مطالعه تطبیقی مؤلفه‌های دگردیسی و همگام‌سازی تراژدی و کمدی در گروتسک با تمرکز بر درام‌های معاصر ایرانی «مرگ عنکبوت» اثر ایرج زهری و «پرسشنامه» اثر ابراهیم مکی
الموضوعات :فاطمه راستی یگانه 1 , محمدجعفر یوسفیان کناری 2 , پرستو محبی 3
1 - دانشجوی دکتری رشتۀ پژوهش هنر، گروه هنر، دانشکدۀ عمران، معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.
2 - دانشیار گروه هنر، دانشکدۀ هنر، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران (نویسنده مسئول).
3 - استادیار گروه هنر، دانشکده‌ی عمران، معماری و هنر، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران
الکلمات المفتاحية: دگردیسی, همگام‌سازی تراژدی و کمدی, گروتسک, درام ایرانی, ایرج زُهَری, ابراهیم مکّی.,
ملخص المقالة :
گروتسک به عنوان شیوه‌ای بیانی در هنر دراماتیک، تلفیقی از ترس، طنز، اغراق و دگردیسی است که با عبور از مرزهای واقعیت، تناقض‌ها، بحران‌ها و ناهنجاری‌های جهان مدرن را در ساختاری چندلایه و پیچیده به چالش می‌کشد. این شیوه که برخاسته از تجربه زیسته بشر در دوران پس از جنگ‌ها، سرکوب‌ها و فروپاشی ارزش‌های سنتی است، بستری فراهم می‌آورد تا درام‌نویسان دغدغه‌های روانی، اجتماعی و فرهنگی خویش را در قالبی چند وجهی بیان کنند. از منظر نظری، این پژوهش بر آرای میخائیل باختین و هارولد بلوم استوار است؛ باختین گروتسک را همچون کارناوالی ادبی می‌بیندکه ناهماهنگی و فروپاشی معنا را در بطن خود حمل می‌کند و بلوم آن را شیوه‌ای انتقادی برای آشکار ساختن اضطراب‌های عمیق فرهنگی و هویتی می‌داند. بر این اساس، پژوهش حاضر به مطالعه تطبیقی سه مؤلفه دگردیسی، همگام‌سازی تراژدی و کمدی در دو درام معاصر ایرانی «مرگ عنکبوت» نوشته ایرج زهری و «پرسشنامه» اثر ابراهیم مکی می‌پردازد. پرسش اصلی تحقیق این است که چگونه این دو مؤلفه در چارچوب گروتسک، ابعاد متضاد و چندگانه زیست انسان معاصر را در بستر این آثار نمایشی تشریح می‌کنند. پژوهش حاضر از نوع بنیادی است و با روش توصیفی‌ـ تحلیلی، مبتنی بر نمونه‌کاوی از نمایشنامه‌ها و بررسی منابع کتابخانه‌ای، به انجام رسیده است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که در هر دو درام، با بهره‌گیری از زبان طنزآمیز، پیچیدگی‌های وجودی شخصیت‌ها در مواجهه با هراس، هویت و سقوط برجسته شده‌اند. همچنین این پژوهش تأکید می‌نماید که بهره‌گیری خلاقانه از گروتسک می‌تواند به ارتقاء کیفی درام‌نویسی در ایران کمک کرده و راهی برای عبور از قالب‌های سطحی طنز به سوی نگاهی عمیق‌تر و اندیشه‌ورزتر در درام معاصر فراهم آورد.
1. Bakhtin, Mikhail. (1984). Problems of Dostoevsky’s Poetics, edited and translated by Caryl Emerson, introduction by Wayne C. Booth, University of Minnesota Press.
2. Bakhtin, Mikhail. (2017). An Introduction to the Sociology of Literature, translated by Mohammad Jafar Pouyandeh, 2nd printing, Tehran, Cheshmeh Publishing.
3. Bloom, Harold. (2009). The Grotesque, published by Bloom’s Literary Criticism.
4. Calendoli, Giovanni. & Applin, Denise. (1978). The Theatre of the Grotesque, published by Cambridge University Press.
5. Edwards, Anthony. (2002). Historicizing the Popular Grotesque: Bakhtin's Rabelais and His World and Attic Old Comedy, published by Bakhtin and the Classic Press.
6. Makki, Ebrahim. (1991). Porseshnameh (The Questionnaire), Center for the Documentation of Performing Arts, Tehran.
7. Mohammadi Fesharki, Mohsen. (2013). A Study and Analysis of Structural Elements of the Grotesque in Selected Persian and Foreign Short Stories, Journal of Literary Studies and Research, No. 17.
8. Safaei, Ali. & Adhami, Hossein. (2012). A Study and Analysis of Grotesque Elements in the Story The Carpet Weavers’ Children by Houshang Moradi Kermani, The 6th Conference on Literary Studies, No. 24.
9. Taslim Jahromi, Fatemeh. & Talebian, Yahya. (2011). The Integration of Incongruent and Contradictory Emotions (Grotesque) in Humor and Witticism (Case Study: Parviz Shapour’s Caricatures), Kerman, Literary Techniques Quarterly, No. 1.
10. Yaghoubi Janbeh Saraei, Parsa. & Fashi, Tayebeh. (2011). Grotesque (Mixed Humor) in the Works of Jamalzadeh, Tehran, Stylistics of Persian Poetry and Prose (Bahar- e Adab), No. 13.
11. Zohari, Iraj. (2004). Marg- e Ankaboot (The Death of the Spider), Ghatreh Publishing, Tehran.
