افتخارجهرمی، فرناز. (1399). معماری و شهرسازی دوره ساسانی در استان فارس (مطالعه موردی چهار ایالت فارس: اردشیرخوره، دارابگرد، بیشابور و استخر). نشریه مطالعات ایرانشناسی، 10(18)، 71 - 91. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1760937
26. مجیدی، حسین. (1395). ایرانشهر. تهران: موسسه علم معمار رویال.
27. ملکزاده، مهرداد. (1400). هگمتانه، گذشته و چشم‌انداز آینده پژوهش‌ها در سامان فرزین و مریم ظهوریان (به اهتمام). مجموعه مقالات پنجمین همایش ملی باستان‌شناسی ایران. شهریور 1400، (ص393 – 403). بیرجند: دانشکده‌ی هنر. https://civilica.com/doc/1349652
28. ملکزاده بیانی، ملکه. (1356). اولین تختگاه پارت. نشریه بررسی‌های تاریخی، 12(2)، 87 تا 110. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/284493
29. مهریار، محمد. (1361). بررسی عوامل معماری محوطه باستانی تپه هگمتانه. اثر، 3(7 و 8 و 9)، 76 - 155. https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/514759
30. وارنر، رکس. (1375). دانشنامه اساطیر جهان (ابولقاسم اسماعیل‌‌پور، مترجم). تهران: نشر اسطوره.
31. هوف، دیتریش. (1365). فیروزآباد (کرامت‌الله افسر، مترجم) در محمدیوسف کیانی (گردآورنده). شهرهای ایران، جلد دوم (ص 75 تا 117). تهران: جهاد دانشگاهی.
32. هوف، دیتریش. (1365). شهرهای ساسانی (کرامت‌الله افسر، مترجم) در محمدیوسف کیانی (گردآورنده). نظری اجمالی به شهرنشینی و شهرسازی در ایران (ص 176 تا 204). تهران: جهاد دانشگاهی.
33. Antoni, J. P. (Ed.). (2023). Urbanism and Town Planning: Understanding and Anticipating Urban Renewal. Hoboken, New Jersey: John Wiley & Sons.
34. Herzfeld, E. E. (1941). Iran in the ancient east. New jersey: Princeton.
35. Pfuntner, L. (2019). Urbanism and empire in Roman Sicily. Texas: University of Texas Press.
36. Smith, M. E. (2021). Ancient Egyptian urbanism in a comparative, global context. Journal of Egyptian History, 13(1-2), 77-100. https://doi.org/10.1163/18741665-12340060
37. Vitruvius. (1914). the ten books on architecture (translated by Morris Hicky Morgan). London: Oxford university press.
