پیشایندها و پسایندهای سواد دیجیتالی در معلمان
الموضوعات : مدیریت تعالی آموزشی
فرشید رستم زاده
1
,
حنانه صادقی
2
,
حسن قلاوندی
3
1 - گروه مدیریت آموزشی ، دانشگاه آزاد ارومیه، ارومیه، ایران
2 - کارشناس ارشد تکنولوژی آموزشی.دانشگاه آزاد اسلامی واحد ارومیه.ایران
3 - گروه مدیریت آموزشی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه ارومیه، ارومیه، ایران
الکلمات المفتاحية: پيشايندها, پسايندها, سواد دیجیتالی, توسعه حرفه اي معلمان,
ملخص المقالة :
در عصر حاضر، تحولات سریع فناورانه و گسترش ابزارهای دیجیتال،آموزش و پرورش را بسوی تحولی بنیادین سوق داده است که یکی از مهمترین مفاهیم کلیدی که در این زمینه مورد توجه پژوهشگران و سیاست گذاران آموزشی قرار گرفته است سواد دیجیتالی معلمان است .سواد دیجیتالی توانایی استفاده از فناوریهای نوین برای حرکت اصولی و مطمئن معلمان در دنیای آنلاین است که یک مفهومی چند بعدی شامل درک انتقادی،سواد رسانه ای،تفکر محاسباتی،اخلاق دیجیتال و توانایی به کارگیری فناوری در فرایند یاددهی-یادگیری است. با توجه به نقش حیاتی معلمان در نظام آموزشی،بررسی دقیق پیشایندهای سواد دیجیتال (سواد پایه رایانه، شناخت شبکههای اینترنتی و تولید محتوای چند رسانهای) و پسایندهای سواد دیجیتال( بهبود عملکرد تحصیلی دانشآموزان، توسعه حرفهای معلمان و کاربردپذیری ) از منظر تربیتی،روان شناختی و سازمانی،ضرورتی علمی و کاربردی دارد .
از منظر پیشایندها،عوامل متعددی می تواند بر سطح و کیفیت سواد دیجیتالی معلمان تاثیر گذار باشند در سطح فردی ،متغیرهایی چون سن،جنسیت، تجربه حرفه ای،سطح تحصیلات،نگرش نسبت به فناوری و انگیزش درونی از جمله مهمترین عوامل محسوب می شوند.همچنین خودکارآمدی در استفاده از فناوریهای آموزشی،عامل تعیین کننده در میزان استفاده معلمان از فناوری محسوب می شوند. در سطح سازمانی، حمایت‌های نهادی مانند برگزاری کارگاه‌های آموزشی، سیاست‌گذاری‌های فناوری‌محور، پشتیبانی فنی، فرهنگ مدرسه، و رهبری فناورانه مدیران مدارس نقشی مؤثر در تقویت سواد دیجیتالی معلمان ایفا می‌کنند. همچنین، دسترسی به زیرساخت‌های فناورانه مناسب، منابع دیجیتال آموزشی و فضای یادگیری آنلاین نیز از عوامل تسهیل‌گر به‌شمار می‌آیند. در بعد اجتماعی-فرهنگی نیز هنجارهای فرهنگی، ادراک اجتماعی از فناوری، و گفتمان عمومی پیرامون سواد دیجیتالی می‌تواند بر نگرش و رفتارهای فناورانه معلمان اثرگذار باشد.در سوی دیگر، پس‌آیندهای سواد دیجیتالی معلمان طیف وسیعی از پیامدهای فردی، آموزشی و سازمانی را در بر می‌گیرد. در سطح فردی، برخورداری از سواد دیجیتالی، موجب افزایش اعتماد به نفس حرفهای، ارتقاء رضایت شغلی، کاهش اضطراب فناوری، و ارتقاء هویت حرفهای معلمان می‌گردد. در سطح آموزشی، توانمندی معلمان در بهره‌گیری از فناوریهای نوین آموزشی، می‌تواند به غنی‌سازی فرایند تدریس، تنوع روش‌های یاددهی، افزایش انگیزه و مشارکت یادگیرندگان، و شخصی‌سازی یادگیری منجر شود. این امر در نهایت بر افزایش کیفیت تدریس، یادگیری عمیق‌تر، بهبود عملکرد تحصیلی دانشآموزان، و توسعه مهارت‌های قرن ۲۱ اثرگذار خواهد بود. از سوی دیگر، سواد دیجیتالی معلمان موجب تسهیل فرهنگ یادگیری مادام‌العمر، به‌روزرسانی حرفهای مستمر، و توسعه صلاحیت‌های دیجیتالی معلمان می‌گردد.در سطح سازمانی نیز، ارتقاء سطح سواد دیجیتالی معلمان می‌تواند منجر به تحول در مدرسه، افزایش بهره‌وری آموزشی، ترویج یادگیری فناورانه، ارتقاء تعاملات بین‌معلمان، و بهبود فرآیندهای ارزیابی و مدیریت آموزشی شود. افزون بر این، در مدارس دارای معلمان با سواد دیجیتال بالا، انعطاف‌پذیری آموزشی، توانایی انطباق با آموزش‌های ترکیبی و مجازی، و تاب‌آوری در برابر بحران‌هایی مانند همه‌گیری‌ها )نظیر کووید-۱۹(افزایش می‌یابد. با این حال، چالش‌هایی نظیر شکاف دیجیتال، مقاومت فرهنگی، کمبود منابع و نابرابری فرصت‌ها همچنان موانعی در مسیر تحقق کامل ظرفیت‌های سواد دیجیتالی محسوب می‌شوند. از منظر نظری، این موضوع در تقاطع نظریه‌های مختلفی قرار دارد؛ از جمله نظریه یادگیری تحول‌آفرین )میزیرو( ،نظریه خودکارآمدی )بندورا( ،مدل پذیرش فناوری )دیویس( و چارچوب TPACK که ابعاد فناورانه، محتوایی و آموزشی را در هم می‌آمیزند. این چارچوب‌ها می‌توانند در تحلیل و تفسیر پیش‌زمینه‌ها و پیامدهای سواد دیجیتالی بسیار مفید باشند. همچنین، پژوهش‌های تجربی متعدد داخلی و خارجی نیز از نقش کلیدی سواد دیجیتالی در بهبود عملکرد آموزشی معلمان، تسهیل یادگیری فراگیران و ارتقاء عدالت آموزشی حمایت کرده‌اند . لذا هدف از پژوهش حاضر بررسی پیشایندها و پسایندهای سواد دیجیتالی معلمان با تمرکز بر بهبود عملکرد تحصیلی دانشآموزان، بررسی قابلیت اجرایی مهارت‌های دیجیتالی در محیط‌های آموزشی و ارتقای توسعة حرفهای معلمان ابتدایی ناحیه یک شهر ارومیه در سال تحصیلی 1404-1403 می باشد.
از منظر روش‌شناسی ، پژوهش حاضر از نظر هدف و ماهیت از نوع تحقيقات کاربردی است که پارادایم اصلی مطالعه مورد نظر از نوع پوزیتیویستی است و از نظر استراتژی و مسیر اجرا و همچنین از نظر جستجوی داه ها از نوع تحقیقات کمی از نوع ماتریس همبستگی و مدل معادلات ساختاری می باشد. جامعة آماری تحقیق کلیه معلمان ابتدایی شهر ارومیه به تعداد (900 نفر) می باشد روش نمونه‌گیری تصادفی- طبقهای می باشد که از طریق جدول مورگان تعداد 269 نفر به‌عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. ابزار پژوهش سه پرسشنامه، شامل پرسشنامه استاندارد سواد ديجيتالي ، پرسشنامه محقق ساخته پيشايندهاي سواد ديجيتالي و پرسشنامه استاندارد پسايندهاي سواد ديجيتالي بود که پایایی آنها با استفاده از آلفای کرونباخ به ترتیب 79/0، 87/0 و 89/0 به دست آمد. دادهها با استفاده از آزمونهای ضریب همبستگی پیرسون و مدل معادلات ساختاری با استفاده از نرم‌افزار اس پی اس اس 28 و اسمارت پی ال اس 3 تجزیه‌وتحلیل شد. یافته‌ها: یافته‌های پژوهش نشان داد که پيشايندهاي سواد ديجيتالي (با میزان سواد دیجیتای معلمان رابطه مثبت و معنی‌داری دارند بدین معنی که هرچقدر سواد دیجیتالی معلمان بالا باشد آگاهی آنها از نحوه استفاده از رایانه،شبکه های اینترنتی و تولید محتوای الکترونیکی بهبود می یابد. همچنين پسايندهاي سواد ديجيتالي با میزان سواد ديجيتالي معلمان رابطه مثبت و معنی‌داری دارند.بدین معنی که هرچقدر سواد دیجیتالی معلمان بالا باشد عملکرد تحصیلی دانش آموزان و کاربردپذیری بهتر خواهد بود و توسعه حرفه ای معلمان نیز بهتر اتفاق می افتد. نتیجه‌گیری: با در نظر گرفتن پیشایندها و پسایندهای سواد ديجيتالي،میتوان نتیجه گرفت سواد دیجیتالی معلمان را قادر می‌سازد تا خود را با تغییرات جامعه و نیازهای دانشآموزان همگام كرده و در حرفه خود توسعه پیدا کنند و به طور مؤثر،خلاقانه و مسئولانه از منابع و ابزارهای متنوع و جدید برای ارائه محتوا، تعامل، ارزیابی و پشتیبانی استفاده کنند تا با آموزش در محیطی جذاب و منعطف عملکرد تحصیلی دانش آموزان و مهارت های زندگی اجتماعی را بهبود بخشیده و مهارت شهروندی دیجیتال را ارتقا دهند در مجموع، بررسی نظام‌مند پیشایندها و پسایندهای سواد دیجیتالی در معلمان می‌تواند به سیاست‌گذاران، مدیران مدارس، طراحان برنامه درسی و توسعه‌دهندگان حرفهای کمک کند تا مداخلات آموزشی هدفمند، پایدار و مؤثر برای ارتقاء این مهارت‌های حیاتی در میان معلمان طراحی و اجرا کنند.
آذین،شیلان؛اصفهانی،مریم و ابطحی،معصوم السادات.(1403)رابطه مدیریت دانش و رفتار اطلاع یابی با سبک ترجیحی تدریس معلمان ابتدایی،نقش میانجی گرانه خلاقیت معلمان.دوفصلنامه پژوهش و نوآوری در آموزش ابتدایی.3(6)،165-172
اسدی،آتنا.(1401). شناسایی و کاهش چالش ها و موانع ارتقای صلاحیت های حرفه ای معلمان در فضای مجازی. دوفصلنامه پژوهش و نوآوری در آموزش ابتدایی.3(6)،77-88.
اسفندیاری، رجب. (1398). سواد دیجیتالی معلمان زبان انگلیسی در محیط های آموزشی ایران: ضرورت حرفه ای سازی معلمان در دنیای دیجیتال. پژوهش های زبانشناختی در زبان های خارجی (پژوهش زبان های خارجی)، 9(3 )، 691-720.
اصغرنژاد، نجف. (1400). بررسی تاثیر سواد دیجیتال بر اضطراب ریاضی دانش آموزان متوسطه اول شهر دهدشت. پویش در آموزش علوم پایه، 8(25 )، 75-90.
جبل‌عاملی، جلال؛ خسروی تاج، حمیدرضا و عابدی، احمد. (1390). بررسی راهکارهای توسعه و به‌کارگیری فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدارس. اندیشه‌های نوین تربیتی، 7(3): 115-129.
دشتستانی، سید رضا و حجت‌پناه، شمیمه. (1400). سواد دیجیتالی اساتید زبان انگلیسی برای اهداف آکادمیک: چالش‌ها، فرصت‌ها و وضعیت کنونی. پژوهش‌های زبانشناختی در زبان‌های خارجی (پژوهش زبان‌های خارجی)، 11(3)، 417-433.
رزاقی، محمد؛ بلوچ، سلیم و مهاجران، بهناز. (1401). نقش مدیریت دانش و سواد دیجیتالی در عملکرد شغلی: سهم متغیر یادگیری سازمانی. علوم و فنون مدیریت اطلاعات، 8 (1): 359-392.
رمضانی، عباس و طالبی، زهرا .(1402). بررسی نقش سواد اطلاعاتی، سواد دیجیتال و خودکارآمدی ICT دانشجو معلمان در تدریس. فناوری آموزش، 271-286.
کاظمی، سلیم؛ عاقل زاده، دریا و دیوبند، افشین (1402). شناسایی پیامدهای ارتقای سواد دیجیتال در نظام آموزشی با استفاده از رویکرد سنتزپژوهی. رفتار مثبت در سازمان‌های آموزشی، 1 (2)، 1-21.
مرادی، خدیجه. (1396). بررسی میزان و تاثیر سواد دیجیتالی دبیران شاغل در مدارس راهنمایی شهرستانهای استان تهران بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان. نشریه علمی تخصصی اتحادیه انجمن های علمی دانشجویی علم اطلاعات و دانش شناسی ایران (ادکا)، 4 (1): 14-29.
منطق، حسن و جباری، لیلا. (1401). مهارت سواد دیجیتالی کارکنان و رابطه آن با توانمندسازی آنان (مورد مطالعه: کارکنان دانشگاه علامه طباطبایی). علوم و فنون مدیریت اطلاعات، 8(1 )، 221-244.
Asadi, Athena. (1401). Identifying and reducing challenges and obstacles to improving teachers' professional qualifications in cyberspace. Bi-Quarterly Journal of Research and Innovation in Elementary Education. 3(6), 77-88.
Agharnejad, Najaf. (2019). Investigating the effect of digital literacy on math anxiety of first-year high school students in Dehdasht. Journal of Basic Science Education, 8(25), 75-90.
Atmojo, I. R. W., Ardiansyah, R., & Wulandari, W. (2022). Classroom Teacher's Digital Literacy Level Based on Instant Digital Competence Assessment (IDCA) Perspective. In Elementary School Forum (Mimbar Sekolah Dasar) 9 (3), 431-445. Indonesia University of Education. Jl. Mayor Abdurachman No. 211, Sumedang, Jawa.
Azin, Shilan; Esfahani, Maryam and Abtahi, Masoum Al-Sadat. (1403) The relationship between knowledge management and information seeking behavior with the preferred teaching style of elementary teachers, the mediating role of teachers' creativity. Bi-Quarterly Journal of Research and Innovation in Elementary Education. 3(6), 165-172.
Aziz, A. (2022). Role of digital literacy in academic performance of students at secondary level. educational research and innovation, 2(01), 1-13.
Barat, 45322, Indonesia. Web site: https://ejournal. upi. edu/index. php/mimbar/index.
Çam, E., & Kiyici, M. (2017). Perceptions of Prospective Teachers on Digital Literacy. Malaysian Online Journal of Educational Technology, (4), 29-44.
Clarke-Darrington, J., McDonald, T., & Ali, P. (2023). Digital capability: An essential nursing skill for proficiency in a post-COVID-19 world. International nursing review, 70(3), 291–296. https://doi.org/10.1111/inr.12839.
Dashtestani, Seyed Reza and Hojjatpanah, Shamimeh. (2012). Digital literacy of English language teachers for academic purposes: challenges, opportunities and current status. Linguistic Research in Foreign Languages (Foreign Language Research), 11(3), 417-433.
Digital literacy in the university setting: A literature review of empirical studies between 2010 and 2021. Frontiers in psychology, 13, 896800. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2022.896800.
Esfandiari, Rajab. (2019). Digital literacy of English language teachers in Iranian educational environments: The necessity of professionalizing teachers in the digital world. Linguistic Research in Foreign Languages (Foreign Language Research), 9(3), 691-720.
Falloon, G. (2020). From digital literacy to digital competence: the teacher digital competency (TDC) framework. Educational Technology Research and Development, 68, 2449-2472.
Gutiérrez-Ángel, N., Sánchez-García, J. N., Mercader-Rubio, I., García-Martín, J., & Brito-Costa, S. (2022).
Herrmann, J. E., Spielman, S., Venook, R., Yock, P., & Denend, L. (2023). Lessons from Developing Multimedia Learning Materials for the Digital Generation. Biomedical engineering education, 1–6. Advance online publication. https://doi.org/10.1007/s43683-023-00110-w.
Jabal-Amely, Jalal; Khosravi-Taj, Hamid-Reza and Abedi, Ahmad. (2011). A study of strategies for developing and applying information and communication technology in schools. New Educational Thoughts, 7(3): 115-129.
Kazemi, Hossein and Haj Esmaeili, Fahime. (2016). The digital divide from physical access to common use: Explaining the role of digital literacy and skills and motivational access. Jahani Rezan, 11(2), 180-197.
Kazemi, Salim; Aqelzadeh, Darya and Deoband, Afshin (2013). Identifying the consequences of promoting digital literacy in the educational system using a synthesis research approach. Positive Behavior in Educational Organizations, 1 (2), 1-21.
Kerkhoff, S. N., & Makubuya, T. (2022). Professional development on digital literacy and transformative teaching in a low‐income country: A case study of rural Kenya. Reading Research Quarterly, 57(1), 287-305.
Khan, N., Sarwar, A., Chen, T. B., & Khan, S. (2022). Connecting Digital Literacy in Higher Education to the 21st Century Workforce. Knowledge Management & E-Learning, 14(1), 46-61.
Lee, J., & Tak, S. H. (2022). Factors associated with eHealth literacy focusing on digital literacy components: A cross-sectional study of middle-aged adults in South Korea. Digital health, 8, 20552076221102765. https://doi.org/10.1177/20552076221102765
Lin, R., Yang, J., Jiang, F., & Li, J. (2023). Does teacher’s data literacy and digital teaching competence influence empowering students in the classroom? Evidence from China. Education and Information Technologies, 28(3), 2845-2867.
Liu, X., Wang, X., Xu, K., & Hu, X. (2023). Effect of Reverse Engineering Pedagogy on Primary School Students' Computational Thinking Skills in STEM Learning Activities. Journal of Intelligence, 11(2), 36. https://doi.org/10.3390/jintelligence11020036
Manteg, Hassan and Jabbari, Leila. (2012). Digital literacy skills of employees and their relationship with their empowerment (case study: Allameh Tabatabaei University employees). Information Management Sciences and Technologies, 8 (1), 221-244.
Marín, V. I., & Castaneda, L. (2023). Developing digital literacy for teaching and learning. In Handbook of open, distance and digital education (pp. 1089-1108). Singapore: Springer Nature Singapore.
Martzoukou, K., Luders, E. S., Mair, J., Kostagiolas, P., Johnson, N., Work, F., & Fulton, C. (2024). A cross-sectional study of discipline-based self-perceived digital literacy competencies of nursing students. Journal of advanced nursing, 80(2), 656–672. https://doi.org/10.1111/jan.15801.
Moradi, Khadija. (2017). Studying the level and impact of digital literacy of teachers working in secondary schools in Tehran province on students' academic achievement. Specialized scientific journal of the Union of Iranian Student Scientific Associations of Information Science and Knowledge (EDKA), 4 (1): 14-29.
Nguyen, L. A. T., & Habók, A. (2023). Tools for assessing teacher digital literacy: a review. Journal of Computers in Education, 1-42.
Nguyen, L. T., Kanjug, I., Lowatcharin, G., Manakul, T., Poonpon, K., Sarakorn, W., Somabut, A., Srisawasdi, N., Traiyarach, S., & Tuamsuk, K. (2022). How teachers manage their classroom in the digital learning environment - experiences from the University Smart Learning Project. Heliyon, 8(10), e10817. https://doi.org/10.1016/j.heliyon.2022.e10817.
Ramezani, Abbas and Talebi, Zahra. (1402). Investigating the role of information literacy, digital literacy and ICT self-efficacy of student teachers in teaching. Educational Technology, 271-286.
Razzaghi, Mohammad; Baloch, Salim and Mohajeran, Behnaz. (1401). The role of knowledge management and digital literacy in job performance: The variable contribution of organizational learning. Information Management Sciences and Technologies, 8 (1): 359-392.
Ricoy, M. C., & Sánchez-Martínez, C. (2022). Raising Ecological Awareness and Digital Literacy in Primary School Children through Gamification. International journal of environmental research and public health, 19(3), 1149. https://doi.org/10.3390/ijerph19031149
Verweel, L., Newman, A., Michaelchuk, W., Packham, T., Goldstein, R., & Brooks, D. (2023). The effect of digital interventions on related health literacy and skills for individuals living with chronic diseases: A systematic review and meta-analysis. International journal of medical informatics, 177, 105114. https://doi.org/10.1016/j.ijmedinf.2023.105114
Zainal, H., Xin, X., Thumboo, J., & Fong, K. Y. (2022). Medical school curriculum in the digital age: perspectives of clinical educators and teachers. BMC medical education, 22(1), 428. https://doi.org/10.1186/s12909-022-03454-z
Zhang, J. (2023). EFL teachers’ digital literacy: the role of contextual factors in their literacy development. Frontiers in Psychology, 14.
