پیش بینی مولفه های کسب و کار ‬انرژی‬های تجدیدپذیر (با بررسی آینده انرژی و سناریوهای آن تا افق 2050 و توسعه انرژی‌های نو و سیاست‌های جهانی و نقش آن در کشور)

الموضوعات :

شهرزاد هوشمندی نیا ¹ , کریم حمدی ² , سراج الدین محبی ³ , افسانه زمانی مقدم ⁴

1 - گروه مدیریت بازرگانی، واحد قشم، دانشگاه آزاد اسلامی، قشم، ایران.
2 - گروه مدیریت بازرگانی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
3 - گروه مدیریت، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.
4 - گروه مدیریت آموزشی، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

تاريخ الإرسال : 27 الجمعة , شعبان, 1442 تاريخ التأكيد : 24 الجمعة , رجب, 1443 تاريخ الإصدار : 19 الأحد , رجب, 1443

الکلمات المفتاحية: آینده پژوهی, مدل کسب و کار, انرژی‬های تجدیدپذیر, فناوری های آینده, انرژی, فن بازار,

ملخص المقالة :

مدل‌های کسب و کار، ساختارهای اساسی نحوه ایجاد، عرضه و توسعه و نفوذ شرکت‌ها، به عنوان موتور اقتصاد هر کشور هستند. آنها سرعت رشد اقتصادی و میزان مصرف منابع را تعیین می‌کنند. مدل‌های کسب و کار علاوه بر تعداد و نوع مشاغل موجود، کیفیت و قیمت در بازار، کیفیت جوامع و زندگی را نیز تعیین می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که شیوه‌های جستجو بخش مهمی از فرایند نوآوری است. از تئوری دانش مبتنی بر نوآوری و تکنیک‌های آماری پیشرفته (کوپولا با استنتاج بیزی)، نشان می دهد که شرکت‌های در حال تأسیس بطور عمده در هنگام معرفی مدل‌های جدید کسب و کار، هنگام نوآوری محصولات و فرآیندها به چندین منبع خارجی با جستجوی عمیق وگسترده متکی هستند. این جستجوی عمیق وگسترده خارجی برای نوآوری مدل‌های کسب و کار (BMI) مهم است زیرا در هنگام معرفی مدل‌های جدید تجاری که بیشتر به جای دانش فنی یا ضمنی در تجارت تکیه دارند، این مدل به دنبال کشف دانش در زمینه فعالیت شرکت‌هاست.

نص كامل:



پیش بینی مولفه های کسب و کار ‬انرژی‬های تجدیدپذیر (با بررسی آینده انرژی و سناریوهای آن تا افق 2050 و توسعه انرژی‌های نو و سیاست‌های جهانی و نقش آن در کشور)

چکیده

مدل‌های کسب و کار، ساختارهای اساسی نحوه ایجاد، عرضه و توسعه و نفوذ شرکت‌ها، به عنوان موتور اقتصاد هر کشور هستند. آنها سرعت رشد اقتصادی و میزان مصرف منابع را تعیین می‌كنند. مدل‌های کسب و کار علاوه بر تعداد و نوع مشاغل موجود، کیفیت و قیمت در بازار، کیفیت جوامع و زندگی را نیز تعیین می‌کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که شیوه‌های جستجو بخش مهمی از فرایند نوآوری است. از تئوری دانش مبتنی بر نوآوری و تکنیک‌های آماری پیشرفته (کوپولا با استنتاج بیزی)، نشان می دهد که شرکت‌های در حال تأسیس بطور عمده در هنگام معرفی مدل‌های جدید کسب و کار، هنگام نوآوری محصولات و فرآیندها به چندین منبع خارجی با جستجوی عمیق وگسترده متکی هستند. این جستجوی عمیق وگسترده خارجی برای نوآوری مدل‌های کسب و کار (BMI) مهم است زیرا در هنگام معرفی مدل‌های جدید تجاری که بیشتر به جای دانش فنی یا ضمنی در تجارت تکیه دارند، این مدل به دنبال کشف دانش در زمینه فعالیت شرکت‌هاست.

واژگان کلیدی: مدل کسب و کار، فن بازار، انرژی‬های تجدیدپذیر، آینده پژوهی، انرژی، فناوری های آینده

Providing a business model for Techno-markets in the field of renewable energy

Shahrzad Houshmandy Nia

Dr. Karim Hamdi

Dr. Sirajeddin Mohebbi

Dr. Afsaneh Zamani Moghaddam

Abstract

Business models are the basic structures of how companies are created, marketed, developed and infiltrated, as the engine of any country's economy. They determine the pace of economic growth and resource consumption. Business models, in addition to the number and type of jobs available, also determine the quality and price in the market, the quality of communities and life. Research shows that search practices are an important part of the innovation process. Innovative knowledge theory based on advanced statistical techniques (Bayesian inference duplicate) shows that start-ups rely heavily on multiple external sources for in-depth and extensive search when introducing new business models, when innovating products and processes. This deep and extensive external search for business model innovation (BMI) is important because when introducing new business models that rely more on business rather than technical or implicit knowledge, the model seeks to explore knowledge of corporate activity.

Keywords: Business Model, Market Technique, Renewable Energy, Futurology, Energy, Future Technologies

 

مقدمه

شرکت شل¹ (2018) در گزارش خود درباره آینده انرژی 2 سناریو را تا افق 2050 ارائه می‌دهد. در سناریو اول بیان می‌کند که تا زمانی که انرژی‌های فسیلی وجود دارند سیاست‌گذاران توجه بهره‌وری انرژی نخواهند داشت. به همین ترتیب، تا زمانی که شوک‌های بزرگ تغییرات اقلیمی ایجاد نشود، توجه خاصی به انتشار کربن‌دی‌اکسید از سوی سیاست‌گذاران نخواهد شد. اما در سناریو دوم، طرح‌ها و اقدامات در حال رشد برای برطرف کردن چالش‌های توسعه اقتصادی، امنیت انرژی و آلودگی محیط‌زیست به عنوان یک محرک بزرگ برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر عمل می‌کند و در نتیجه انتشار کربن‌دی‌اکسید نیز کاهش می‌یابد. مباحث پیگیری شده در این پژوهش، از دیدگاه مدیریتی، از موضوعات مهم مدیریت کلان کشور به شمار می‌رود؛ به علاوه، جدید و تازه بودن ادبیات مرتبط با این موضوع در ایران و نیز وجود منابع دانشی اندك در کشور در زمینه‌های مورد بحث، اهمیت و ضرورت آن را می‌رساند. لذا با توجه به مباحث فوق، محقق به دنبال طراحی و ارائه پیش بینی مولفه های کسب و کار ‬انرژی‬های تجدیدپذیر (با بررسی آینده انرژی و سناریوهای آن تا افق 2050 و توسعه انرژی‌های نو و سیاست‌های جهانی و نقش آن در کشور)، می‌باشد.

میزان مصرف انرژی در جهان از سال 1993 تا 2018 میلادی روند رو به رشد داشته است. تنها در سال 2018 میزان مصرف انرژی در جهان نسبت به سال 2017 با 2.9 درصد افزایش به معادل حدود 13.8 میلیارد تن نفت رسیده است. این میزان بیشترین رشد سالانه در زمینه مصرف جهانی انرژی از سال 2010 تاکنون به شمار می‌رود  (BP, 2019). میزان مصرف انرژی در ایران نیز از سال 1353 تا 1396 شمسی روند رو به رشدی را پیموده است. به صورتی که میزان مصرف انرژی ایران در سال 1353 معادل 125 میلیون بشکه نفت خام بوده است در حالی که این میزان در سال 1396 به معادل 1363 میلیون بشکه نفت خام رسیده است (معاونت امور برق و انرژی، 1398). مصرف انرژي در سال‌هاي اخير به قدري بالا بوده است كه عدم كنترل اين وضع، بنا به پيش‌بينی‌ها تا كمتر از ده سال بعد، واردات انرژي به ايران از صادرات آن بيشتر خواهد شد (عباسی‌مزار، 1395).

 

شکل1- کل مصرف نهایی انرژی ایران به تفکیک حامل‌های انرژی (معاونت امور برق و انرژی، 1398) 

از سویی دیگر همزمان با روند رو به رشد مصرف انرژی در جهان به میزان انتشار دی‌اکسیدکربن نیز از سال 2008 تا 2018 میلادی افزوده شده است. تنها در سال 2018 میزان انتشار دی‌اکسیدکربن در جهان نسبت به سال 2017 با 1.9 درصد افزایش به معادل حدود 33890 میلیون تن رسیده است.  (BP, 2019). میزان انتشار دی‌اکسیدکربن در ایران نیز از سال 1384 تا 1396 شمسی روند رو به رشدی را پیموده است. به صورتی که میزان انتشار دی‌اکسیدکربن ایران در سال 1396 معادل 59850 هزار تن رسیده است (معاونت امور برق و انرژی، 1398).

 

شکل2- میزان انتشار کربن‌دی‌اکسید در ایران (معاونت امور برق و انرژی، 1398) 

امروزه تداوم رشد جوامع وابسته به توسعه پايدار سيستم انرژي با ملاحظات محيط‌زيستی و اجتماعی است. پياده‌سازي الگوي توسعه پايدار سيستم انرژي در هر جامعه‌اي نيازمند تدوين مقررات توسعه به گونه‌اي است كه سيستم به سمت پايداري به پيش برده شود؛ در اين راستا، بسياري از كشورها با توجه بيشتر به انرژی‌های تجدیدپذیر و اهميت دادن به آن، به عنوان يک منبع جديد انرژي به منظور افزایش عرضه انرژی كه استفاده از آن منافع محيط‌زيستی هم دارد، اين راهبرد را در پيش گرفته و موفق به تنوع بخشی به منابع انرژي خود و کاهش انتشار دی‌اکسیدکربن ناشی از تبدیل انرژی‌های فسیلی به الکتریسیته و مصرف آن‌ها شده‌اند (عباسی‌مزار، 1395). متاسفانه در ايران، علیرغم وجود قوانين بسيار، مبنی بر افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در سبد انرژی کشور همچون سیاست‌های کلی نظام در بخش انرژی، قانون هدفمندکردن یارانه‌ها، قانون اصلاح الگوی مصرف، سیاست‌های کلی محیط‌زیست و قانون پنج‌ساله ششم توسعه، آمار موجود حاكی از آن است که انرژی‌های تجدیدپذیر در کشورمان به نحو شایسته‌ای مورد بهره‌برداری قرار نگرفته است (میرعمادی و رحیمی‌راد، 1397).

تجربه کشورهای موفق در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر نشان می‌دهد که توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر با یک سیاست واحد² یا کپی برداری مکانیکی از تجربه دیگر کشورها حاصل نمی‌شود بلکه با توجه به شرایط زمینه‌ای هر کشور و میزان توسعه‌یافتگی و منابع فسیلی اقتضائات و ملاحظات بعضاً کاملاً مختلفی وجود دارد (قربانی، 1398). علاوه براین، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر نیازمند تغییرات در زمینه‌های اجتماعی، صنعتی، مقررات و شبکه‌ای است  (Elmustapha, et al., 2018)که اهمیت نیاز به سیاست‌گذاری مناسب در زمینه گسترش انرژی‌های تجدیدپذیر را دو چندان نموده است. از سوی دیگر، سیاست‌گذاری مناسب مستلزم آمادگی سیاست‌گذاران برای رویارویی با تحولات آینده است (مرزبان، 1394). موضوع آینده و شناخت بلندمدت آن در سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی از اهمیت فراوانی برخوردار است که مورد غفلت سیاست‌گذاران و برنامه‌ریزان قرار گرفته است. بحران‌ها و مشکلات کنونی، موجه‌ترین دلیل برای ناکارآمدی برنامه‌ریزی سنتی و باز اندیشی در خصوص روش‌های ترسیم آینده است. این واقعیت را باید قبول کرد که بحران‌های امروز نتیجه قهری نپرداختن روشمند و هوشمندانه به مشکلات، قبل از بروز آن‌ها به شکل بحران و در نظر نگرفتن تاثیر فناوری‌های نوظهور و شگفتی‌ساز بر حل چالش‌ها و مسائل است (زالی، 1398).

انرژیهای تجدیدپذیر شامل منابع متنوع و مختلفی بوده که از انرژیهای طبیعی و قابل دسترس به وجود می آیند با توجه به اینکه این انرژیها صورتی آرمانی ندارند اما استفاده از آنها موجب کاهش مصرف فرآورده هاي نفتی و اشتغال زایی شده و میزان آلایندگی محیط زیست را نیز کاهش میدهد. چشم انداز استفاده از این انرژی در کشور ما نیز همانند سایر کشورهای توسعه یافته از اهمیت قابل توجهی برخوردار بوده به گونه ایکه دولت در برنامه پنجم توسعه برنامه ریزی لازم را صورت داده لذا با توجه به سیاستهای جهانی توسعه این انرژیها در كشور ما بمنظور حل مشکلات و ايجاد اشتغال اجتناب ناپذیر خواهد بود بررسیهای صورت گرفته در این رابطه حاکی از این بوده که توسعه استفاده از انرژیهای نو می تواند نقش بسزایی در افزایش درجه امنیت سیستم انرژی کشور ایفا نماید در این بخش ضمن معرفی نمونه های مختلف این نوع انرژی از جمله انرژی باد، انرژی خورشیدی ، انرژی زیست توده ، انرژی زمین گرمایی و انرژی جاذبه ماه به بررسی میزان سهم کشور از این انرژیها ، توسعه تکنولوژیهای روز انرژی تجدیدپذیر و تاثیر آن در ابعاد اقتصادی و اجتماعی ، راهکارها و راهبردها. در کشور پرداخته شده که امکان دسترسی به انرژیهای متنوع در کشور راميسر مينمايد.

با توجه به نیاز توسعه کشورها ميزان به كارگيري انرژي‌هاي تجديدپذير نیز در كشورهاي جهان رو به افزايش بوده بطوریکه يكي از شاخص‌هاي توسعه‌يافتگي مصرف انرزي محسوب مي‌شود، برابر برنامه ریزیهای بعمل آمده اين نوع انرژي روز به روز سهم بيشتري در سيستم تأمين انرژي ایجاد نموده در این زمینه در سال 2008 بيش از 120 ميليارد دلار در بخش افزايش ظرفيت‌ها، احداث نيروگاه‌ها و تحقيق و توسعه انرژي‌هاي نو سرمايه‌گذاري شده است. تا انتهاي سال 2010، ظرفيت‌هاي موجود در انرژي‌هاي تجديدپذير 3.8 درصد در توليد الكتريسيته جهان سهم داشته‌اند (اين ارقام بدون در نظر گرفتن انرژي آبي می باشد، زيرا اين انرژي به تنهايي 15 درصد در توليد الكتريسيته دنيا سهم دارد)، هم‌اكنون انرژي‌هاي تجديدپذير بيش از 14 درصد از انرژي اوليه جهان را تأمين مي‌ نمایند. اما متاسفانه در کشور ما سهم چندانی نداشته که این موضوع زنگ خطری در مصرف سوختهای فسیلی برای کشور محسوب می شود. (وطنخواه مقدم و همکاران، 1399)

بستر مناسب برای گسترش انرژیهای تجدیدپذیر در کلیه کشورها ، حمایت ها و سیاستگذاری دولتی خلاقانه ، وجود بسترهای مناسب جهت سرمایه گذاری وانتقال تکنولوژی به کشورهای در حال توسعه تلقی می شود. صنایع انرژی تجدیدپذیر هم اکنون در نقطه گذار قرار گرفته است و از نظر فنی ، توانایی ارائه آنها وجود داشته و از جنبه اقتصادی نیز در بسیاری از مناطق کشور ما نیز رقابت بوده لذا پس از اتمام منابع فرآورده های نفتی و معضل جهانی گرمایش زمین به پیشبرد منافع ملی کشورهای توسعه یافته کمک شایانی خواهند نمود. این صنایع می توانند سرمایه گذاری در زمینه توسعه و تکمیل تکنولوژیهای بازیافت انرژی در بازارهاي هر کشوری را به بهره وری برسانند. (وطنخواه مقدم و همکاران، 1399)

بنظر میرسد سه عامل عمده در گسترش کشش بازار به سوی انرژیهای تجدیدپذیر وجود دارد که نخستین آنها امنیت انرژی ملی بوده بررسیها نشان می دهد که مصرف نفت روبه افزایش بوده و به زودی از تولید بالای داخلی خواهد گذشت بطوریکه کشورهای پیشرفته را به نحو روز افزونی به بازارهای نفت وابسته خواهد نمود معهذا نتیجه این امر آسیب پذیری اقتصاد کشورهای غرب در برابر هرگونه اختلال در واردات نفت خواهد بود. رشد سریع کشورهای در حال توسعه فشار روزافزونی بر بازارهای نفتی جهانی وارد خواهد نمود. بطوریکه با گذشت زمان شرایط بدتر و حادتر خواهد گردید لیکن انرژی تجدیدپذیر به کشورهای غربی کمک خواهد نمود که بر منابع داخلی انرژی تکیه نموده و در نتیجه موجب کاهش نیاز آن به سوختهای فسیلی و کاهش رشد مصرف شود. (وطنخواه مقدم و همکاران، 1399)

عامل اصلی مشکلات موجود در رابطه با انرژی تجدیدپذیر ، نگرانی در خصوص تغییرات جوی بوده انرژی تجدیدپذیر می تواند نیاز به انرژی را تامین نموده و در ضمن انتشار گازهای گلخانه ای را کاهش دهد.گازهای گلخانه ای نیز مانند دی اکسید کربن و متان بطور مرتب در لایه نازک جو زمین تراکم پیدا می نمایند و این تراکم گازها روز به روز درجه حرارت زمین را افزایش خواهد داد متاسفانه افزایش درجه حرارت نتایج منفی و بالقوه فاجعه آمیزی را به بار خواهد آورد لذا باید اقداماتی برای جلوگیری از آن بعمل آید که استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر بدون کربن یکی از این راهکارها خواهد بود. عامل سوم ، بهای تمام شده و هزینه های بالای انرژیهای تجدیدپذیر بوده که در سالهای اخیر رو به کاهش نهاده و این روند در آینده نیز ادامه خواهد یافت. (میرزا محمدی و همکاران، 1399)

متاسفانه توجه به انرژیهای نو در ایران طی چند دهه اخیر بیشتر در حد مطالعه و پیگیری فعالیتهای سایر کشورها بوده خوشبختانه در سالهای اخیر با نصب توربینهای بادی و نیروگاه خورشیدی استفاده از این نوع انرژیها بهبود یافته اگرچه هنوز پتانسیلهای بکارگیری از این نوع انرژیها در ایران کامل نشده لیکن با منطقی شدن قیمت حاملهای انرژی امکان استفاده از این انرژیها میسر خواهد شددر اين زمينه لازمست برنامه مدون و استراتژیک بکارگیری روشهای مختلف انرژیهای نو با توجه به شرایط کنونی و توان بالقوه موجود بمنظور رسیدن به سهم مناسب از تامین انرژی طی تنظیم یک برنامه ریزی زمانبندی شده در دستور کار قرار گیرد در این مقاله امکان دسترسی به انرژیهای متنوع در کشور مورد پیگیری واقع خواهد شد تا بتوان بر اساس آن به یک چارچوب برنامه مناسب استراتژیک برای توسعه انرژیهای نو در کشور اقدامات موثری را صورت داد.

تغییرات جوی و ضرورت تولید انرژیهای نوین

تغییرات شدید جوی می تواند کشورها را برای دستیابی به اهداف تعیین شده در زمینه استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر با مشکلات بسیاری مواجه نماید. توربین های بادی ممکن است در آینده با مشکلاتی نظیر فرسایش خاک یا عدم وزش باد در برخی مناطق مواجه شوند که در این صورت سرمایه گذاریهای انجام شده برای نصب و استقرار آن بی نتیجه خواهد بود همچنين تولید انرژی از طریق استفاده از باتریهای خورشیدی به دلیل تابش همیشگی خورشید در برابر تغییرات آب و هوایی مصون نميباشد غالباً این پنلها که باید به صورت گسترده روی دشتها یا زمینهای هموار نصب و مستقر شوند نیز با خطراتی ناشی از رانش زمین ، سیلاب و … مواجه خواهند شد لازمست برای تولید نیرو از طریق قدرت جزر و مد دریا نیز توجه به عوارض ناشی از افزایش سطح آب و فعالیت طوفانها شود در مجموع منابع انرژی نیز در حال تغییر بوده و تولید آن در شرایط متغیر آب و هوایی همچنان پایدار باقی خواهد ماند. (میرزا محمدی و همکاران، 1399)

در جهت درک مشکلات ناشی از تغییرات جوی بر روند تولید انرژیهای تجدیدپذیر نیز می بایستی به مشکلات تولید انرژی توسط توربینهای بادی توجه شود از طرفی شدت وزش باد در همه اوقات یکسان نبوده بنابراین از دیدگاه علمی شبکه های انرژی تولید شده نیز برای تامین نیاز مصرف کنندگان به منبع باثباتی نیازداشته تا بتوانند به صورت مستمر برق تولید نمایند. اصولاً باد با برنامه ریزی قبلی شروع به وزیدن ننموده بلکه با اراده الهی این امر میسر بوده از طرفی در مواقعی وزش باد بسیار شدید بوده که بنابر ملاحظات ایمنی توربینها را باید خاموش نمود و چنانچه شدت باد نیز بسیار کم باشد نمی توان برق مورد نیاز را تولید کرد. در پاره ای موارد وزش باد هنگام شب شدیدتر بوده بطوریکه درزماني که مصرف برق نیز در پایین ترین حد ممکن قرار داشته این امر موجب مشکلی جدی برای شرکتهای تولید کننده برق فراهم می آورد زیرا امکانی برای ذخیره سازی برق در مقیاسی گسترده وجود ندارد. برق تولیدی نیز باید زمانی مصرف شود که در شبکه تولید شده لذا از جائیکه این امکان وجود نداشته که الکتریسیته تولیدی در مقیاسی وسیع ذخیره شود مشکلات عدم تولید مناسب انرژی از باد نیز افزایش خواهد یافت. از طرفی نیروگاههای بادی درست در همان مناطقی که شدیداً به برق نیاز دارند دایر نمی شوند به همین علت باید برای انتقال الکتریسیته تولید شده انرژی را از طریق ایجاد خطوط شبکه منتقل نمود که این موضوع نیز به میلیاردها تومان سرمایه گذاری نیاز دارد. (وطنخواه مقدم و همکاران، 1399)

بهرحال با توجه به تشدید تغییرات جوی در آینده و آثار مخرب احتمالی آن در روند سرمایه گذاریهای صورت پذیرفته لازمست قبل از انتخاب هر منطقه ای جهت احداث تاسیسات تولید انرژی نه تنها به عوارض احتمالی بر محیط زیست توجه نمود. بلکه به عوارض متقابل زیست محیطی نیز دقت نمود

توسعه انرژیهای نو و سیاستهای جهانی و نقش آن در کشور

توسعه انرژیهای نو در دهه 80 و اوایل دهه 90 میلادی آغاز شد که در این دوره زمانی ، تنها در تعداد معدودی از کشورها سیاستهائی در جهت توسعه انرژیهای تجدیدپذیر وجود داشت لیکن در دوره زمانی سالهای 1998 تا 2005 و به ویژه سالهای 2005 تا 2010 کشورهای زیادی در جهت تدوین استراتژی و سیاستگذاری توسعه انرژیهای تجدیدپذیر اقدام نمودند هم اكنون تعداد کشورهای با این اهداف و سیاستگذاری های توسعه به بیش از 105 کشور در سال 2010 رسیده است. برخی از کشورها نیز به نتایج اساسی در بخش توسعه بازار ، افزایش سرمایه گذاری و توسعه صنعت تجدیدپذیرها رسیده اند معهذا در ابتدای سال 2010 اهداف سیاستگذاری کلان در سطح ملی صرفاً در 85 کشور جهان تنظیم شده لیکن اهداف ملی اکثر کشورهاصرفاتعیین سهم انرژیهای تجدیدپذیر در تولید برق بوده که غالباً این سهم از سه تا 10 درصد در نظر گرفته شده لذا ضرورت دارد در کشور ما نیز سهمی بزرگ در این زمینه در نظر گرفت. (وطنخواه مقدم و همکاران، 1399)

از سایر اهداف ملی بعضی از کشورها تعیین سهم انرژیهای تجدیدپذیر از سبد انرژی اولیه تعیین میزان ظرفیت استفاده از تکنولوژیهای مختلف ، تولید انرژی از تجدیدپذیرها بوده است. با این تفاسیر در اکثر کشورها اهداف مشخصی در راستای توسعه سوختهای ذیربط تعیین شده فراهم شده و در سالهای اخیر بسیاری از کشورها سال 2020 را به عنوان افق چشم انداز برای توسعه انرژیهای تجدیدپذیرها قرار داده اند. در کشور ما نیز دولت در برنامه پنجم توسعه نیز برنامه ریزی لازم را صورت داده که با توجه به سیاستهای جهانی توسعه حصول به این انرژیها در وسعت بیشتری اجتناب ناپذیر خواهد بود. (میرزا محمدی و همکاران، 1399)

اثرات توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان بر اقتصاد ایران

بی­تردید اصلی ترین هدف اقتصاد مقاومتی تشخيص حوزه هاي فشار در عرصه­های بین المللی و متعاقبا تلاش براي کنترل و بي اثر کردن این فشارها و در شرايط آرماني تبديل چنين فشارهايي به فرصت است. با توجه به آنکه حوزه انرژی یکی از تأثیرگذارترین بخش­ها در اقتصاد است، رصد دقیق روند سیاست­های انرژی در جهان و اثرات آن بر آینده اقتصادی ایران امری ضروری است. بخش انرژی از دو طریق در فعالیت­های اقتصادی سهم دارد. اولا، انرژی یک بخش اقتصادی مهم است که طی فرآیند استخراج، انتقال و توزیع کالاها و خدمات مرتبط با انرژی موجب ایجاد اشتغال و ارزش افزوده در اقتصاد می­شود. ثانیا، بخش انرژی دارای اثر موجی بر دیگر بخش­های اقتصاد است. تقریبا هر نوع فعالیت تولیدی و خدماتی نیازمند انرژی است و انرژی یک نیروی محرکه برای تمامی بخش­های اقتصاد محسوب می­شود. (میرزا محمدی و همکاران، 1399)

مواجه با دو چالش رکود اقتصادی و افزایش الزامات برای کربن زدایی از اقتصاد، موجب شده است تا کشورهای جهان به دنبال راهی برای افزایش بهره­وری اقتصادی به همراه کاهش هر­چه بیشتر تولید گازهای گلخانه­ای باشند. در این میان، انرژی­های تجدیدپذیر نه تنها به عنوان یک راه حل برای تأمین تقاضای رو به رشد انرژی، بلکه به عنوان یک موتور بالقوه برای رشد و متنوع سازی اقتصاد، ظهور کرده است. رابطه مبهم و پیچیده میان انرژی و اقتصاد سوالات بسیاری را در مورد تأثیرات گسترده تحول در بخش انرژی بر اقتصاد برانگیخته است. برخی کشورها مطالعات کیفی در زمینه تأثیر توسعه انرژی­های تجدیدپذیر بر تولید ناخالص داخلی و اشتغال زایی انجام داده اند، اما مطالعات کمی محدودی در این زمینه انجام شده است. آژانس بین­المللی انرژی­های تجدیدپذیر در گزارشی اثرات توسعه انرژی­های تجدیدپذیر بر اقتصاد کلان در سطح بین المللی را بررسی نموده است. در این گزارش، پیش­بینی می­شود با دوبرابر شدن سهم انرژی­های تجدیدپذیر در سبد انرژی جهان تا سال 2030، تولید ناخالص داخلی در جهان 6/0 درصد معادل 706 میلیارد دلار (معادل مجموع تولید ناخالص داخلی کشور مالزی و کلمبیا) افزایش یابد. (وطنخواه مقدم و همکاران، 1399)

مقیاس رشد تولید ناخالص داخلی از یک کشور به کشور دیگر متغیر است. بر اساس پیش بینی آژانس بین المللی انرژی­های تجدیدپذیر، با دو برابر شدن سهم انرژی­های تجدیدپذیر در جهان، ژاپن شاهد بالاترین رشد تولید ناخالص داخلی به میزان 3/2% خواهد بود. این نتایج در اثر سرمایه­گذاری وسیع در صنعت فتوولتائیک و کاهش قابل توجه واردات سوخت­های فسیلی حاصل می­شود. کشورهای استرالیا، برزیل، آلمان، کره جنوبی، مکزیک و آفریقای جنوبی هم­چنین شاهد رشد مثبت تولید ناخالص داخلی بیش از 1% خواهند بود. کشورهای صادر کننده نفت نظیر عربستان، روسیه، نیجریه و ونزوئلا که اقتصاد آن­ها وابسته به بازار نفت است، پیش بینی می­شود در اثر رشد انرژی­های تجدیدپذیر در جهان با کاهش صادرات در بلند مدت روبرو شوند و در نتیجه از این نظر رشد تولید ناخالص داخلی منفی را تجربه نمایند. تولید ناخالص داخلی کشور عربستان و ونزوئلا به میزان 25% و روسیه و نیجریه به میزان 15% به نفت و گاز وابسته است. با این وجود کشورهایی چون روسیه که خود صادرکننده سوخت­های زیستی نیز هستند، کمتر از این اتفاق متضرر خواهند شد. (میرزا محمدی و همکاران، 1399)

متأسفانه یکی از آسیب‌های جدی اقتصاد ایران، وابستگی شدید درآمد دولت به نفت است به گونه­ای که طبق آمار بانک جهانی در حدود 6/23 % تولید ناخالص داخلی ایران در سال 2014 را تولید و صادرات نفت تشکیل داده است. مسلماً هرگونه نوسانی در قیمت جهانی نفت همچون زمان کنونی و یا هرگونه تحریم خرید نفت ایران، می‌تواند مشکلات اساسی برای اقتصاد کشور پدید آورد، همان‌گونه که در شرایط حاضر پدید آورده است. با توجه به رویکرد جهانی برای توسعه انرژی­های تجدیدپذیر و کاهش مصرف سوخت­های فسیلی، پیش بینی می­شود روند کاهش تقاضا برای نفت در سال­های آینده ادامه یابد. پیش بینی­های انجام شده به منظور تخمین قیمت نفت تا ده سال آینده بیانگر آن است که با فرض افزایش تدریجی و آرام قیمت نفت، تا سال 2025 در بهترین حالت قیمت نفت خام به بشکه ای 82 دلار برسد. (پیش بینی بانک جهانی، 2020)

بنابراین، با دو برابر شدن سهم انرژی­های تجدیدپذیر در جهان تا سال 2030، چنانچه اقتصاد ایران همچنان متکی به درآمدهای نفتی باقی بماند، ایران نیز در کنار سایر کشورهای عمده صادرکننده نفت مانند عربستان، با کاهش تولید ناخالص داخلی مواجه خواهد شد. اما مسئله به اینجا ختم نمی­شود و توسعه انرژی­های تجدیدپذیر دارای اثرات اقتصادی دیگری نیز هست. با توسعه انرژی­های تجدیدپذیر، به دلیل رشد تولید ناخالص داخلی در جهان، تقاضا برای کالا و خدمات در بسیاری از کشورها افزایش خواهد یافت که رشد مثبت تراز تجاری جهان را در پی خواهد داشت. چنانچه در شکل زیر مشاهده می­شود، با دوبرابر شدن سهم انرژی­های تجدیدپذیر در جهان تراز تجاری کشور ایران با رشد مثبت مواجه خواهد شد و در رده کشورهای با رشد 9/0% الی 6/1% قرار خواهد گرفت.

 

درصد رشد تجارت در کشورهای مختلف جهان در اثر دوبرابر شدن سهم انرژی‌های تجدیدپذیر

توجه سیاستگذاران کشور به روند تغییرات در بازار آینده انرژی، علاوه بر ایجاد آمادگی برای رویارویی با هرگونه نوسانات در بازار فروش نفت، موجب اقدام به هنگام برای تدوین سیاست­های جبرانی و مؤثر جهت تقویت بخش اقتصادی می‎گردد. با توجه به آنکه در سال­های اخیر، اقتصاد مقاومتی در کشور بسیار مورد توجه قرار گرفته است، لازم است دولت در زمینه‌های صنعتی، خدماتی و تولید کالاهای دانش بنیان، درآمدزایی کند.

بنابراین، سیاستمداران کشور باید ضمن کاهش وابستگی به صادرات نفت و گاز، با حرکت جهانی به سمت انرژی­های تجدیدپذیر همراه شوند و از فرصت به وجود آمده برای توسعه فناوری­های تجدیدپذیر استفاده نمایند تا در صورت تحقق پیش بینی­های آژانس بین المللی انرژی­های تجدیدپذیر، اقتصاد کشور نه تنها از کاهش تقاضا برای سوخت­های فسیلی و فروش نفت متضرر نشود، بلکه بخش صنعتی قادر به صادرات کالا و خدمات در این حوزه باشد و از مزایای آن در جهت تحقق سیاست­های اقتصاد مقاومتی استفاده نماید.

گروه توسعه همکاری‌های بین المللی دفتر روابط عمومی و امور بین الملل سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی برق (ساتبا) وزارت نیرو گزارش آماری انرژی‌های تجدیدپذیر ایران در سال ۱۳۹۷ را منتشر کرد. آمارهای جهانی در این گزارش در ادامه آمده است. (سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی، 1397)

کل ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان¹ 2008-2018

 

کل تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان 2008-2017

 

آمار ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان (بر اساس نوع) 2009-2018

 

تولید انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان (بر اساس نوع) 2009-2017

 

آمار ظرفیت انرژی‌های تجدیدپذیر کشورهای خاورمیانه با احتساب ظرفیت نیروگاه‌های بزرگ² 2009-2017 (مگاوات)

 

آمار تولید انرژی‌های تجدیدپذیر کشورهای خاورمیانه با احتساب تولید نیروگاه‌های بزرگ 2009-2017 (گیگاوات ساعت)

 

ده کشور برتر تولیدکننده انرژی خورشیدی جهان³ در سال 2018

 

 

تخمین مشاغل (مستقیم / غیرمستقیم) انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان⁴ 2018-2017 (گیگاوات ساعت / مشاغل بر حسب هزار)

 

نکات کلیدی آمار جهانی مشاغل در انرژی‌های تجدیدپذیر ⁵ -۲۰۱۸

·       اشتغال در بخش انرژیهای تجدیدپذیر به ۱۱ میلیون شغل رسید.

·       ٪۳۹ از تمام مشاغل انرژی‌های تجدیدپذیر در چین می باشد

·       ۳/۶ میلیون شغل در بخش صنعت فتوولتائیک می باشد

·       ٪۳۲ مشاغل در حوزه انرژی‌های تجدیدپذیر در اختیار زنان می باشد

·       اشتغال در کشورهای چین، برزیل، آمریکا، هند و اتحادیه اروپا در صدر می باشد

·       سهم مشاغل در کشورهای آسیایی ۶۰٪ از کل جهان است

·       صنعت انرژی خورشیدی با کسب یک سوم از کل نیروی کار تجدیدپذیر انرژی ، رتبه اول را دارا می باشد.

·       اشتغال در صنعت انرژی خورشیدی در هند، آسیای جنوب شرقی و برزیل گسترش یافته ، در حالی که چین ، ایالات متحده ، ژاپن و اتحادیه اروپا مشاغل خود را از دست داده ند

·       افزایش اشتغال در سوخت های زیستی با آمار ۶٪ جهانی به ۲/۱ میلیون نفر رسید.

·       اشتغال در انرژی بادی ۱/۲ میلیون شغل ایجاد کرده است

·       منابع برق آبی بزرگترین ظرفیت نصب شده در تمام منابع تجدیدپذیر را دارد

مشاغل انرژی‌های تجدیدپذیر در جهان 2016-2017

 

الزامات توسعه انرژیهای تجدیدپذیر در ایران

در بسیاری از كشورهای جهان اهداف راهبردي بمنظور توسعه انرژ‌ي‌هاي تجديدپذير تدوين و سياست‌گذاري‌هاي لازم براي سال‌هاي 2010 تا 2020 انجام شده در اين رابطه كشورهاي توسعه یافته در اروپا در كميسيوني بدین منظور در سال 2007، هدف تأمين 20 درصد از نیازهای انرژي خود را از منابع انرژي‌هاي تجديدپذير تا سال 2020 تدوین نموده لیکن هم‌اكنون سهم انرژي‌هاي تجديدپذير در تأمين انرژي مورد نياز اروپا در حدود 8.5 درصد می باشد. طبق برنامه تدوین شده در برخی از كشورها سهم برق توليدي تجديدپذيرها از ميزان 6.3 درصد در سال 2000 به 12 درصد در سال 2006 رسيده و هدف اين كشورها افزايش اين مقدار به 27 درصد در سال 2020 و حداقل 45 درصد تا سال 2030 ميباشد با تدوین سیاستگذاری در ایران پیش بینی می شود که تا سال 2020 در ایران نیز حداقل به 15% برسد. (سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی، 1397)

چالش‌هاي موجود انرژي‌هاي تجديدپذير در ايران

متاسفانه در ایران به علت فقدان بسترسازی لازم، بویژه در سالهای قبل موانعي براي توسعه و استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير وجود داشته که برخي از آنها نيز در حال حاضر نیز وجود دارد. مهم‌ترين آنها موارد مشروحه ذيل می باشد. (سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی، 1397)

1.       وجود سوختهای فسیلی ارزان و يارانه‌اي مانع اقدام جدي عملياتي تولید انرژي‌هاي تجديدپذير و بطور وسيع شده لذا در حال حاضر اين مشكل نيز همچنان پابرجا می باشد پیش بینی می شود با اجراي كامل اصل44 قانون اساسي و نیز اجرای طرح تحول اقتصادي با توجه به سال جهاد اقتصادی بمنظور نزديك شدن قيمت‌هاي سوخت فسيلي به ارزش واقعي ، بستر و شرايط مناسب براي توسعه صنعت انرژي‌هاي تجديدپذير در كشور فراهم شود.

2.       فقدان برنامه جامع و مدون ملي مناسب با معيارهاي كمّي كه به صورت قانوني تثبيت شده باشد، يكي از دلايل مهم بوده در اين زمینه اگر چه در برنامه چهارم و در قالب اسناد بخشي و فرابخشي (موضوع مواد155 و 156 قانون برنامه چهارم) سعي گردید كه اهداف كمّي و قانوني جهت توسعه صنعت انرژي‌هاي تجديدپذير به عنوان برنامه توليد برق، پيش‌بيني و اجراء شود، لیکن عدم وجود تخصيص اعتبار کافی پيش‌بيني شده و همچنين عدم تطبیق اهداف كمّي ياد شده با مطالعات استراتژيك و جامع در اين رابطه موجب شده که عملاً اهداف مذکور تحقق عيني پيدا ننماید. هم اکنون سازمان انرژي‌هاي نو با انجام مطالعات پايه استراتژيك منطبق بر مدل علمي و قابل قبول توسط صاحب نظران تلاش در جهت تهيه برنامه جامع و قانون كامل در این رابطه نموده که احتمالاً در برنامه پنجم توسعه قابل اجراء خواهد بود.

3.       وجود مشكلات ساختاري در برنامه سوم توسعه مبني بر حضور چند نهاد دولتي در موضوع انرژي‌هاي تجديدپذير همانند وزارت جهاد كشاورزي، سازمان بهينه‌سازي مصرف سوخت، سازمان انرژي اتمي و وزارت نيرو از عوامل ديگر موانع ياد شده بوده كه موجب پراكندگي و موازي‌كاري و در نتيجه انجام هزينه‌ اعتبارات به صورت غيرمتمركز و كم‌اثر و ناقص آنها گردیده معهذا در برنامه توسعه چهارم نیز اقدام موثر و کافی صورت نگرفته است.

4.       ورود بخش خصوصي به عرصه توسعه انرژي‌هاي تجديدپذير، دارای مشکلاتی بوده بطوریکه در حوزه‌هاي تجاري مانند باد كه خود ناشي از پايين بودن تعرفه‌هاي خريد برق تجديدپذير در مقايسه با بالا بودن هزينه‌هاي اوليه سرمايه‌گذاري در اين قبيل نيروگاه‌ها با نيروگاه‌هاي متعارف فسيلي كه از سوخت ارزان استفاده می نمایند، می باشد موجب عدم قبول قراردادهاي مورد نياز نزد بانك‌ها می باشد از طرف ديگر به علت فقدان بستر قانوني جامع و مواردي نظير زمان‌ و دشواري تأمين منابع مالی و اعتباري جهت خريد تضميني به صورت بلندمدت، مشكلات تهيه زمين با مساحت مورد نياز احداث نيروگاه‌هاي بادي و دشوار بودن اخذ مجوز با توجه به قوانين زيست‌محيطي موجب سرگرداني بخش خصوصي در ورود به اين صنعت می شود اخيراً وزارت نفت و نيرو و هيئت دولت به استناد اصل 138 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران و بند 62 آئين‌نامه تنظيم بخشي از مقررات مالي دولت، مصوبه‌اي را تصويب نموده كه به موجب آن نرخ خريد برق توليدي بخش‌هاي غيردولتي از منابع انرژي‌هاي نو در ساعات اوج و عادي و در ساعات كم‌باري افزايش يافته است. 

علیرغم فقدان وجود بسترهای مناسب برخي از موانع عملياتي در كند بودن اجرای پروژه های مربوط به انرژیهای تجدیدپذیر نتايج اقدامات در اين زمينه تأثيرگذار بوده كه مي‌توان به مهم‌ترين آنها در موارد ذيل اشاره كرد: (سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی، 1397)

5.       كمبود اعتبارات مالی مورد نياز جهت اجرای طرح‌ها و پروژه‌ها و عدم تخصيص كامل و به موقع آنها.

6.       محدود بودن مشاوران و پيمانكاران و ناظران ذيصلاح در اين رابطه و هزينه و زمان‌بر بودن ايجاد پتانسيل‌هاي فني، علمي و صنعتي مورد نياز براي اجراي اين پروژه‌ها در كشور.

7.       صنعت جديد و در عين حال پيشرفته برخي از تكنولوژي‌ها و فقدان دانش كافي در اين زمينه‌ها در كشور؛ که فاقد سوابق و تجربه قبلي در كشور بوده است.

8.       كندي مراحل عقد قرارداد پيمان‌ انجام كار، مشاوره و عدم مديریت در اجرای طرح و همچنین فقدان هزينه كافي با توجه به ضوابط و قوانین حاكم بر طرح‌هاي عمراني، بویژه اینکه اكثر پروژه‌ها ماهيت تحقيقاتي و پژوهشي دارند.

9.       موانع موجود ایجاد شده بمنظور عقد قراردادهاي جديد با توجه به روابط خاص بين‌المللي و فقدان دانش و تكنولوژي روز به علت تحريم‌هاي مختلف جهاني و افزايش هزينه‌هاي تأمين مواد اوليه قطعات و تجهيزات از كشورهاي اروپايي ناشي از افزايش نرخ يورو و دلار در مقابل ريال و تحريم‌هاي اعمال شده مذكور که عوامل تاثیرگذار در اجرای پروژه های مربوط به انرژي‌هاي تجديدپذير می باشد.

ضرورت توجه ویژه به انرژیهای تجدیدپذیر در ایران

براساس برنامه ريزيهاي صورت پذيرفته گاز جایگزین نفت در توسعه می شودلذا باید توجه نمود كه با مقایسه میزان استفاده از گاز با کشورهای منطقه و روشهای استحصال موجود برای تولید گاز نمی توان گاز را جایگزین نفت نمود. از طرف دیگر آلودگیهای ناشی از تولید و مصرف گاز کمتر از نفت نیست لذا بنظر میرسد که الزامی است انرژیهای تجدیدپذیر جایگزین نفت شوند. (میرزا محمدی و همکاران، 1399)

ایران کشوری با طبیعت 4 فصل و پتانسیل استفاده از نوع انرژی‌های تجدیدپذیر هم در آن وجود دارد. همچنین پتانسیل مناسبی نیز برای استفاده از انرژی زمین گرمایی در کشور وجود دارد که باید به ان پرداخت متاسفانه هنوز تفکر استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر بطور کامل و جامع در میان مسئولان و مردم نهادینه نشده از طرف دیگر منابع نفتی نیز با سرعت هر چه بیشتر مصرف و هدر داده می شود که علاوه بر آثار نامناسب در اقتصاد و توسعه کشور محیط زیست را نیز هم با استخراج و اکتشاف و هم با مصرف نامناسب از سوخت تخریب نموده که توجه ویژه به استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر را در کشور می طلبد. (سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی، 1397)

سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در کشور

سهم انرژیهای تجدیدپذیر از کل منابع انرژی در کشورهای آسیایی بالا بوده اما سهم انرژیهای تجدیدپذیر مدرن و برق آبی از کل انرژیهای تجدیدپذیر در برخی از کشورها منجمله ایران بسیار پایین می باشد. هر چند که سهم انرژیهای تجدیدپذیر مدرن در ترکیب انرژی کشورهای در حال توسعه آسیایی رو به افزایش باشد افزایش این سهم نه تنها امنیت انرژی را بالا می برد بلکه با محیط زیست نیز سازگار بوده و به سلامتی مردم منجر می شود. بسیاری از کشورهای آسیایی در زمینه انرژیهای تجدیدپذیر اهداف ملی را تعیین نموده اند و این اهداف به مرور زمان بازنگری و تحکیم یافته معهذا برای تحقق این اهداف ، دولتها باید برای استفاده گسترده از انرژیهای تجدیدپذیر به تدوین سیاستها و ایجاد مشوق ها اقدام نمایند در این رابطه بانکهای توسعه چند جانبه می توانند در حمایت و توسعه انرژیهای پاک و به تبع آن کاهش آلودگیهای زیست محیطی ناشی از تولید و مصرف انرژی نقش حیاتی داشته لیکن این بانکها می بایستی به تامین مالی و حمایتهای تکنولوژیکی برای شتاب بخشیدن به توسعه انرژیهای تجدیدپذیر و افزایش راندمان انرژی تاکید بیشتری نمایند. ضرورت استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر به جای سوختهای فسیلی برای آینده کشور الزامی می باشد. (سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی، 1397)

نمونه های مختلف انرژی از جمله انرژی باد که توسط توربینهای بادی استحصال می گردد نیز صرفاً از ذخیره شدن انرژی خورشیدی که ظرفیتهای حرارتی ایجاد شب و روز می باشد بوجود می آید بنابراین منشاء انرژي‌هاي تجديدپذير باد نیز چیزی جز خورشید نیست منشاء انرژی برقابی نیز بخارشدن آب اقیانوسها و دریاها در اثر تابش خورشید صعود بخار آب به لایه های بالای هوا و حرکت آن بهمراه هوا و نزول باران و برف به هنگام صعود هوا به ارتفاعات که انرژی پتانسیل صعود خود را از گرمای خورشید دریافت کرده اند استحصال انرژی برقی وآبی توسط زدن سدها یکی از منابع دیگر انرژي‌هاي تجديدپذير محسوب می شود. (میرزا محمدی و همکاران، 1399)

انرژی زیست توده نیز چیزی جز استحصال باقیمانده انرژی ارگانیک اولیه ذخیره شده فتوسنتزی توسط گیاهان از ضایعات موجودات و گیاهان تبدیل شده به زباله در محیط بی هوازی بصورت گاز متان نیست در زمینه انرژی هسته ای که انرژی حاصل از شکست اتمی اورانیوم می باشد یکی از نمونه های تامین انرژی مي باشد باید برای بلندمدت ، تعیین اولویتها را مشخص و کلیه عوامل فنی ، اقتصادی ، اجتماعی ، زیست محیطی و سیاسی بصورت مثبت و منفی طي بررسيهای مورد لزوم در قالب مطالعات استراتژیک امکان سنجی شده و تدوین شود. (سازمان انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی، 1397)

بدیهی است که جایگاه منابع فسیلی و اورانیوم در رابطه با تولیدات پتروشیمی و سایر محصولات و تولید صلح آمیز هسته ای در ایران ضرورت داشته و این منابع اهمیت خود را بعنوان سوخت بتدریج و بدلایل عدیده. از جمله محدودیت منابع ، علل زیست محیطی ، سیاسی و اجتماعی و اقتصادی از دست داده و سایر نیازهای دیگر بکار گرفته خواهند شد.

منافع ملی و جهانی کشور از استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر

انرژیهای تجدیدپذیر شامل منابع متنوع و مختلفی بوده که از انرژیهای طبیعی و در دسترس و در محل زندگی به دست می آید لیکن این انرژیها صورتی آرمانی ندارد اما استفاده بیشتر از آن موجب می شود که واردات نفت را کاهش داده و سطح آلودگی ها و انتشار گازهای گلخانه ای را كاهش داده و مشاغل جدید ایجاد نموده تا رفاه مردم نیز تامین گردد. انرژی تجدیدپذیر قادر خواهد بود برای کشورهای در حال توسعه و مناطق روستایی ، فرصتها و امکانات فوق العاده فراهم نماید. (میرزا محمدی و همکاران، 1399)

انتقال تکنولوژی به کشورهای در حال توسعه

چشم انداز استفاده از انرژی تجدیدپذیر در کشور ما نیز در آینده قابل توجه و نیز مثبت بوده و بطوریکه این روند به طور دائم در حال تغییر و سرعت می باشد این موضوع سبب می شود که مبارزه تنگاتنگی برای طراحان سیاستهای دولتی بوجود آید لذا طراحانی که باید دائماً بر پیش بینی های رایانه ای تکیه مي زنند و ممکن است بعلت افزایش بسیار سریع قیمت نفت و افزایش سریع تقاضا در جهان برای استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر از اعتبار دور شده باشندلذا بمنظور فراهم آوردن چنین فرصتهایی ، قیمتهای انرژی سنتی می بایستی کماکان بالا بوده و بهای استفاده از انرژیهای تجدیدپذیر نیز همچنان کاهش پیدا نماید و در این رابطه سیاستهای دولتی نیز ثابت و قابل پیش بینی بوده تا سرمایه گذاران و وام دهندگان را به حمایت مالی از سیستمهای انرژیهای تجدیدپذیر تشویق و متعهد نمایند که نسبت به ترویج و توسعه اینگونه انرژیها اهتمام تا از طریق هماهنگی های بین المللی انتقال تکنولوژیهای مختلف به کشورهای در حال توسعه میسر شود. (میرزا محمدی و همکاران، 1399)

توسعه انرژي‌هاي تجديدپذير و تاثیر آن در ابعاد اقتصادی و اجتماعی

توسعه انرژي‌هاي تجديدپذير منافع اقتصادي و اجتماعي مختلفي را برای کشور به همراه دارد؛ لذا از جائیکه مصرف سوخت‌هاي فسيلي با توجه به محدوديت منابع در تأمين انرژي که در آينده نزديك براساس پيش‌بيني به اتمام می رسد این موضوع بسیار حائز اهمیت بوده بنابراین فقدان هزينه‌هاي زيست‌محيطي و اجتماعي نیز خود از جنبه هاي مثبت می باشد. با گسترش روزافزون نياز به انرژي و محدوديت منابع فسيلي، افزايش آلودگي محيط‌زيست ناشي از مصرف اين منابع، موضوع گرم شدن هوا و آثار پديده گلخانه‌اي، ريزش باران‌هاي اسيدي و ضرورت متعادل كردن نشر دي‌اكسيدكربن، در مجموع لزوم صرفه‌جويي در مصرف سوخت‌هاي فسيلي و توجه به استفاده از منابع انرژي تجديدپذير را امری اجتناب ناپذیر مي‌نماید بطوریکه در برخی از كشورها با استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير در بخش توليد برق، توانسته اند از انتشار بيش از 100 ميليون تن گاز دي‌اكسيدكربن جلوگيري نموده که در کاهش آلاینده های محیط زیستی بسیار قابل اهمیت می باشدكه خود نمونه بارزی از استفاده از تکنولوژیهای اینگونه انرژیها خواهد بود. (گرد و همکاران، 1397)

از طرفی قابليت توليد غيرمتمركز برق از انرژي‌هاي نو، فرصت پيشرفت و توسعه را جهت نقاط دور افتاده و روستايي کشور فراهم ساخته که این امر موجب تقويت ساختار اجتماعي و اقتصادي مناطق روستايي و جلوگيري از مهاجرت آنها به شهرها خواهد نمود. در زمینه اشتغال‌زايي استفاده از انرژي‌هاي تجديدپذير نیز قابل اهمیت بوده وضعيت اشتغال‌زايي اين سيستم‌ها، به علت ماهيت نوین آنها بيش از اشتغال‌زايي ناشي از توسعه استفاده از سوخت‌هاي فسيلي بوده بطوريكه استفاده از اين سيستمها به صورت بومي و محلي نیز ميسر می باشد برابر بررسیهای بعمل آمده فرآيند نصب، اجرا، بهره‌برداري و نگه‌داري از انرژي‌هاي تجديدپذير، عمدتاً در مناطق روستايي و محروم تحقق می یابد لذا با توجه به اینکه چنين مناطقي از نرخ بيكاري بيشتري برخوردارند و كاربرد اين سيستم‌ها مي‌تواند در تثبيت جمعيت ساكن در اين مناطق مفيد واقع شوند لذا تأثير به سزايي در كاهش ميزان محروميت اين مناطق و افزايش رشد و بهره‌وري كشور خواهد داشت از طرفی نقش مؤثر در پدافند غيرعامل كه اثرات مهمي در تأمين زيرساخت مناسب در بخش انرژي كشور دارد نیز موجب می شود که امنيت سيستم انرژي فعلی كشور را تأمين نماید لذا با بررسي ويژگي‌هاي سيستم انرژي كشور مشاهده مي‌شود كه فقدان تنوع در استفاده از اين سيستم در سه حوزه منابع، تكنولوژي مولّد و شبكه توزيع از يك طرف و عدم اطمينان بالا به سيستم انرژي، موجب شده كه درجه امنيت انرژي در كشور در سطوح پايين بوده لذا براي كشور ما كه در منطقه اقتصادي، سياسي و نظامي خاصي چون خاورميانه واقع شده و به دنبال تحقق اهداف آرمان‌هاي توسعه می باشد اهميت بيشتري پيدا مي‌ نماید. از طرفي طی بررسي عوامل مؤثر در ايجاد امنيت در سه حوزه منابع، توليد و توزيع را مي‌توان چنین مطرح نمود كه توسعه استفاده از انرژي‌هاي نو مي‌تواند نقش به سزايي در افزايش درجه امنيت سيستم انرژي كشور (پدافند غيرعامل) را ايفا نماید؛ زيرا با استفاده از توسعه زیرساختهای منابع انرژي‌هاي نو به تنوع در منابع انرژي فعلي و تطبيق بيشتر با قوانين و موانع زيست‌محيطي، تنوع در تكنولوژي‌هاي توليد انرژي و كمك به حذف نقاط حساس در شبكه انتقال نیروگاههای برق ، تاسیسات نقتی دست پیدا نمود همچنین توسعه كاربرد انرژي‌هاي تجديدپذير مي‌تواند به امنيت ملي كشور نيز كمك نماید، زيرا با بررسي چشم‌انداز 20 سال آينده ملاحظه مي‌شود كه بخش قابل توجهي از توليد ناخالص داخلي كشور از طريق صادرات حامل‌هاي انرژي فسيلي تأمين خواهد گردید معهذا با توسعه انرژي‌هاي تجديدپذير مي‌توان ضمن توليد انرژي ؛ كمك به حفظ تداوم صادرات حامل‌هاي انرژي و حفظ و صيانت از منابع فسيلي براي نسل‌هاي آينده را نيز فراهم آورد. (گرد و همکاران، 1397)

روشهای استفاده از اتلاف گرمای خروجی ناشی از تولید انرژی

نیروگاههای سیکل ترکیبی بسیار کارآمدتر از نیروگاههای معمولی هستند زیرا آنها اتلاف گرمای خروجی در طی تولید برق را نیز مجدداً برای تولید انرژی گرمایی مورد استفاده قرار می دهند. در مقایسه با نیروگاههای استاندارد دستگاههای تولید ترکیبی می توانند هزینه های برق و گرما را تا میزان 40% کاهش دهند. اگر این تکنولوژی توزیعی به طور وسیعی استقرار یابد و بتواند به طور موثری به شبکه برق متصل شود پتانسیلی برای کاهش چشمگیر انتشار گازهای خطرناک می باشد تکنولوژی ترکیبی گرما و برق استفاده شده در دستگاههای تولید ترکیبی در روشهای دیگری از نیروگاهها نیز استفاده شده علاوه بر اینها کاربرد حذف گرما در فرآیند تولید برق در راستای اهداف گرمایشی روی هم رفته فرآیند کارآمدتری را به وجود می آورد. (گرد و همکاران، 1397)

 

توسعه نیروگاه‌های مقیاسِ کیلوواتی در کشور

تقاضا برای روشهای تولید پایدار ذخیره سازی انرژی در حال افزایش بوده به طوریکه همواره برای تامین انرژی پایدار از اهمیت بیشتری برخوردار می باشد در حقیقت کلیه روشهای ذخیره سازی در صدد ذخیره انرژی مازاد.در هنگامی که مصرف انرژی پایین تر باشد بوده تا بتواند در زمانی که تقاضا برای انرژی زیادتر می باشد مورد استفاده قرار دهند. تعدادی از تکنولوژیهای متفاوتی که در مقیاسی وسیع می توانند مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از: تکنولوژیهای پمپی یا مکشی ، هوای فشرده ، ذخیره انرژی مغناطیسی و زمین گرمایی همچنين باتری نوین. سیستمهای ذخیره سازی مغناطیسی با ایجاد راندمان خروجی تا حد 98 درصد ، همواره تاثیرگذارند به علاوه این تکنولوژی بهره برداری از مقادیر هنگفتی از انرژی را با سرعت زیاد مقدور می سازد. (گرد و همکاران، 1397)

از طرفي سیستمهای ذخیره سازی انرژی زمین گرمایی نیز می توانند برای ذخیره سازی انرژی فصلی به کار برده شوند بنابراین گرمای تولید شده در تابستان می تواند در زمستان مورد استفاده قرار گیرد. ذخیره سازی انرژی پایه هیدروژنی یک روش موثر انرژی مصرفی توسط ایستگاههای بادی یا سیستم های برق زای نوری به طور بی رویه تولید شده را فراهم نماید تجربه الکتریکی برای تولید هیدروژن مورد استفاده قرار گرفته لیکن در مواقع لزوم هیدروژن می تواند به انرژی قابل استفاده تبدیل شود در آینده اضافه شدن هیدروژن به پیلهای سوختی برای جذب انرژی مازاد بر نیاز در طی دوره های پیک امکان پذیر خواهد شد. مزیت این روش موجب می شود که پیلهای سوختی راندمان خروجی 65% داشته و به هیچ وجه انتشارات مضر تولید ننمایند. (گرد و همکاران، 1397)

روش شناسی

بدون وجود دقت⁶ علمی، پژوهش کمی‌یا کیفی، فاقد ارزش بوده و مطلوبیت خود را از دست خواهد داد. روایی و پایایی، معمولا در تمامی‌مطالعات کمی‌و کیفی مورد توجه قرار می‌گیرند و کاربرد آن، در همه شیوه های تحقیق، یکی از دغدغه های پژوهشگران است که مورد توجه بسیاری از آنها قرار گرفته است. در حال حاضر، چالش ها، نسبت به دقت علمی‌در مطالعات کیفی، با گسترش و ترویج نرم افزارهای آماری و توسعه سیستم های محاسباتی در مطالعات کمی، همزمان شده و مطالعات کیفی نیز از جهت روایی و پایایی مورد نقد قرار گرفته اند تا این تحقیقات، رویکردی مناسب در علم به شمار آیند. چراکه دقت در مطالعات کیفی مهمترین مساله برای مخاطبین به شمار می‌آید و از طرف دیگر، نیاز به پرسش مداوم در مورد ساختار رویکردها و عملکرد مطالعات کیفی نیز احساس می‌گردد. استرابرت (۲۰۱۱) اظهار می‌دارد: «اصل دقت علمی‌در تحقیقات کیفی هنوز هم یکی از نگرانی های محققین محسوب می‌شود و بحث های قابل توجهی پیرامون این موضوع بوجود آمده است». دقت علمی‌در مطالعات کیفی، شامل تمامی‌فعالیت هایی می‌باشد که احتمال داده های معتبر را افزایش می‌دهد. هدف از دقت علمی‌در مطالعه کیفی این است که بدرستی بیانگر تجربیات واقعی مشارکت کنندگان باشد. اخیرا معیارهای جدیدی جهت قضاوت در مورد دقت علمی‌تحقیقات کیفی، ارائه شده اما هیچکدام به گستردگی استفاده از معیارهای گوبا و لینکولن⁷ نیستند. لذا محقق در این تحقیق از چهار معیار گوبا و لینکون (۱۹۹۴) که عبارتند از اعتبار⁸، انتقال پذیری⁹، اطمینان پذیری¹⁰ و تأئید پذیری¹¹ استفاده خواهد کرد.

اعتبار شامل فعالیت هایی است که احتمال بدست آوردن یافته های معتبر را افزایش می‌دهد. روش های تأمین اعتبار عبارتند از: درگیری طولانی مدت و مشاهده مداوم¹²: یکی از بهترین راه های ایجاد دقت، درگیری طولانی مدت با موضوع¹³ است. غوطه وری¹⁴ (درگیری طولانی مدت)، یکی از اعمال مهم پژوهشگر در فرآیند این تحقیق بوده است. به این شکل که پژوهشگر به طور کامل درگیر تحقیق می‌شود، با مشارکت کنندگان، ارتباط صحیح و مناسب برقرار می‌کند و پذیرای مفاهیم عمیقی است که در فرآیند مطالعه آشکار می‌شوند. اگر درگیری طولانی مدت، در عرصه تحقیق ایجاد شود، مشاهده مداوم عمیقی، فراهم می‌شود. این امر نیز علاوه بر افزایش دقت علمی، محقق را قادر ساخته تا در زمینه مطالعه، غوطه‌ور گردد.

بازبینی توسط همکار¹⁵: روش دیگری که محقق برای افزایش دقت علمی‌در این تحقیق صورت داده است، بازبینی توسط همکار است. بازبینی توسط همکار، تعامل بین پژوهشگر و سایر افرادی است که در زمینه روش‌های تحقیق تجربه دارند. همکاران تحقیق، مشاوران مطالعه و زمینه راهنمایی برای طرح تحقیق، جمع‌آوری داده‌ها و تحلیل داده‌ها را فراهم می‌کنند. این روش با هدف به چالش کشیده شدن مطالعه و سوالات انتقادی، به طرق مختلفی مانند ارائه یا انتشار یافته های اولیه و یا یک بحث انتقادی انجام پذیرد. بدیهی است، پرسش سایر محققان و پاسخ به نظرات انتقادی آنها، به معنی به رسمیت شناخته شدن روش و یافته ها توسط محققان دیگر، می‌باشد. اعتبار پژوهشگر¹⁶، آخرین روش بکار گرفته شده در ارتقاء ارتقاء دقت علمی‌است. در مطالعات کیفی، پژوهشگران، ابزارهای جمع‌آوری اطلاعات و انجام دهنده فرآیند تجزیه و تحلیل هستند. بنابراین آموزش محققین، صلاحیت ها و تجارب آنها برای تولید داده های معتبر، مهم است.

3- انتقال پذیری¹⁷

قابلیت انتقال از نظر مفهومی، شبیه تعمیم پذیری اعتبار خارجی در مطالعات کمی‌است و به احتمال اینکه داده‌های مطالعه در وضعیت های مشابه، برای دیگران معنایی مشابه ایجاد کند اشاره دارد. قابلیت انتقال، تناسب نیز نامیده شده است. انتقال پذیری، پاسخ به این سوال است که آیا بافته ها، مناسب و یا قابل انتقال به دیگر استفاده کنندگان هستند. به عبارت دیگر، تناسب داده ها، قابلیت انتقال یافته ها به موقعیت های مشابه می‌باشد، در واقع، تناسب، بازتابی از این است که آیا فرضیه ها و قضایای علمی‌مشتق شده از تحقیق، می‌توانند در زمینه ای دیگر قابلیت کاربرد پیدا نمایند. محقق از موارد ذیل جهت افزایش تناسب داده‌ها کمک گرفت:

1- ارائه جزئیات بیشتر در رابطه با شرکت کنندگان و خصوصیات محیط، به افزایش تناسب داده‌ها با محیط تحت مطالعه: برخی از این جزئیات شامل اطلاعات جمعیت شناختی مثل سن، جنس، سابقه کار، میزان تحصیلات، مصادیق فرهنگی گروه و یا سایر موارد با توجه به نوع تحقیق و مشارکت کنندگان آن بود. ارائه این اطلاعات به خواننده گزارش مطالعه، کمک می‌نماید تا در ذهن خود به ترسیم بهتری از زمینه ای بپردازد که نظریه و طبقات حاصل از مطالعه، از آن مشتق شده اند. علاوه بر توصیف وسعت و زمینه مطالعه، جزئیات خصوصیات نمونه و عرصه تحقیق، به خوانندگان کمک می‌کند تا به بررسی مناسبی از تناسب داده‌ها با نظریه دست یابند. در همین رابطه استومل¹⁸ (2014) می‌نویسد: «توصیف غنی¹⁹، یک توصیف خیلی جامع از ماهیت مشارکت کنندگان، تجارب گزارش شده توسط آنان و مشاهدات پژوهشگر در طول مطالعه، برای فراهم کردن اطلاعات جامع در مورد مطالعه، می‌باشد». از طریق چنین اطلاعاتی، محققین می‌توانند بررسی کنند که آیا یافته در جمعیت یا مکانی دیگر کاربرد دارد یا خیر؟

2- مشخص کردن سوابق مرتبط با هر طبقه پدید آمده در مطالعه: متون مرتبط با هر طبقه در مطالعه توصیف شدند. البته نباید فراموش نمود که قضاوت نهایی در رابطه با قابلیت انتقال یافته های تحقیق، با خوانندگان تحقیق خواهد بود.

4- اطمینان‌پذیری (اعتماد)

اطمینان پذیری از نظر مفهومی، بیشتر شبیه پایانی از نوع همسانی درونی²⁰ و آزمون مجدد²¹ در رویکردهای کمی‌است و به پایدار یا ناپایدار بودن الگوی داده‌ها در موقعیت یا زمان دیگر اشاره دارد. اگر یافته های یک مطالعه، نزدیک و در ارتباط با یکدیگر باشند، بدین معنی است که خواننده قادر خواهد بود کفایت تجزیه و تحلیل را از طریق پی گیری فرآیند تصمیم گیری پژوهشگر، ارزشیابی نماید.

محقق بر اساس نظر هرپل²² مشخصاتی را که بایستی مستندات، دارا باشند، شامل اطلاعات خام (ضبط شنیداری و تصویری، یادداشت در عرصه و ثبت دیگر نوشته ها)، کاهش داده‌ها و روند آنالیز محصولات، بازسازی داده‌ها و سنتز تولیدات، روند یادداشت‌ها، مواد مرتبط با هدف و موقعیت‌ها، ابزار ارتقاء اطلاعات (فرم مصاحبه و مشاهده) را ملاک عمل قرار داده است.

5- تأئیدپذیری (قابلیت تایید)

یکی دیگر از معیار های موثق بودن، تأییدپذیری است. تأیید پذیری یک معیار، فرآیندی تدریجی و مداوم است. باقی گذاردن یک حسابرسی، روشی است که پژوهشگران، توسط آن، تأئید پذیری یافته های پژوهش را مستند می‌کنند؛ یعنی ثبت فعالیت ها در طول زمان، به طوری که سایر افراد بتوانند آنها را پی گیری نمایند. هدف از این کار تا حد ممکن تشرح واضح مدارک و فرآیند فکری است که منجر به نتیجه گیری شده است. در همین رابطه استومل (۲۰۰۴) می‌نویسد: هدف بررسی تأیید پذیری، مشخص کردن این است که آیا دو محقق (یا بیشتر)، می‌توانند بر روی تصمیم هایی که در طول مطالعه اخذ نموده اند؛ به توافق برسند؟ تصمیماتی پیرامون این که چه داده هایی جمع‌آوری شده، چگونه تفسیر شده اند و کاربرد ها یا ارتباط یافته های مطالعه در عمل چیست». پژوهشگران از طریق حسابرسی، تأئید پذیری را مورد بررسی قرار می‌دهند. در این تحقیق بر اساس آنچه تا کنون بیان شد و در ادامه در نتایج ملاحظه می‌شود، کار محقق قابل تائید است. به عبارت دیگر، محقق تا چه حد بسیار زیادی، از گزارش برای ذهنیت فردی و تورش خویش، آگاه است.

6- رویکرد تحلیل محتواي کیفی در این تحقیق

همانگونه که می‌دانید، بر اساس نظریۀ شی‌یه و شانون رهیافت‌هاي موجود در زمینۀ تحلیل محتوا به سه بخش تقسیم می‌شوند: تحلیل محتوای عرفی و قراردادی²³؛ تحلیل محتوای جهت‌دار²⁴؛ تحلیل محتوای تلخیصی یا تجمعی²⁵. به کارگیری هر یک از این روش‌ها بر اساس موضوع و ساختار پایان‌نامه متفاوت است. محقق در این تحقیق از رویکرد تحلیل محتواي کیفی استفاده کرده است. در یک تحلیل محتواي کیفی با رویکرد تلخیصی، تحلیل داده با جست وجوي کلمات مشخص به وسیلۀ روش دستی یا کامپیوتري آغاز می‌شود. واژگان پرشماري براي هر اصطلاح مشخص محاسبه می‌شوند. در اینجا محقق می‌خواهد بداند که واژة مورد نظر چه به صورت مستقیم و چه غیرمستقیم به چه تعداد و توسط چه کسانی به کار برده شده است تا براساس آنها به مضمون سازي رمزها بپردازد²⁶. این حالت به محقق اجازه می‌دهد تا به تفسیر مضامین مربوط به هم بپردازد. محقق در این تحقیق تلاش کرده است بر این اساس، کاربرد کلمه و یا معانی اي را که یک کلمه م یتواند داشته باشد، کشف کند. تحلیل محتوا با رویکرد تلخیص، داراي مزیت‌هایی است. براي مثال، این نوع از تحلیل محتوا به علت تأکید بر کلمات ویژه و مورد نظر محقق، نتایج مستند و قابل اعتمادی که البته مورد علاقه محقق نیز هست، را در پی داشته باشد²⁷ و یا اینکه بینشی بنیادین از این موضوع را که چگونه افراد کلمات را به کار می‌برند ارائه می‌کند. خلاصۀ سه رویکرد متفاوت تحلیل محتواي کیفی به نمایش درآمده است:

جدول 14- اختلافات اساسی کدگذاری در سه رویکرد تحلیل محتوا²⁸

نوع تحلیل محتوا	آغاز تحقیق	زمان تشخیص رمزها یا کلمات کلیدي	منشأ رمزها یا کلمات کلیدي
تحلیل محتواي عرفی	مشاهده	رمزها هم زمان با تحلیل داده معین می‌شوند	رمزها از داده‌ها مشتق می‌شوند
تحلیل محتواي جهت دار	نظریه	رمزها هم زمان با تحلیل داده‌ها و یا قبل از آنها مشخص می‌شوند	رمزها از تئوري یا یافته هاي تحقیق مشتق می‌شوند
تحلیل محتواي تلخیصی	کلمات کلیدي	کلمات کلیدي قبل و در ضمن تحلیل داده‌ها تعریف می‌شوند	کلمات کلیدي براساس علاقۀ محقق یا ادبیات تحقیق به دست می‌آیند

پس از مشخص کردن روش پژوهش و جمع­آوری داده­های مورد نیاز برای بررسی سوالات با استفاده از ابزارهای مناسب، اکنون نوبت آن است که پژوهش­گر با بهره­گیری از تکنیک­های مناسبی که با روش پژوهش، نوع متغیرها و... ارتباط و سازگاری دارند، داده­های جمع­آوری شده را دسته­بندی و تجزیه و تحلیل کند و در نهایت سوال های پژوهش را مورد بررسی قرار دهد تا سرانجام بتواند راه حل و پاسخی برای هر یک از پرسش­های پژوهش بیابد. پیوند دادن موضوع پژوهش به رشته­ای از اطلاعات موجود مستلزم اندیشه­ای خلاق است. معمولاً موضوعی به ذهن محقق خطور می­کند که یافتن منابع داده­های موجود برای بررسی آن مستلزم خلاقیت ذهنی محقق است. آرایش و تنظیم داده­ها نیز مستلزم خلاقیت است (کرسول، 2014: 19). فرایند تجزیه و تحلیل داده­ها فرایندی چند مرحله­ای است که طی آن داده­هایی که با استفاده از ابزارهای جمع­آوری، از جامعه (نمونه) آماری فراهم آمده­اند خلاصه، کدبندی، دسته­بندی و در نهایت پردازش می­شوند تا زمینه برقراری انواع تحلیل­ها و ارتباط­ها بین این داده­ها به منظور جواب سوالات پژوهش فراهم آید. تجزیه و تحلیل اطلاعات به عنوان مرحله­ای علمی از پایه­های اساسی هر پژوهش علمی به شمار می­رود که به وسیله آن کلیه فعالیت­های پژوهش تا رسیدن به نتیجه، کنترل و هدایت می­شوند.

در پژوهش حاضر سعی بر آن بود تا طراحي الگوي مدل کسب و کار فن بازارها در حوزه انرژی های تجدیدپذیر مورد بررسی قرار گیرد. لذا برای انجام این کار، محقق با مشورت با استاد راهنما و بعضی از اساتید، لیستی از کارشناسان و مطلعين کليدي و خبرگان حوزه منابع انسانی و آموزش و پرورش، که از سوابق اجرایی در سطوح تصمیم­گیری برخوردار بوده تهیه نمود. همچنان که در فصل سوم نیز اشاره شد، تعدادی از این افراد بنا به دلایل اداری از مصاحبه حذف شدند. سپس داده های حاصل از مصاحبه با افراد مذکور در خصوص سئوالات اصلی پژوهش، در ابتدا به طور کلی تکمیل و سپس بر اساس یک چارچوب مفهومی در رابطه با موضوع پژوهش در قالب مقولاتی مفهومی دسته بندی و تحلیل گردید. اما باید خاطرنشان ساخت که مقوله بندی این مفاهیم صرفاً جنبه نظری داشته و در عمل نمی توان بسیاری از این مولفه ها را از هم متمایز ساخت.

همانطور که در فصل سوم به تفصیل اشاره شد روش تحقیق پژوهش حاضر از نوع آمیخته (کیفی-کمی) است. بر اساس اهداف تحقیق و فرایند اجرایی ابتدا داده های کیفی از طریق مصاحبه های نیمه ساختار یافته گردآوری گردید. در ادامه داده های کمی از طریق پرسشنامه محقق ساخته اندازه گیری شد. بدین منظور جهت تحلیل داده ها در این فصل، ابتدا داده های کیفی بر اساس رویکرد کدگذاری باز و محوری به همراه شواهد مستند ارائه می‌گردد. در پایان تحلیل داده های کیفی الگوی پیشنهادی تحقیق تدوین می‌گردد. در مرحله کمی به توصیف (الگوي مدل کسب و کار فن بازارها در حوزه انرژی های تجدیدپذیر) از منظر کارشناسان و مطلعين کليدي و خبرگان حوزه منابع انسانی و مدیران آموزش و پرورش دارای سوابق تصمیم گیری در آموزش و پرورش پرداخته می شود. بدین منظور از شاخص های آمار توصیفی (میانگین، انحراف معیار) استفاده شد. در ادامه این مرحله، به منظور برازش مدل پیشنهادی (در مرحله کیفی) از تحلیل معادلات ساختاری با تکنیک PLS استفاده شده است.

7- تجزیه و تحلیل داده‌های کیفی (خبرگان و صاحب نظران)

روش ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﺑﺮاي ﺗﺤﻘﻖ ﻫﺪف ﻣﺬﮐﻮر (الگوي مدل کسب و کار فن بازارها در حوزه انرژی های تجدیدپذیر) در قسمت کیفی ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻪ از داده اﺳﺖ و از ﺑﯿﻦ روﯾﮑﺮد ﻫﺎي ﻣﻮﺟﻮد ﻧﻮع ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ اﺷﺘﺮاس و ﮐوﺮﺑﯿﻦ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ. اﯾﻦ روﯾﮑﺮد داراي ﻣﺪﻟﯽ ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺪﻟﯽ ﭘﺎراداﯾﻤﯽ اﺳﺖ و ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺑﻪ اراﺋﻪ ﻧﻈﺮﯾﻪ اي ﻣﺤﺪود ﻣﻨﺠﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد. در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ داده ﻫﺎي ﮐﯿﻔﯽ ﺑﺮ اﺳﺎس راﻫﻨﻤﺎي اراﺋﻪ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ اﺷﺘﺮاس و ﮐورﺑﯿﻦ (1998)، ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺻﻠﯽ ﮐﺪﮔﺬاري ﺑﺎز، ﮐﺪﮔﺬاري ﻣﺤﻮري و ﮐﺪﮔﺬاري اﻧﺘﺨﺎﺑﯽ اﺳﺖ، ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ. در ﻓﺼﻞ ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ از ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺷﯿﻮه در بخش کیفی، در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ، ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎي ﻓﺮﻋﯽ، ﻣﻘﻮﻟﻪ ﻫﺎي اﺻﻠﯽ و در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻣﺪل ﻧﻈﺎم ﻣﻨﺪي ﮐﻪ داراي ﻋﻨﺎﺻﺮ ﺷﺮاﯾﻂ ﻋﻠّﯽ، ﭘﺪﯾﺪه اﺻﻠﯽ، ﺷﺮاﯾﻂ زﻣﯿﻨﻪ اي، ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺪاﺧﻠﻪ ﮔﺮ، راﻫﺒﺮدﻫﺎ و ﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎﺳﺖ، ﺗﺪوﯾﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ. ﻧﻬﺎﯾﺘﺎً ﺑﺎ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار دادن رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﻋﻨﺎﺻﺮ الگو (الگوي مدل کسب و کار فن بازارها در حوزه انرژی های تجدیدپذیر) اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺎنگر ﻋﻮاﻣﻞ و ﻣﻮﻟﻔﻪ ﻫﺎي دﺧﯿﻞ در ﻓﺮآﯾﻨﺪ توسعه مديران مدارس و رواﺑﻂ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ اﺳﺖ.

در پژوهش (ارائه الگوي مدل کسب و کار فن بازارها در حوزه انرژی های تجدیدپذیر) از روش تحلیل محتوای کیفی و کدگذاری نظری استفاده شده است. همان طور كه پیش­تر توضیح داده شد در روش تحلیل محتوای کیفی، جهت نظریه­پردازی از مقوله‌هایی که ضرورتاً از داده‌های کیفی (مثلا: مصاحبه‌های کیفی) اخذ شده اند، استفاده شده است. در این بخش ضمن بیان چگونگی انجام مصاحبه ها، فرآیند تجزیه و تحلیل اطلاعات را در قالب مراحل کدگذاری باز و کدگذاری محوری و کدگذاری گزینشی همراه با جداول کدگذاری مورد مداقه قرار داده شد و در ادامه چگونگی نظریه­پردازی با استفاده از کدگذاری انتخابی و روایت پژوهش توضیح و در انتها الگوی مطلوب پژوهش ارائه شده است.

همانگونه که در فصل سوم نیز بیان شد، جهت تهیه پرسشنامه مصاحبه‌های تخصصی، با همراهی استاد راهنما و مشاور و نیز در مسیر رفت و برگشت توسط نخبگان و صاحب نظران، بطور کلی مراحل زیل طی شد:

مرحله (1): پیاده سازی متن

مرحله (۲): تعریف واحد تحلیل

مرحله (۳): تکوین مقوله‌ها و یک طرح رمزگذاری

مرحله (4): طرح رمزگردانی آزمایشی

مرحله (۵): رمزگذاری همه متن

مرحله (۶): ارزیابی کردن انسجام کدگذاری

مرحله (۷): استخراج نتایج از داده‌های رمزی

مرحله (۸): گزارش روش و یافته‌ها (استخراج ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌ها)

مرحله (9): تهیه و نهایی شدن پرسشنامه خبرگان و صاحب‌نظران

سپس این مصاحبه در اختیار 20 نفر از خبرگان و صاحب‌نظران با تجربه بالای 10 سال، قرار گرفت و نتایج آن در تحلیل کیفی با رویکرد تلخیصی آمده است. مولفه‌های مدل کسب و کار فن بازارها در حوزه انرژی های تجدیدپذیر از دیدگاه خبرگان و صاحب‌نظران، مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفت.

استفاده از نرم‌افزارهای رایانه‌ای در تحلیل داده‌های پژوهشی، پدیده‌ای رو به رشد است. ساده‌ترین تعریف پژوهش‌های کیفی، پژوهش‌هایی است که ارائه یافته‌های آن از طریق روش‌های آماری و یا سایرابزارهای کمی‌ساز به دست نیامده باشد. اﻣﺮوزه اﺳﺘﻔﺎده ازفناوری‌های نو به‌ویژه نرم‌افزارهای مختلف رایانه‌ای درپژوهش، به‌منظورتسریع و تسهیل امور گوناگون امری اجتناب ناپذیراست. نرم‌افزار MAXQDA نرم‌افزاری حرفه‌ای برای تجزیه ‌و تحلیل داده‌های گردآوری شده توسط روش‌های کیفی و ترکیبی است. این نرم‌افزار، محدود به یک رویکرد پژوهشی یا روشی نیست. در تحلیل داده‌های بدست آمده از مصاحبه، گروه‌های متمرکز، تحلیل گفتگو، گفتمان و ژانر، تحلیل روایت و تمام فعالیت‌های یکه به نوعی با متن سروکار دارند، می‌توانند از این برنامه استفاده کنند. سازمان‌دهی، ارزیابی، کدگذاری، حاشیه نویسی و تفسیر انواع داده‌ها، دستیابی آسان به گزارشات و تصاویر و اتصال و اشتراک‌گذاری با پژوهشگران دیگر از جمله قابلیت‌های این نرم‌افزاراست. در پژوهش کیفی هدف، درک پدیده‌ها از نقطه نظر مشارکت‌کنندگان و در بستر نهادی و اجتماعی خاص آن‌ها است که این هدف هنگام کمی‌سازی یافته‌ها نادیده گرفته می‌شود. پژوهش کیفی می‌تواند اثبات‌گرایی، تفسیری یا انتقادی باشد. پژوهش کیفی به ‌جا یا ندازه‌گیری و ارزیابی پدیده سازمان، با معنای آن سروکار دارد. فرایندهای تحقیق کیفی فرض می‌گیرند که واقعیت‌های سازمانی مشخص و مسلم نیستند، بلکه حاصل فرافکنی تصور انسانی هستند. کسانی که تحقیقات کیفی را ترجیح می‌دهند، اظهار می‌کنند که برای کشف دانش جدید، مداخله مستقیم در سازمان‌ها و استفاده از احساسات انسانی برای تفسیر پدیده سازمان امری لازم است. مراحل کدگذاری مورد استفاده در پژوهش‌های کیفی شامل کدگذاری باز برمبنای مقولات استخراج شده از مطالعه مقدماتی مبانی نظری تحقیق، کدگذاری محوری و کدگذاری انتخابی می‌باشد.

کدگذاری باز: بخشی از تحلیل که مشخصاً به نامگذاری و دسته‌بندی پدیده از طریق بررسی دقیق داده‌ها مربوط می‌شود، کدگذاری باز نامیده می‌شود. به عبارت بهتر، در این نوع کدگذاری مفاهیم درون مصاحبه‌ها و اسناد ومدارک براساس ارتباط با موضوعات مشابه طبقه‌بندی می‌شوند. نتیجه این مرحله، تقطیر و خلاصه کردن انبوه اطلاعات کسب شده از مصاحبه‌ها و اسناد به درون مفاهیم و دسته‌بندی‌هایی است که در این سوالات مشابه هستند. در روش کدگذاری نظری، دوگرایش برای تحلیل داده‌ها وجود دارد. برخی از پژوهشگران به تحلیل جز به جز می‌پردازند. یعنی متون و داده‌ها را خط به خط و کلمه به کلمه مورد تحلیل قرار می‌دهند. برخی نیز به دلیل وقت‌گیر بودن این روش تنها نکات و مضامین کلیدی را کدگذاری می‌کنند.

 

کدگذاری محوری: هدف از کدگذاری محوری ایجاد رابطه بین مقوله‌های تولید شده (درمرحله کدگذاری باز) است. این عمل، معمولاً براساس الگوی پاردایمی انجام می‌شود وبه نظریه‌پرداز کمک می‌کند تا فرایند نظریه‌پردازی را به سهولت انجام دهد. اساس ارتباط‌دهی در کدگذاری محوری بربسط و گسترش یکی از مقوله‌ها قرار دارد. دسته‌بندی اصلی (مانندایده یا رویدادمحوری) به ‌عنوان پدیده تعریف می‌شود و سایر دسته‌بندی‌ها با این دسته‌بندی اصلی مرتبط می‌شوند. شرایط علّی موارد و رویدادهایی هستند که منجر به ایجاد و توسعه پدیده می‌گردند. زمینه، به مجموعه‌ای ویژه از شرایط و شرایط مداخله‌گر به مجموعه گسترده‌تری از شرایط اشاره دارد که پدیده در آن قرار دارد. راهبردهای کنشی تقابل، به اقدامات و پاسخ‌هایی اشاره می‌کنند که به ‌عنوان نتیجه پدیده رخ می‌دهند و در نهایت ستاده‌های خواسته/ناخواسته این اقدامات و پاسخ‌ها به پیامدها اشاره دارند.

 

کدگذاری گزینشی (انتخابی): کدگذاری انتخابی عبارت است از فرایند انتخاب دسته‌بندی اصلی، مرتبط کردن نظام‌مند آن با دیگر دسته‌بندی‌ها، تائید اعتبار این روابط و تکمیل دسته‌بندی‌هایی که نیاز به اصلاح و توسعه بیشتری دارند. کدگذاری انتخابی بر اساس نتایج کدگذاری باز و کدگذاری محوری، مرحله اصلی نظریه‌پردازی است. به این ترتیب که مقوله محوری را به شکل نظام‌مند به دیگر مقوله‌ها ربط داده و آن روابط را در چارچوب یک روایت ارائه کرده و مقوله‌هایی را که به بهبود و توسعه بیشتری نیاز دارند، اصلاح می‌کند.

 

با توجه به داده‌های جمع‌آوری شده در فرمت مصاحبه که با فرایند تطبیق مستمر به نقطه اشباع نظری رسیده است بعد از تعریف سؤالات اصلی پژوهش (مصاحبه) که برای آن‌ها مقیاس کمی تعریف شده است، می‌توان کدگذاری مصاحبه‌های جمع‌آوری شده را با تعریف ویژگی‌ها و ابعاد آن و نمودارهای توصیف کننده این ویژگی‌ها شروع کرد.شایان‌ذکر است که با 15 خبره در این زمینه بر اساس مصاحبه نیمه ساختار یافته با 5 سؤال مصاحبه شد. با استفاده از رویکرد گراندد تئوری و استفاده از نرم‌افزار MAXQDA به این سؤال پاسخ داده می‌شود. در ادامه می­توان سؤال­های مصاحبه و چک لیست نتایج مصاحبه را در جداولی مجزا مشاهده کرد. پاسخ­های ارائه‌شده برای هر سؤال پس از تحلیل محتوا و کدگذاری توسط پژوهشگر و یک نفر از متخصصین آمار در جدولی آورده شده است که این جداول، بیانگر شاخص­ها و مؤلفه­های اصلی پژوهش می‌باشد. همان‌طور که گفته شد در جدول 4-7 سؤال­های مصاحبه آورده شده است و در جدول 4-8 نیز واحدهای معنایی مربوط به نتایج تحلیل محتوای مصاحبه آورده شده است.

4-8- جمع‌بندی نظرات تخصصی خبرگان و صاحب‌نظران

نتایج جمع بندی پرسشنامه و پاسخ‌های خبرگان و صاحب نظران، در جداول ذیل آمده است:

جدول 15- جمع‌بندی جمعیت آماری صاحب‌نظران در حوزه جنسیت

جنسیت
مرد	زن
18	2

جدول 16- جمع‌بندی جمعیت آماری صاحب‌نظران در حوزه تخصصی

حوزه تخصصی
علوم انسانی	علوم پایه	فنی و مهندسی	هنر	کشاورزی
9	5	3	1	2

جدول 18- جمع‌بندی جمعیت آماری صاحب‌نظران در حوزه مدرک تحصیلی

مدرک تحصیلی
دکتری	فوق لیسانس	لیسانس
14	5	1

 

4-9- جمع‌بندی نظرات تخصصی خبرگان و صاحب‌نظران

در ادامه جمع‌بندی نظرات تخصصی خبرگان و صاحب نظران را به تفکیک ابعاد و مولفه‌های مختلف ملاحظه می‌کنید:

جدول 19- جمع‌بندی نظرات تخصصی خبرگان و صاحب‌نظران در بعد کارکردی و مولفه‌های آن

مولفه	تناسب با مفهوم		درجه اهمیت										پیشنهاد جدید
	مناسب	نامناسب	10	9	8	7	6	5	4	3	2	1
شرکای کلیدی	20	-	6	5	3	3	1	1	-	-	-	-	-
فعالیت های کلیدی	20	-	6	6	-	3	-	1	-	-	-	3	-
جریان درآمد	20	-	7	6	3	-	-	2	-	1	-	-	-
چالش اظهار شده توسط خبرگان و متخصصان: ·       کمبود منابع مالی ·       عدم تعامل سازنده میان محقق و صاحب سرمایه

 

مولفه	تناسب با مفهوم		درجه اهمیت										پیشنهاد جدید
	مناسب	نامناسب	10	9	8	7	6	5	4	3	2	1
منابع کلیدی – فیزیکی	20	-	4	4	3	2	3	1	-	-	-	1		-
منابع کلیدی- فکری	18	2	7	5	4	2	-	-	1	-	-	-		-
منابع کلیدی- منابع انسانی	20	-	-	3	6	6	-	3	-	1	-	-		-
چالش اظهار شده توسط خبرگان و متخصصان: ·       حقوق مالکیت فکری ضعیف ·       مجوز نیاز به سازمان یا نهاد متولی برای استاندارد سازی

 

مولفه	تناسب با مفهوم		درجه اهمیت										پیشنهاد جدید
	مناسب	نامناسب	10	9	8	7	6	5	4	3	2	1
ارزش- نام تجاری	18	2	1	7	3	2	3	2	-	-	-	-		-
ارزش- حرکت در لبه علم و فناوری	20	-	10	5	3	1	-	-	-	-	-	-		-
ارزش- قیمت	20	-	7	7	4	1	-	-	-	-	-	-		-
ارزش- تحویل به موقع و دسترسی آسان	18	2	3	6	6	3	1	-	-	-	-	-		-
چالش اظهار شده توسط خبرگان و متخصصان: ·       عدم آشنایی صاحبان کسب و کار با مدل کسب و کار ·       مدیریت نادرست مراکز رشد و پارک های فناوری و شرکت های دانش بنیان ·       عدم وجود مکانیسم مناسب لازم برای نمایش فناوری

 

مولفه	تناسب با مفهوم		درجه اهمیت										پیشنهاد جدید
	مناسب	نامناسب	10	9	8	7	6	5	4	3	2	1
روابط با مشتری	20	-	1	4	7	2	2	1	2	-	-	-		-
بخش مشتری	20	-	19	-	8	7	3	1	-	-	-	-		-
کانال های توزیع	18	2	16	3	-	1	4	7	3	2	-	1		-
هزینه ها و ساختار آن	20	-	8	11	-	2	3	2	1	2	1	1		-
چالش اظهار شده توسط خبرگان و متخصصان: ·       عدم مدیریت متمرکز بر روی پروژه ها و هدفمند نمودن آن ها ·       ریسک بالای سرمایه گذاری در زمینه فناوری مورد نظر

 

نتایج حاصل از تحلیل تحلیل سوالات مصاحبه با خبرگان با استفاده از نرم‌افزار MAXQDA نشان میدهد که از میان شاخص‌ها (گویه‌های) موجود، 14 مؤلفه اصلی قابل شناسایی است. بر اساس ادبیات، پیشینه و نظریه­های موجود و مطابق با پیش بین های صورت گرفته در فصل دوم و در راستا مدل مفهومی تحقیق، در نهایت پس از کدگذاری و تحلیل آن ها مولفه های مستخرج از مصاحبه منتج شد که در تدوین پرسشنامه نهایی جهت بخش کمی مورد استفاده قرار گرفت و به شرح ذیل است:

1.       شرکای کلیدی

2.       فعالیت های کلیدی

3.       جریان درآمد

4.       منابع کلیدی - فیزیکی

5.       منابع کلیدی- فکری

6.       منابع کلیدی- منابع انسانی

7.       ارزش- نام تجاری

8.       ارزش- حرکت در لبه علم و فناوری

9.       ارزش- قیمت

10.       ارزش- تحویل به موقع و دسترسی آسان

11.       روابط با مشتری

12.       بخش مشتری

13.       کانال های توزیع

14.       هزینه ها و ساختار آن

 

 

 

 

منابع فارسی

1.       پورتال وزارت علوم، پژوهش‌ها و فناوری (1397). دفتر برنامه‌ریزی امور فناوری، جدول لیست پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد، 10-88.

2.       هوشمندی نیا، شهرزاد؛ نجفی‎زاده، نادره السادات (1396). آینده‎پژوهی فرایند تجاری‌سازی فناوری و روش‎های آن در فن بازار، بستر مبادلات نوآورانه فناوری. آینده پژوهی مدیریت (پژوهش‌های مدیریت)، 28(110)، 19-40.

3.       علایی طباطبایی، سید احمدرضا (1396)، چالش‌های شکل‌گیری بازار فناوری در کشور. نشریه پارک علم و فناوری پردیس، 49، 13-15.

4.       غیوری، زینب و برادر، رؤیا (1396)، بررسی وضعیت و رابطة بین مدیریت دانش و ابعاد سایبرنتیک در نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور. فصلنامة مدیریت اطلاعات و دانش شناسی، 4(4)، 52-41.

5.       سلمانی، محمد؛ کاظمی ثانی عطاالله، نسرین؛ بدری، سید علی؛ مطوف، شریف (1395). شناسایی و تحلیل تأثیر متغیرها و شاخص‌های تاب‌آوری: شواهدی از شمال و شمال شرقی تهران. نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، 3(2)، 1-22.

6.       فنی، زهره؛ کاظمی، لیلا (1395). آینده‌پژوهی ‌و‌ سناریونگاری‌ برای ‌برنامه‌ریزی ‌توسعه محله‌ای ‌بر ‌پایه تحلیل ‌سیستمی ‌با ‌مطالعه ‌محله ‌سنگلج تهران. فصلنامه مطالعات راهبردی سیاست‌گذاری عمومی، 6(21)، 16-30.

7.       مولایی، محمدمهدی؛ طالبیان، حامد (1395). آینده پژوهی مسائل ایران با روش تحلیل ساختاری. مجلس و راهبرد، 23(86)، 5- 32.

8.       ثقفی، فاطمه؛ علی احمدی، علیرضا؛ قاضی نوری، سید سپهر؛ حور علی، منصوره (1394). تدوین و شناسایی سناریوهای امکان‌پذیر آینده خدمات دولت الکترونیک ایران در افق 1404. مدیریت فناوری اطلاعات، 7(1)، 49- 68.

9.       حبیبی، شهلا (۱۳۹۴). استانداردسازی و محصولات. دومین همایش ملی پژوهش‌های مهندسی صنایع، 12 شهریور، تهران: گروه پژوهشی بوعلی، دانشگاه شهید بهشتی.

10.       حسن نژاد، امیرحسین؛ ملکی، محمدحسن (1394). شناسایی سناریوهای باورپذیر صنعت نساجی. فصلنامه آینده‌پژوهی مدیریت، 26(104)، 53- 64.

11.       رهنمایی ذکاوت، مجید؛ پیدایی، سید مهرداد (۱۳۹۴). بررسی مزایای آینده‌پژوهی در سازمان‌های فناور محور. کنفرانس سالانه مدیریت و اقتصاد کسب‌وکار. 27 آذر 94، تهران.

12.       طیبی ابوالحسنی، سید امیرحسین (1394). آینده‌پژوهی حوزه فناوری اطلاعات ایران. چهارمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، پیشرفت ایران؛ گذشته، حال، آینده. 30 و 31 اردیبهشت، تهران.

13.       عبدالله زاده، سهراب؛ عبدالله‏‏ زاده، جعفر صادق (1394). رتبه‌بندی بهبود عملکرد مراحل زنجیره تأمین در اثر استانداردسازی ملی. تحقیق در عملیات در کاربردهای آن، 12(3)، 23-33.

14.       گوهری فر، مصطفی؛ آذر، عادل؛ مشبکی، اصغر (1394). آینده پژوهی: ارائه تصویر آینده سازمان با استفاده از رویکرد برنامه‎ریزی سناریو (مورد مطالعه: مرکز آمار ایران). فصلنامه علوم مدیریت ایران، 10(38)، 36-65.

15.       نوروزی، رضا؛ شکیبافر، مهدی (1394). شناسایی و رتبه‎بندی عوامل مؤثر بر توسعه استاندارد از نگاه کارشناسان استاندارد. کنفرانس بین‌المللی مدیریت، فرهنگ و توسعه اقتصاد، اردیبهشت، مؤسسه رایمند پژوه، مشهد مقدس.

16.       شایسته، اسماعیل (1394). استاندارد عامل صادرات رشد اقتصادی و اشتغال‎زایی. سازمان ملی استاندارد در آیینه رسانه‎ها، روابط عمومی سازمان ملی استاندارد، 15-14.

17.       تقوی، افشین (۱۳۹۴). بررسی الزامات و رویکردهای استراتژی توسعه صنعتی در ایران. کنفرانس ملی آینده‌پژوهی ـ علوم انسانی و توسعه، شیراز: مرکز توسعه آموزش‌های نوین ایران (متانا)

18.       طاهری، محسن (1393، 20 دی). تحلیل ساختاری با استفاده از روش Mic Mac. وبگاه یادداشت‌های یک آینده‌پژوه. 25 اسفند 1396، بازیابی شده از http://iranianfuturist.com.

19.       کریمی، فرشید؛ محمدی، آیدا؛ گلشناس راد، مژده (۱۳۹۳). استراتژی بازاریابی بین‌المللی: استانداردسازی در مقابل انطباق. کنفرانس بین‌المللی مدیریت در قرن 21، 16 و 17 مرداد. تهران: مؤسسه مدیران ایده‎پرداز پایتخت ویرا.

20.       بختیاری مقدم، حسن، رستمی، محمود (1391). تأثیر آینده‌پژوهی بر برنامه‌ریزی راهبردی در سازمان‌های امنیتی. فصلنامه امنیت پژوهشی، 11(37)، 89- 115.

21.       خورشید، صدیقه؛ نطنج، مرضیه (۱۳۹۱). تأثیر فناوری پیشرفته تولید بر قابلیت‌های تولید. دومین کنفرانس بین‌المللی و ششمین کنفرانس ملی مدیریت فناوری، 26 و 27 آذر، تهران: انجمن مدیریت فناوری ایران.

22.       روستا، حسین. (1391). ضرورت آینده‌پژوهی در سازمان‌های تحقیقاتی دفاعی. فصلنامه محقق، تهران: انتشارات اداره تحقیقات و جهاد خودکفایی آجا، شماره 57، 10-15.

23.       شوارتز، پیترز (1391). هنر دورنگری: برنامه‌ریزی برای آینده در دنیای با عدم قطعیت. (عزیز علیزاده، مترجم). تهران: انتشارات مؤسسه آموزشی تحقیقاتی صنایع دفاعی، تهران.

24.       بهشتی، محمدباقر؛ زالی، نادر (1390). شناسایی عوامل کلیدی توسعه منطقه‎ای با رویکرد برنامه‎ریزی بر پایه سناریو (مطالعه موردی: استان آذربایجان شرقی). برنامه‌ریزی و آمایش فضا (مدرس علوم انسانی)، 15 (1)، 41- 63.

 

 

منابع انگلیسی

1.       (2019) Searching for innovation: Product, process, and business model innovations and search behavior in established firms; Author: Yuliya Snihur, Jonas Wiklund; Long Range Planning; Volume 52, Issue 3, June 2019, Pages 305-325

2.       (2019) Sustainable business model experimentation by understanding ecologies of business models; Author: NancyBocken, FrankBoons, BrianBaldassarre; Journal of Cleaner Production; Volume 208, 20 January 2019, Pages 1498-1512

3.       (2019) Incumbents and business model innovation for the sharing economy: Implications for sustainability; Author Francesca Ciulli, Ans Kolk; Journal of Cleaner Production; Volume 214, 20 March 2019, Pages 995-1010

4.       (2018) Circular Business Model Transformation: A Roadmap for Incumbent Firms; Johan Frishammar, Vinit Parida; California Management Review; First Published December 3, 2018 Research Article

5.       (2018) Managing Sustainable Business pp 463-503| Cite as, Business Model Innovations for Sustainability; First Online: 08 March 2018; Authors: Authors and affiliations, Lindsay Clinton, Ryan Whisnant

6.       (2018) A Review and Typology of Circular Economy Business Model Patterns; Florian Lüdeke‐Freund; Stefan Gold; Nancy M. P. Bocken; First published: 25 April 2018

7.       (2018) Jiang, H. & Zhao, Sh. & Zhang, S. & Xu, X. (2018). The adaptive mechanism between technology standardization and technology development: An empirical study. Technological Forecasting and Social Change. Elsevier, 135(C), 241-248.

8.       (2018) Lev, L., Feenstra, G., Hardesty, Sh., Houston, L., Joannides, J., & King, R. P. (2018). Standards: What Standards Must You Meet to Supply Ingredients to Specialty Food Manufacturers? USDA Miscellaneous NO. 278692, United States Department of Agriculture.

9.       (2018) Vasileva, E. (2018). Sustainable production and consumption - the role of standardization. Ed. "Ran-R", Sofia.

10.       (2017) Houshmandi Nia, Sh., & Najafizadeh, N. S. (2017). Futuristic research on the process of commercialization of technology and its methods in market technology. The platform for innovative technology exchanges. Future Studies in Management (Management Research), 28 (110), 19- 40. (in Persian)

11.       (2017) Flammini, S., Arcese, G., Lucchetti, M. C. & Mortara, L. (2017). Business model configuration and dynamics for technology commercialization in mature markets. British Food Journal, 119 (11). 2340-2358.

12.       (2017) Gholami, D. & Rameazani, A. (2017). Identifying and Ranking the Components Affecting the Failure of Knowledge-based Companies in Iran and its Ranking by AHP Technique (The Case Study: Technology and Science Park of Kermanshah). Marketing and Branding Research 4(2017) 348-359.

13.       (2017) Han, J. (2017). Technology Commercialization through Sustainable Knowledge Sharing from University-Industry Collaborations, with a Focus on Patent Propensity, Sustainability 2017, 9, 1808; doi:10.3390/su9101808, http://www.mdpi.com/journal/sustainability.

14.       (2017) Gbadegeshin, S. A. (2017), Commercialization process of high technology: A study of Finnish University Spin-off. Academy of Entrepreneurship Journal, 23(2), 1-22.

15.       (2017) Youngkwan, K& . Jongbok, P. (2017), Empirical Study on the Success of Technology Commercialization Projects of Firms, The Journal of Intellectual Property, 11(3), 58-76.

16.       (2016) The triple layered business model canvas: A tool to design more sustainable business models; Author: Alexandre Joyce, Raymond L.Paquin; Journal of Cleaner Production; Volume 135, 1 November 2016, Pages 1474-1486

17.        (2016) Fanni, Z., Kazemi, L. (2016). Future Studies and Scenarios for Local Development Planning Based on a System Analysis with the Study of the Sangalaj Neighborhood in Tehran. Journal of Strategic Studies in Public Policy, 6 (21), 16-30. (in Persian)

18.       (2016) Mullayi, M. M., & Talebian, H. (2016). Future Studies of Iranian Issues by Structural Analysis. Parliament and Strategy, 23 (86), 5- 32. (in Persian)

19.       (2016) Salmani, M., Kazemi Sani Ataullah, N., Badri, S. A., & Matawf, Sh. (2016). Identifying and Analyzing the Impact of Resilience Variables and Indicators: Evidence from North and Northeast of Tehran. Environmental Spatial Spatial Analysis Journal, 3 (2), 1-22. (in Persian)

20.       (2016) Abdlatif, N. S., Abdullah, A. & Mohadjan, N. (2016). A Pilot Study of Entrepreneurial Orientation towards Commercialization of University Research Products. Procedia Economics and Finance, 37(8), 93-99.

21.       (2015) Abdollahzadeh, S. & Abdollahzadeh, J.S. (2015). Improving the performance of the supply chain steps through national standardization. Investigation into operations in its applications, 12 (3), 23-33. (in Persian)

22.       (2015) Gohari Far, M., Azar, A., & Mashbaki, A. (2015). Future Studies: Presenting the Future Image of the Organization Using the Scenario Planning Approach (Case Study: Iranian Center for Statistics). Journal of Management Sciences of Iran, 10 (38), 36-65. (in Persian)

23.       (2015) Habibi, S. (2015). Standardization and Products, Second National Conference on Industrial Engineering Research. Tehran, Booali Research Group, Shahid Beheshti University. (in Persian)

24.       (2015) Hassan Nejad, A. H., & Maleki, M. H. (2015). Identifying Reasonable Textile Industry Scenarios. Quarterly Journal of Management Studies, 26 (104), 53- 64. (in Persian)

25.       (2015) Nowroozi, R., & Shakibafar, M. (2015). Identification and ranking of factors affecting standard development from the viewpoint of standard experts. International conference on management, culture and development of economy, holy Mashhad. (in Persian)

26.       (2015) Rahnamee Zakavt, M., & Paidayi, S. M. (2015). Study the Benefits of Future Studies in Technology-Driven Organizations. Annual Management and Business Economics Conferences. (in Persian)

27.       (2015) Saqafi, F., Ali Ahmadi, A., Ghazi Noori, S. S., & Hoor Ali, M. (2015). Compilation and identification of possible future scenarios of e-Government services in horizon 1404. Information Technology Management, 7 (1), 49-68. (in Persian)

28.       (2015) Shayeste, I. (2015). The standard for the export of economic growth and job creation. National Standards Organization in the Mirror of the Media, Public Relations of the National Standard Organization, 15-14. (in Persian)

29.       (2015) Taghavi, A. (2015). Review of the requirements and approaches of the industrial development strategy in Iran. National Conference on Future Studies, Humanities and Development, Shiraz: Center for the Development of Modern Education in Iran. (in Persian)

30.       Tayebi Abolhasani, S. A. H. (2015). Future Studies in Information Technology. The 4th Islamic Pattern of Iranian Progress, Iran's Progress, Past, Present, Future. (in Persian)

31.       (2015) Ivanov, Y. & Sienina A. (2015). Standardization of the Provision of Administrative Services as a Tool for Their Quality Improvement. Economics of Development, Kharkiv National University of Economics, 73(1), 5-14.

32.       (2014) Karimi, F., Mohammadi, A., & Golshan Rad, M. (2014). International Marketing Strategy: Adaptation Standardization. International Management Conference in the 21st Century, Tehran, Institute of Managers of the Vida Capital Ideas. (in Persian)

33.       (2014) Taheri, M. (2014, Dec 20). Structural analysis using the Mick Mac Mic Mac, Notes website of a future futurist, March 25, 1396, From the Internet: http://iranianfuturist.com/. (in Persian)

34.       (2014) Criveanu, R. C., Sperdea, N. M. (2014). Annals of the University of Craiova. Economic Sciences Series, 1 (42), 246-253.

35.       (2012) Kerstan, S., Kretschmer, T., & Muehlfeld, K. (2012). the dynamics of pre-market standardization. Information Economics and Policy, 24(2), 105-119.

36.       (2012) Khorshid, S., & Nantani, M. (2012). Effect of advanced production technology on production capabilities. Second International Conference and Sixth National Conference on Technology Management, Tehran: Iran Technology Management Association. (in Persian)

37.       (2012) Roosta, H. (2012). The Need for Future Studies in Defense Research Organizations. Researcher Quarterly, 57, Tehran, Department of Research and Self-Esteem and Self-Esteem Jihad Aja, 10. (in Persian)

38.       (2012) Schwartz, P. (2012). Art of Fiction: Planning for the Future in an Uncertain World, (Aziz Alizadeh's Translation), Defense Research Educational Research Institute, Tehran.

39.       (2012) Wu, J. (2012). Technological collaboration in product innovation: The role of market competition and sectoral technological intensity. Research Policy, Elsevier, 41(2), 489-496.

40.       (2012) Pourezzat, A. & Heidari, H. (2012). Identification and classification of challenges and barriers to knowledge commercialization by Q. Quarterly Journal of Science and Technology Policy, 4(1) p 49-62 (in Persian).

41.       (2012) Bakhtiari Moghadam, H., & Rostami, M. (2012). The Impact of Future Studies on Strategic Planning in Security Organizations. Journal of Research Security, 11(37), 89-115. (in Persian)

42.       (2011) Beheshti, M. B., & Zali, N. (2011). Identifying the Key Rationale of Regional Development with a Scenario-Based Planning Approach: A Case Study of East Azarbaijan Province. Planning and Space Planning (Lecturer in Humanities), 15 (1), 41-63. (in Persian)

43.       (2011) Ciumara, T. (2011). Standardization versus Innovation in Management Consultancy. Studii Financiare (Financial Studies), 15(4), 145-156.

---

[1]  IRENA: RENEWABLE ENERGY STATISTICS 2019

[2]  IRENA= RENEWABLE ENERGY STATISTICS 2019 RENEWABLE ENERGY STATISTICS 2019

[3]  https://www.energydigital.com/renewable-energy

[4]  IRENA: Renewable Energy and Jobs – Annual Review 2019

[5]  IRENA: Renewable Energy and Jobs – Annual Review 2018

[6]  Rigour

[7]  Guba, Lincoln

[8]  Credibility

[9]  Transferability

[10]  Consistency or Dependability

[11]  Confirm ability

[12]  Prolonged engagement and persistent observation

[13]  Subject matter

[14]  Immersion

[15]  Peer debriefing

[16]  Researcher credibility

[17]  Transferability

[18]  Stommel

[19]  Thick description

[20]  Internal consistency

[21]  Test – retest

[22]  hearpol

[23]  Conventionat Content Analysis

[24]  Directed Content Analysis

[25]  Summative Content Analysis

[26]  D.I. Morgan, Op.Cit.

[27]  E. Babbie, Op.Cit.

[28]  Hsiu- Fang, Hsieh & Sara E Shanon, Op.Cit.

---

[1]  Royal Dutch Shell

[2]  One size fits all

---