واکاوی زشت‌نگاری شخصیت‌های برآمده از دو کتاب عجایب‌المخلوقات و تاریخ هیولاها از منظر امبرتواکو
الموضوعات :
1 - استادیار، گروه هنر، واحد اسلامشهر، دانشگاه آزاد اسلامی، اسلامشهر، ایران
الکلمات المفتاحية: زشت‌نگاری, شخصیت‌ها, عجایب‌المخلوقات, تاریخ هیولاها, امبرتواکو,
ملخص المقالة :
متفکران در هر دوره‌ی تاریخی، تعاریفی در باب زیبایی عرضه کرده؛ ولی کمتر به مفهوم زشتی پرداخته‌اند. زشتی را اغلب ضدِ زیبایی توصیف می‌کنند؛ اما این مواجهه دقیق نیست. توجه به نحوه‌ی برخورد امبرتواکو با مفهوم زشتی در تاریخ هنر غرب، امکان شناخت و تفسیر آثار تصویری گوناگون و مقایسه‌ی آن‌ها را فراهم می‌کند. تاریخ زشتی را می‌توان، در تصاویر یا توصیف مکتوب اشیاء یا انسان‌هایی جُست که به نحوی زشت تلقی شده‌اند. این پژوهش می‌کوشد، به این پرسش محوری پاسخ دهد که براساس نظر امبرتواکو، مطالعه تحلیل و مقایسه میان شخصیت‌هایی که به‌صورت هدفمند از دو کتاب عجایب‌المخلوقات قزوینی و از کتاب تاریخ هیولا اولیسه آلدراوندی انتخاب شده‌اند، چگونه انجام می‌شود. هدف این پژوهش، توجه به مفهوم زشتی در هشت شخصیت منتخب از دو کتاب نوشته زکریا قزوینی(قرن 7 ه.ق -1280م) ایران و اولیسه آلدراوندی(قرن11ه.ق- 1642م) ایتالیا است. روش این پژوهش، براساس اطلاعات برآمده از داده‌های کتابخانه‌ای و اینترنتی است که با توجه به، طبقه‌بندی اکو دربارۀ پدیدارِ زشتی یعنی ویژگی فی‌نفسه، ویژگی ظاهری و نمایش هنری، شخصیت‌های منتخب را توصیف و به‌صورت تطبیقی تحلیل می‌کند. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد، شخصیت موجودات ترکیبی در کتاب عجایب‌المخلوقات با اتکاء به فرهنگ عامه، باورهای دینی، متون ادبی و همراه با تخیل مولف به وجود آمده است؛ همچنین شخصیت‌های مورد مطالعه در کتاب تاریخ هیولاها متکی به سنت فرهنگی و خلاقیت مولف آن است که نتایجی جذاب و سرگرم کننده با کاربردی اخلاقی دارد؛ اما نکته متمایز این دو کتاب در تاریخ هیولاها، موضوع ناهنجاری است و می‌توان آن‌را امری طبیعت‌گرایانه با ضابطه‌ای علمی در نظر گرفت؛ چرا که آلدراوندی با ثبت و تحلیل نمونه‌های واقعی، ناهنجاری‌ها را، بخشی از تنوع طبیعی دانسته و آن‌ها را از قلمرو تخیل و اسطوره به حوزه‌ی علم وارد کرده است.
ارسطو(2019). ارسطو و فن شعر، ترجمه عبدالحسین زرین‌کوب، چاپ ششم، تهران: موسسه انتشارات امیرکبیر.
افضلی، علی (1391). آفرینش انسان در آموزه‌های اسلامی و نسبت آن با نظریه تکامل، پژوهش‌نامه فلسفه دین(نامه حکمت)، سال دهم، شماره دوم، پاییز و زمستان، 113-134. Doi: 10.30497/prr.2013.1339
https://prrj.isu.ac.ir/article_1339.html (دستیابی: 6/1/1404)
القزوینی، زکریابنمحمدبنمحمودالمکمونی(1361). عجائب‌المخلوقات و غرائب‌الموجودات، نصرالله‌سبوحی، تهران: عطار.
القزوینی، زکریابنمحمدبنمحمودالمکمونی(1392). عجائب‌المخلوقات و غرائب‌الموجودات، مسعود‌غلامیه ویوسف‌بیگ باباپور، چاپ دوم، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
اکو، امبرتو (2005). تاریخ زیبایی، ترجمه همابینا و جهانگیرشهدادی، چاپ هفتم، تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
اکو، امبرتو (2008). تاریخ زشتی، ترجمه همابینا و کیانوش‌تقی‌زاده‌انصاری، چاپ پنجم، تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری «متن».
براتی، پرویز (1400). دیونامه؛ بازشناسی چهره موجودات خیالی در روایت‌های ایرانی، چاپ چهارم، تهران: نشر چشمه.
تاتارکوویچ، ولادیسلاو (1970). تاریخ زیبایی‌شناسی1، ترجمه جوادفندرسکی، چاپ دوم، تهران: نشر علم.
تامسن، فیلیپ(1972). گروتسک، ترجمه فرزانه‌طاهری، چاپ سوم، تهران: نشر مرکز.
ترابی، ارکیده(1401). عجایب‌المخلوقات، در تصاویر چاپ سنگی علیقلی‌خویی، چاپ دوم، تهران: نشر نظر.
دهخدا، علی‌اکبر(1385). لغت‌نامه، فرهنگ دو جلدی، چاپ اول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
رستگارفسایی، منصور (1383). پیکره‌گردانی در اساطیر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی ، تهران.
طوسی، احمد (1393). عجایب‌المخلوقات و غرایب‌الموجودات، به اهتمام منوچهر ستوده، چاپ چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
فروید، زیگموند(1919). امر غریب، ترجمه مهردادپارسا، چاپ سوم، تهران: انتشارات شوند.
مارکس، کارل (1932). دست‌نوشته‌های اقتصادی و فلسفی 1844، ترجمه حسن‌مرتضوی، چاپ سوم، تهران: نشر آگه.
موسوی‌اقدم، کیوان (1396). زشت‌نگاری، بررسی ونقد کتاب تاریخ زشتی، فصلنامه نقد کتاب هنر، سال چهارم، شماره 15. ص119-136.
مولانا، جلال‌الدین محمدبلخی (1396). مثنوی معنوی، چاپ هفتم، تهران: انتشارات پیام عدالت.
نیچه، فردریش(1889). غروب بت‌ها، چاپ بیست و سوم، تهران: نشر آگه.
-یاحقی، محمدجعفر (1375). فرهنگ اساطیر و اشارات داستانی در ادبیات فارسی، تهران: سروش.
Aldrovandi, Ulisse(1642). Monstrorum historia cum paralipomenis historiae omnium animalium, Marco Antonio Bernia.
https://commons.wikimedia.org/w/index.php?title=File:Ulisse_Aldrovandi_-_Bononiensis_Monstrorum_historia_cum_paralipomenis_historiae_omnium_animalium.pdf&page=3&uselang=fa(دستیابی: 5/4/1403)
Berens, E.M. (2009). The Myths and Legends of Ancient Greece and Rome, Metlabiri, October 13, v1. 0p.
Chilvers, I (2009). Oxford Dictionary of Art and Artists, 4th end, Oxford University Press.
Gibb,H.A.R & Kramers,J.H.(1954). Encyclopedia of Islam. Leiden: E.J. Brill.
Iwalaiye, Temi (2021). Why do the people of Ndebele South Africa wear neck rings, Pulse.ng .June 2.
https://www.pulse.ng/lifestyle/food-travel/why-do-the-people-of-ndebele-south-africa-wear-neck-rings/3b674y5 (دستیابی: 5/4/1403)
Litvintseva S & Wagner B (2021). Monster as Medium: Experiments in Perception in Early Modern Science and Film, Issue, #116. https://www.e-flux.com/journal/ (دستیابی: 5/4/1403)
McGarrigle N(2014). Aldravandis Monsters, Books for the Months, Trinity College Dublin.
https://edwardworthlibrary.ie/book-of-the-month/2014-books-of-the-month/2014-july-aldrovandis-monsters/ (دستیابی: 7/4/1403)
Mclemore, E (2023). Gendering the Harpy: Mythology, Medievalism, and Macabre Femininity, Hosted by the University of Notre Dame's Medieval Institute.
https://sites.nd.edu/manuscript-studies/2023/09/20/gendering-the-harpy-mythology-medievalism-and-macabre-femininity/ (دستیابی: 5/4/1403)
Phillips, C (2019). Phantastic beasts and unnatural history, welcomcollection.
https://welcomecollection.org/articles/wviloiaaacgaz5u5 (دستیابی: 5/2/1404)
